BuwLOG

Piękne przykłady sztuki introligatorskiej – warsztaty Grupy Oprawoznawczej CERL

Pod koniec maja 2021 r. odbyły się dwudniowe warsztaty Oprawoznawczej Grupy Roboczej (Bookbinding Working Group) Konsorcjum Europejskich Bibliotek Naukowych (CERL), poświęcone różnym aspektom historycznego introligatorstwa.

Dla przypomnienia – CERL (Consortium of European Research Libraries) jest organizacją non-profit powołaną do promocji europejskiego dziedzictwa kulturowego przechowywanego w bibliotekach europejskich i amerykańskich. Posiada kilka grup roboczych zajmujących się szeregiem tematów związanych z ochroną, opracowaniem i udostępnianiem historycznych zasobów drukowanych i rękopiśmiennych. Jedną z nich jest Bookbinding WG licząca obecnie około 20 członków z różnych bibliotek. Przewodniczącym Grupy jest Per Cullhed z Biblioteki Uniwersyteckiej w Uppsali. Głównym celem tego zespołu pozostaje opracowanie i wdrożenie zasad opisu zabytkowych opraw (jako uzupełnienie do już opublikowanych w formie skróconej w katalogach), promocję i udostępnianie baz w internecie.

BUW należy do Grupy Polskich Bibliotek Naukowych Gromadzących Stare Druki, współtworząc CERL od 2006 r.

Ograniczenia pandemiczne spowodowały, że warsztaty odbywały się online i mógł w nich uczestniczyć każdy zainteresowany, co warto podkreślić. W obu wydarzeniach uczestniczyło łącznie około 200 osób. Wystąpienia były nagrywane i są udostępnione na online. Warto jeszcze podkreślić niekonwencjonalny sposób organizacji warsztatów, część prezentacji była bowiem przygotowana, a linki tydzień wcześniej rozesłane do zarejestrowanych uczestników. Każdorazowo sesję rozpoczynał wykład z prezentacją „na żywo”, pozostały czas był przeznaczony na dyskusję, pytania i odpowiedzi autorów.

okładka książki, wizerunki Chrystusa Pantokratora, symbole ewangelistów, przedstawienia serafinów i archaniołów
Psałterz Bamberski; źródło: CERL Bookbindings WG Newsletter Issue 1, June 2020.

Pierwszego dnia Bettina Wagner (Staatsbibliothek Bamberg), w referacie „A mediaeval horn binding and its modern reproduction – the Bamberg Psalter”, opowiedziała o niezwykle cennym czternastowiecznym bogato iluminowanym rękopisie pergaminowym, którego reprint opublikowano kilka lat temu. Znaczna część jej wystąpienia była poświęcona niezwykłej oprawie tego rękopisu. Malowany pergamin nałożono na deskę i pokryto cienkimi przeźroczystymi arkuszami z rogu. Grzbiet oprawy obleczono jedwabiem, a zewnętrzne krawędzie obu okładek zabezpieczono wąskimi pasami cyzelowanego srebra. Tego rodzaju zabytek jest rzadko spotykany w europejskich zbiorach, dotychczas odnaleziono osiemnaście opraw „rogowych” wykonanych od średniowiecza po lata współczesne.

Szczegóły oprawy i iluminacji można obejrzeć tu.

skórzana oprawa książki tłoczona w wizerunek śpiącego amorka i ornamenty roślinne
François Coppée, OEuvres, tom. 5, (Paris, 1891). Oprawa autorstwa nieznanej członkini gildii introligatorek; źródło: CERL Bookbindings WG Newsletter Issue 2, July 2020.
skórzana oprawa książki tłoczona w motyw róży Tudorów
D.G. Rossetti, Poems, (Leipzig, 1873), oprawa: Johanna Caird Ross; źródło: CERL Bookbindings WG Newsletter Issue 2, July 2020.

Oprawy tworzone na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku przez grupę kobiet w Edynburgu omówiła Elizabeth Quarmby Lawrence z miejscowej biblioteki uniwersyteckiej. Prekursorką kobiecego artystycznego introligatorstwa była Annie S. Macdonald (1849-1924). Opracowała ona własną metodę dekorowania opraw w stylu art nouveau, wzorowaną na oprawach książkowych z epoki średniowiecza. Na górnej okładce książki oprawionej w cienką kozią skórę, po jej nawilżeniu, rysowała wzór i tworzyła płaskorzeźbę narzędziem zwanym Drezno. W jej dorobku są piękne artystyczne dekoracje, np. z motywem śpiącego uskrzydlonego anioła w kole pod rozgwieżdżonym niebem, ozdobnych kwiatów, gałązek oraz biblijnych postaci. Dopełnieniem dekoracji było liternictwo o charakterystycznym rysunku czcionki. A. S. Macdonald oprócz oprawiania ksiąg prowadziła kursy introligatorstwa dla kobiet. Była także prekursorską powstania gildii introligatorek w Edynburgu (The Guild of Women Binders, 1898-1904) . Każda z kobiet miała odrębny styl dekorowania, jednak tylko kilka z nich wykonywało oprawy zawodowo, dla większości było to zajęcie hobbystyczne (m.in. Phoebe Anna Traquair, Jessie MacGibbon, Mrs. Douglas MacLagan). Pierwsza wystawa opraw miała miejsce w centrum wystawienniczym w Londynie w 1897 roku. Większość zachowanych w edynburskiej bibliotece obiektów nie jest podpisana, w wyjątkiem kilku oznaczonych pieczątką „The Guild of Women Binders”.

ozdobna skórzana oprawa książki, tłoczona, złocona, kolorowa, wzór geometryczny
Oprawa autorstwa prawdopodobnie Gwladys Edwards, członkini Guild of Women Binders; źródło: wikipedia (CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication)

Na zakończenie warto dodać, że sztuka artystycznego oprawiania książek przez kobiety była również popularna w podobnym okresie na terenie ówczesnej Polski. Znane są nazwiska kilku kobiet (np. Zofia Dębicka, Ewa Lorentowiczowa, Helena Karpińska) jednak ich prace nie są jeszcze dostatecznie upowszechnione i opisane w środowisku badaczy opraw artystycznych. Więcej zob.: E. Pokorzyńska, Emancypacja kobiet w zawodzie introligatorskim w Warszawie w końcu XIX i na początku XX wieku.

Marianna Czapnik, Gabinet Starych Druków

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.