Kodeks, wolumin, zszyte karty papieru, wydawnictwo zwarte. Takimi terminami zazwyczaj opisuje się książkę, powołując się na rozmaite definicje. Ostatnimi czasy dużo miejsca poświęca się książce elektronicznej oraz pytaniu, czy tekst dostępny na czytnikach zastąpi ten tradycyjny, drukowany na papierze. Sama stoję na stanowisku, że to treść się liczy – nie nośnik. Książka zawsze będzie książką, o ile znajdziemy w niej zapis myśli ludzkiej, niezależnie od stosowanej techniki. I tu moim zdaniem warto się zatrzymać – przy myśli ludzkiej właśnie. Ileż to razy zdarzało nam się czuć niedosyt po przeczytaniu powieści, biografii, dokumentu? Czasem po lekturze mamy w głowie jeszcze mnóstwo pytań – jak, dlaczego, kiedy, a jeśli…?[1]
A jeśli taką Książką byłby żywy człowiek? Gdyby mógł nam opowiedzieć swoją historię? Odpowiedzieć na nurtujące nas pytania, podyskutować, poradzić, wyjaśnić… Wydaje się to nieprawdopodobne? Skądże! Taką możliwość daje nam fantastyczna akcja, zainicjowana w Danii w 2000 roku – Żywa Biblioteka. To spotkanie z Książkami – ludźmi interesującymi, ale często postrzeganymi stereotypowo z powodu swojego pochodzenia, poglądów, koloru skóry, orientacji seksualnej, przeszłości itp. To szansa na zadanie pytań, które są w nas od dawna, na rozwianie wątpliwości, zaspokojenie ciekawości. Niezwykle cenna lekcja tolerancji, pokory, burzenia stereotypów, walki z dyskryminacją, a nade wszystko spotkanie z Innym.
Wizytówka Książki. Fot. Natalia Żurowska
Każdą Książkę – osobę zaproszoną do wzięcia udziału w wydarzeniu – „wypożyczamy” z Żywej Biblioteki. Czytelnik rejestruje się, otrzymuje „kartę biblioteczną” od „bibliotekarza” i określoną ilość czasu (pół godziny), by z Książką sam na sam porozmawiać. W Polsce pierwsza akcja miała miejsce we Wrocławiu, po czym rozprzestrzeniła się na cały kraj. 16 listopada 2014 roku Żywą Bibliotekę po raz drugi zorganizowały w Łodzi Centrum Dialogu im. Marka Edelmana oraz Fabryka Równości – o tej edycji słów kilka, ponieważ wzięłam w niej udział. Całość – świetnie zorganizowana. Całe grono wolontariuszy i pracowników Centrum czuwało nad przebiegiem wydarzenia, informując o „dostępności” Książek, koniecznym czasie oczekiwania, a także pilnując wyznaczonych 30 minut. Żywa Biblioteka trwała od południa aż do godziny 18:00, a do dyspozycji „czytelników” było blisko 30 Książek (tu w kolejności alfabetycznej): Bezdomny, Biseksualistka, Była narkomanka, Edukatorka seksualna, Geje, Głusi, Kibic, Lesbijki, Mama adopcyjna, Mama dziecka autystycznego, Mama lesbijki, Muzułmanie, Niewidomy, Ojciec samotnie wychowujący dziecko, Osoba ciemnoskóra, Pastor, Podręcznik – organizator Żywej Biblioteki, Poganka Szeptucha, Poganka Asatryjka, Poliamorystka, Rwandyjka, Transgender, Trzeźwi alkoholicy, Wegańska rodzina, Żydzi. Ponieważ szczególnie interesują mnie osoby innych wyznań i ich kultura, pierwsze kroki skierowałam do Żyda, mojego rówieśnika, Tomasza. Spotkanie z nim było niezwykle sympatyczne i inspirujące – opowieści o poszukiwaniu własnej tożsamości, nauce bycia Żydem w dorosłym już życiu, odkrywaniu siebie – w sobie. Te pół godziny to było zdecydowanie za mało! Tym bardziej, że miałam jeszcze mnóstwo pytań związanych z tym, co Tomasz napisał o sobie w wydanym z okazji Żywej Biblioteki „katalogu”.
Drugą Książką, którą „wypożyczyłam”, była Poganka Szeptucha. Okazała się nią moja znajoma ze studiów, co było dodatkową, miłą niespodzianką. Opowiadała o tym, czym się zajmuje, gdzie mieszka i jaki prowadzi styl życia, jak postrzegają ją inni ludzie, z jakimi postawami się spotyka.
Trzecią osobą, z którą rozmawiałam, była Trzeźwa alkoholiczka. Poruszająca opowieść o podniesieniu się z dna, o wsparciu rodziny, sile płynącej od przyjaciół, codziennej walce z samą sobą – to były treści, które odnalazłam w tej Książce.
„Katalog” żywych Książek. Fot. Natalia Żurowska
Czas mijał zdecydowanie za szybko. Nie zdążyłam porozmawiać z kilkoma Książkami, na których mi bardzo zależało – Pastorem, Muzułmanami, Mamą adopcyjną, Transgender, Głuchym. Z drugiej strony – przecież takie Książki spotykamy w swoim życiu. Może nie codziennie, ale napotykamy na nie, czasem nie zwracając większej uwagi – na przystanku leży bezdomny, w sklepie przed nami stoi dwóch mężczyzn trzymających się za ręce, pani na poczcie ma ciemniejszą karnację, a kustosz w muzeum nosi aparat słuchowy. Sama czasem nie wiem, jak się zachować. Czy dziewczyna na wózku potrzebuje mojej pomocy, by wjechać do autobusu? Czy na imprezie, na której będzie trzeźwy alkoholik, mogę zaserwować wino? Jak powinnam zwracać się do chłopaka ubranego w rajstopy i spódnicę? Inny jest wśród nas i zasługuje na szacunek podobnie jak my – z tego prostego powodu, że również jest człowiekiem. Właśnie taka idea przyświeca Żywej Bibliotece – w Łodzi zorganizowanej z okazji Międzynarodowego Dnia Tolerancji. Nie muszę zgadzać się z poglądami czy stylem życia drugiego człowieka, nie muszę go nawet rozumieć, ale muszę uszanować jego wybory i jego Inność. A ta budzi niejednokrotnie strach – warto zatem przysiąść obok, zadać kilka pytań albo po prostu wysłuchać, co druga osoba ma do powiedzenia. Wszyscy jesteśmy takimi Książkami – mamy swoją Historię.
Magdalena Kokosińska MaKo, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń
* Zdjęcia autorstwa Natalii Żurowskiej udostępnione dzięki uprzejmości Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi i p. Justyny Tomaszewskiej.
Warto przeczytać:
- Banaszek B. i in., System ochrony praw człowieka, Kraków 2005. BUW Wolny Dostęp K3240 .S97 2005.
- Kłoczowski J., Łukaszewicz S. (red.), Tożsamość, odmienność, tolerancja a kultura pokoju, Lublin 1998. BUW Wolny Dostęp HM1271 .T69 1998.
- Kopińska V., Współczesna młodzież wobec problemu wolności. Studium socjologiczno-pedagogiczne, Toruń 2008. BUW Wolny Dostęp HQ799.P6 K56 2008.
- The United Nations and Human Rights, 1945–1995, New York 1995. BUW Wolny Dostęp K3240.4 .U46 1995.
Warto zajrzeć:
Żywa Biblioteka w Łodzi – relacja prasowa
[1] Foltynowicz N., Nie oceniaj książki po okładce. Źródło: fanpage Żywa Biblioteka / Human Library Łódź, https://www.facebook.com/zblodz?fref=ts (dostęp: 20.11.2014).