Drugi rok z rzędu konferencja LIBER odbyła się w trybie online (23-25 czerwca 2021 r.). Spotkania i wirtualna przestrzeń wystawiennicza były współorganizowane cyfrowo przez Bibliotekę Uniwersytetu Belgradzkiego w Serbii. Kiedy patrzy się na program, widać, że sesje skupione były wokół tematu otwartej wiedzy. Ten termin zawiera m.in. otwarte publikowanie (OA), otwarte dane badawcze i dotyczące ich zasady FAIR (dane powinny być: możliwe do znalezienia, dostępne, interoperacyjne, możliwe do ponownego wykorzystania), czy naukę obywatelską (CS). Jako że dostępne są nagrania (link) i prezentacje (link), nie będę opisywać każdego wystąpienia, natomiast gorąco polecam zapoznanie się z tymi materiałami w dogodnym czasie. W tej krótkiej notatce postaram się zawrzeć informacje, które wydały mi się ciekawe.
Pierwszą prelekcję wygłosił Dyrektor DARIAH-EU dr Toma Tasovac (@ttasovac) – Digital Libraries: The Next Frontier (Slajdy Zenodo, Youtube). Zgodzę się, że bez cyfryzacji otwarta nauka nie byłaby możliwa, a zainteresowanych tematem humanistyki cyfrowej z rysem bibliotecznym odsyłam do tej publikacji (link). Drugie wystąpienie wygłosiła dr Eva Méndez (@evamen), Open knowledge?… Darling, we need to talk (again)! (Slajdy Zenodo, Youtube) – obecnie prorektorka ds. otwartej nauki na Uniwersytecie Karola III w Madrycie, a wcześniej członkini kilku ważnych projektów m.in. DCMI, OpenAire, Metadata2020, RDA. W uzupełnieniu prezentacji warto zapoznać się z dwoma dokumentami, do których nawiązała dr Méndez: „Open Science Policy Platform Recommendations” (link) i „Progress on open science” (link). Oba wystąpienia w zwięzły sposób przedstawiły rys historyczny idei otwartej wiedzy, obecną sytuację bibliotek i kilka głównych wyzwań, które przed nimi stawia ten wciąż zmieniający się „otwarty” ekosystem.
Warsztaty
W kolejnych dniach wzięłam udział w dwóch warsztatach. Jak się później okazało, zakwalifikowanie się na nie było dużym osiągnięciem ze względu na formułę ograniczoną liczbą uczestników, dużo wyższą niż liczba chętnych. Ta forma spotkań zapewniała interaktywność i pogłębione zaangażowanie. W ramach swoich działań LIBER organizuje cyklicznie spotkania konsultacyjne w podobnej formie i wszystkim je polecam.
Pierwszy warsztat Citizen Science: Defining a role for my library (dostępne materiały: slajdy Zenodo, Youtube) składał się z dwóch części. W pierwszej członkowie LIBER Citizen Science working group (LIBER CSWG) przedstawili przede wszystkim podsumowanie swojej dotychczasowej pracy nad książką (tu notka informacyjna). Ukaże się ona w tym roku, rozbita na tematyczne sekcje i rozwinie cztery zalecenia dotyczące CS. A są to: zapewnienie odpowiedniej infrastruktury; dobre (otwarte) praktyki naukowe; wytyczne oraz konkretne umiejętności wymagane do prowadzenia badań w ramach nauki obywatelskiej), które zostały zaproponowane wcześniej w dokumencie LIBER Open Science Roadmap (str. 28).
Część I – „Citizen Science skilling for staff, researchers and the public” (planowana publikacja: lipiec).
Część II – „Citizen Science and research infrastructure” (planowana publikacja: wrzesień).
Część III – „Good (Open Science) scholarly practice in Citizen Science” (planowana publikacja: październik).
Część IV – „Guidelines for Citizen Science programme development in libraries” (planowana publikacja: listopad).
Źródło: Worthington, S. LIBER 2021 – Workshop. Citizen Science for Research Libraries-A Guide.pdf, slajdy 2-6. https://zenodo.org/record/5040731#.YN11BOgzaUk
Podczas tego warsztatu nie mogło też zabraknąć informacji na temat Broad Engagement in Science Point of Contact (BESPOC), nad którego modelem pracuje LIBER CSWG już od jakiegoś czasu, prowadząc spotkania online i zbierając na ten temat opinie. Prezentacja LIBER 2021 – Citizen Science Support hub.pdf (slajdy 3-8) przedstawia np. wykaz treści na stronie internetowej, która docelowo będzie narzędziem dla naukowców i obywateli przydatnym w projektach z zakresu nauki obywatelskiej.
Tiberius Ignat, BESPOC BESPOC (Broad Engagement in Science and Society, Point of Contact) 2020-10 from Scientific Knowledge Services on Vimeo. [źródło: https://vimeo.com/504692713]
W drugiej części warsztatu rotacyjnie przydzielano uczestników do trzech grup (koordynowanych m.in. przez Dirk van Gorp, Tiberius Ignat, Thomas Kaarsted, Anne Kathrine Overgaard, Simon Worthington), które dyskutowały nad poniższymi zagadnieniami:
- Jak zacząć: Promocja, bariery i model wdrażania (jak można go dopasować do swojej instytucji),
- Jak kontynuować: Wskazówki i porady z bibliotek naukowych dotyczące wdrożeń nauki obywatelskiej (co się sprawdziło w twojej instytucjach, wymień się dobrymi praktykami),
- Jak utrwalić: Biblioteka jako punkt kontaktu dla nauki obywatelskiej (propozycja BESPOC).
Prowadzący zebrali informacje, które dołączą do dalszej analizy.
Drugi warsztat, w którym wzięłam udział FAIR data enabling through European research libraries (dostępne materiały: slajdy Zenodo, Youtube), również był podzielone na dwie części. Organizatorem była LIBER Research Data Management Working Group (LIBER RDMWG). W pierwszej, po słowie wstępu Liisi Lembinen i Roba Grim (z którego wynotowałam dwie ciekawe publikacje: (1) Engaging Researchers with Data Management: The Cookbook, (2) The 6 Pillars of Engaging Researchers in Research Data Management – RDM) miały miejsce cztery prezentacje. W drugiej części przeprowadzono ankietę dotyczącą stopnia wdrożenia FAIR, w tym ocenę wsparcia, jakie mogą oferować biblioteki w tym zakresie, po czym omówiono jej wyniki. Najbardziej praktyczna wydała mi się prezentacja Dr Evy Hnatkovej (@evahnatkova) z Czech National Library of Technology, która opisywała projekt DocEnhance (realizowany w ramach H2020-SwafS-08-2019-2020: Research innovation needs & skills training in PhD programmes – informacje w CORDIS). Projekt rozpoczął się w tym roku, jego realizacja potrwa do końca 2022 r. Ma na celu opracowanie trzech bezpłatnych kursów: (1) PhD Supervision, (2) Data Stewardship, (3) Career Management & Entrepreneurship – zintegrowanych z istniejącą platformą European PhD Hub (zakładka na górze -> Open Courses). Projekt zakłada zwiększenie wsparcia dla rozwoju kariery młodych naukowców i zapewnienie możliwości modernizacji treści, tak aby dostosować je do potrzeb programów kształcenia w różnych krajach. W wystąpieniu Eva Hnatkova bardziej szczegółowo zarysowała treść drugiego kursu, składającego się z trzech modułów (slajdy 18, 21, 24). Ostatecznie mają się one uzupełniać: (1) 10 thematic sections – ma zawierać podstawy teoretyczne dotyczące danych badawczych; (2) workshops and assignments – ma dawać możliwość pracy w grupie z narzędziami do obróbki danych; (3) symulacja, tj. praca na stanowisku data steward i współpraca z różnymi instytucjami – ma zapewnić kontakt z potencjalnym pracodawcą – biorąc pod uwagę, że bardzo mały procent doktorantów po obronie pracuje na uczelni, ma to im ułatwić zdobycie przyszłej pracy.
Źródło: Hnatkova, E. Workshop. LIBER 2021 – DocEnhance Piloting a data stewardship course.pdf, slajdy 18, 21, 24. www.zenodo.org/record/5054106#.YOvhPugzaUl
Sesje
Jeśli chodzi o tzw. umowy transformacyjne, których celem jest przyspieszenie przechodzenia na model otwartego dostępu (w ramach tych umów opłaty za dostęp do treści czasopism – subskrypcje – zastępowane są opłatami za publikacje w otwartym dostępie), większość negocjowanych porozumień do tej pory angażowała największych wydawców. Na sesji How libraries and consortia can support the OA transitions of not-for-profit publishers, and why (Youtube) wspomniano, że w czerwcu tego roku kilka konsorcjów m.in. cOAlitionS (odpowiedzialne za tzw. Plan S) podjęło starania, aby wspomóc małych wydawców (mowa tu o wydawcach niekomercyjnych, uniwersyteckich/bibliotecznych) w przechodzeniu na model publikowania otwartego, przy zapewnieniu stabilności i ograniczeniu kosztów (tu notatka informacyjna). To ważna informacja, gdyż ta część rynku wydawniczego boryka się z największymi trudnościami w procesie przechodzenia na otwarty model, co przekłada się na mniejszą różnorodność krajobrazu wydawniczego i spowolnienie otwierania nauki. Mali wydawcy często wspominają, że trudno jest się im przebić z ofertą w bibliotekach, które same często nie mają czasu i środków, aby zarządzać poszczególnymi zakupami i umowami. Wsparcie m.in. Planu S ma pomóc lepiej koordynować ten proces, tak aby zminimalizować czasochłonną administrację i zapewnić podział kosztów. Polecam dwa raporty związane z tym tematem: (1) “How to enable smaller independent publishers to participate in OA agreements” (link), (2) “Transformative Agreements: Overview, Case Studies, and Legal Analysis” (link).
Źródło: Ball, j; Stern, N; Peroni, S; MacGregor, J. LIBER 2021 – How Open Infrastructure Benefits Libraries.pdf, slajd 7. https://zenodo.org/record/5044765#.YOW7XugzaUk
Otwartość publikacji kojarzy się głównie z bezpłatnym dostępem do artykułów w czasopismach naukowych i to nie jest nic dziwnego, gdyż ten model kształtował się od dwóch dekad. Trochę inaczej sprawa wygląda jeśli chodzi o publikowanie książek, gdzie ten model jest mniej wykorzystywany. Wynika to najprawdopodobniej ze złożonego charakteru publikacji książkowych w porównaniu z artykułami w czasopismach, już nawet z perspektywy liczby stron. Jeśli chcemy znaleźć e-książki, które można czytać bezpłatnie, to pierwsze kroki skierujemy do katalogu Directory of Open Access Books DOAB (odpowiednik katalogu otwartych czasopism DOAJ). Współtwórcą tego narzędzia wyszukiwawczego jest OpenEdition (historia) i Fundacja OAPEN. Na sesji How Can Open Infrastructures Support the Role of Research Libraries? (Youtube) wspomniano, że oprócz DOAB są jeszcze dwie platformy wspierające wydawanie książek OA, którymi zarządza OAPEN, a mianowicie OAPEN Library i OAPEN Open Access Books Toolkit. Library jest repozytorium, w którym można zdeponować i przechowywać otwarte książki, mając pewność, że nie zginą w Internecie. Toolkit ma na celu wsparcie autorów na każdym etapie cyklu publikacyjnego, udostępniając informacje dotyczące różnych aspektów związanych z tym modelem. W czasie tej sesji prelegenci opowiadali w jaki sposób biblioteki angażują się i wspierają społeczności skupione na temacie otwartości nauki.
Chcesz przekonać kogoś do zmiany i najlepiej dobrze tym procesem zarządzać? Przedstaw mu fakty i liczby potwierdzające opłacalność proponowanego działania. Nie inaczej jest z otwartą nauką. Chętniej angażujemy się, wiedząc, że coś przyniesie wymierne korzyści. Tylko jak zmierzyć wpływ otwartej nauki? Właśnie. Nie jest to proste, ale od czegoś trzeba zacząć. Na sesji Rocky Road: Opportunities & Challenges in Open Publishing Session (Youtube) Laetitia Bracco przedstawiła, jak do tego wyzwania podszedł Uniwersytet Lotaryński (UL). Bazując na dostępnym bezpłatnie kodzie French Open Science Monitor, przeanalizowała dorobek naukowy UL w kontekście otwartości ukazujących się publikacji. Na podstawie danych zbadała zmiany, jakie zaszły w ciągu roku. Narzędzie m.in. umożliwiło jej analizę dziedzinową czy podział publikacji według wydawców. Na podstawie takiej analizy można dokonać faktycznych zmian, np. rozważyć rezygnację z dostępu do niektórych baz.
Źródło: Bracco L. LIBER 2021 – Monitoring Open Science.pdf, slajd 3-4. https://zenodo.org/record/5061080#.YOf8jegzaUl
Podsumowanie
#LIBER2021 (Zenodo link, Youtube link, Twitter link)
2 wystąpienia przewodnie
6 warsztatów
2 dyskusje panelowe
33 prezentacje
8 plakatów – wirtualna wystawa (link) + sesja pytań i odpowiedzi online (link)
1858 uczestników.
Konferencja w 2022 r. planowana jest na 6-8 lipca (komunikat). Współorganizatorem jest University Library of Southern Denmark / Syddansk Universitetsbibliotek (SDU). Pracowników tego uniwersytetu można było posłuchać wcześniej, podczas wystąpień dotyczących citizen science (buwLOG LIBER 2020). Wszyscy trzymamy kciuki, aby spotkać się za rok stacjonarnie w Odense (Dania), gdzie mieści się główna biblioteka SDU i gdzie urodził się Hans Christian Andersen.
For 50 years through collaboration and networking during the LIBER Conferences we have managed to lead and realise our mission and values representing our network of European Research Libraries. This is a milestone to be recognised and we are very excited to welcome you and celebrate together. [źródło: https://liber2021.sched.com/event/iJiI/opening-session]
Na zakończenie dodam, że w tym roku obchodzimy 50. rocznicę założenia LIBER. Aby dowiedzieć się więcej o historii tej organizacji, polecam książkę, która jest dostępna w zbiorach BUW: Esko Häkli, Innovation through co-operation : the history of LIBER : Ligue des Bibliothèques Europèennes de Recherche 1971-2009 / Copenhagen : The Royal Library : Museum Tusculanum Press, 2011. [Katalog BUW: Z673.L53 H35 2011]
Karolina Minch, Oddział Wydawnictw Ciągłych, Pełnomocniczka Dyrektora BUW ds. otwartej nauki