Nad Wisłą i nad Newą. Relacja ze stażu naukowego w Petersburgu.

Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie realizuje obecnie projekt badawczy zatytułowany „Badania w zbiorach archiwalnych i bibliotecznych w Rosyjskiej Bibliotece Narodowej i Rosyjskim Archiwum Historycznym w Petersburgu (kwerendy): kontynuacja.” dofinansowany przez Centrum Polsko – Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia.

Jaki jest cel badań?
Głównym celem badań jest identyfikacja, opis i odtworzenie historii książek i księgozbiorów, które w przeszłości należały do naszej Biblioteki, odtworzenie historii kształtowania się historycznych zbiorów BUW do roku 1915 oraz wpływu jaki wywarła na ten proces polityka oświatowa i kulturalna państwa Rosyjskiego.

Na czym polegały badania?

Badania polegały na przeprowadzeniu zagranicznych kwerend archiwalnych i bibliotecznych w zasobach trzech instytucji znajdujących się w Petersburgu: Rosyjskiej Bibliotece Narodowej, Petersburskiej Filii Archiwum Rosyjskiej Akademii Nauk oraz Rosyjskim Państwowym Historycznym Archiwum. Kwerendy zostały przeprowadzone we wrześniu i na początku października 2019 r. przez troje pracowników Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie: Mariannę Czapnik i Elżbietę Bylinową z Gabinetu Starych Druków oraz Zbigniew Olczaka z Gabinetu Zbiorów XIX Wieku. Elżbieta Bylinowa zajmowała się identyfikacja inkunabułów pochodzących z bibliotek klasztorów suprymowanych w roku 1819, a zgromadzonych w naszej Bibliotece przez Samuela Bogumiła Lindego. Dzięki życzliwości pracowników petersburskiej biblioteki, w stosunkowo krótkim czasie możliwe było obejrzenie 130 inkunabułów. Marianna Czapnik zajmowała się identyfikacją starych druków XVI –XVII w., w tym książek ze zbiorów Karola Ferdynanda Wazy, superekslibrisów rodu Wazów i cennych opraw z dawnych zbiorów naszej Biblioteki, w tym książek Erazma Ciołka. Obejrzała 120 obiektów. Zbigniew Olczak zajmował się kwerendami archiwalnymi.

Dlaczego Petersburg?

Konsekwencją burzliwej historii naszej Biblioteki, naznaczonej m.in. dotkliwymi konfiskatami zbiorów dokonanymi w ramach represji po upadku powstania listopadowego w 1832 r., jest zaskakujący związek miedzy zbiorami BUW a Rosyjską Biblioteką Narodową w Petersburgu (historycznie noszącą nazwę „Imperatorska Biblioteka Publiczna”). Skonfiskowane w Warszawie książki trafiły właśnie do tej instytucji. W roku 1840 i 1842, z jej dubletów, wśród których było wiele książek 10 lat wcześniej zabranych z Warszawy, przesyłano do Królestwa Polskiego jako tzw. „Dary Najjaśniejszego Pana”. W późniejszych czasach petersburska książnica wymieniała książki z naszą Biblioteką. Identyfikacja książek w przeszłości należących do naszej Biblioteki w zasobach RBN w Petersburgu jest ważnym zadaniem służącym poznaniu historii księgozbiorów, czytelnictwa i życia umysłowego dawnej Polski. Rosyjska Biblioteka Narodowa posiada także bogate archiwum biblioteczne. Można w nim odnaleźć nieznane dotychczas nauce źródła odnoszące się do historii książki i księgozbiorów w XIX i na początku XX w. na terenie ówczesnego państwa Rosyjskiego, w tym naszej Biblioteki.
Rosyjskie Państwowe Historyczne Archiwum jest największym archiwum w Europie i jednym z największych archiwów na świecie, w swoich zbiorach posiada ponad 7 milionów jednostek archiwalnych. Gromadzi między innymi dokumentację wytworzoną przez centralne instytucje państwa rosyjskiego w XVIII i XIX oraz na początku XX w. Silnie scentralizowane, biurokratyczne państwo, jakim bez wątpienia była dziewiętnastowieczna Rosja, pozostawiło po sobie obfitą dokumentację dotyczącą praktycznie wszystkich aspektów życia ówczesnego Imperium. W ramach naszego projektu zostały przeprowadzone kwerendy w zespołach archiwalnych Ministerstwa Oświaty i Komitetu Urządzającego Królestwa Polskiego.
Filia Archiwum Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu gromadzi przede wszystkim dokumentację wytworzoną przez Imperatorską Akademię Nauk oraz przez Akademię Rosyjską. Jej zasoby są dla nas intersujące przede wszystkim ze względu na zachowaną tam korespondencję Samuela Bogumiła Lindego z innymi członkami tych instytucji, w tym odnoszącą się do spraw bibliotecznych.

Czy jest to projekt nowatorski?

Merytorycznie jest on kontynuacją badań przeprowadzonych w roku 2015 i 2016, które zostały podsumowane szeregiem publikacji m.in.: Olczak Zbigniew: Źródła do dziejów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w archiwach Petersburga: sprawozdanie z kwerend. W: Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie 1817-2017: Miscellanea (Monumenta Universitatis Varsoviensis 1816-2016) Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2017, s. 291-331; Czapnik Marianna: „Księgozbiór Karola Ferdynanda Wazy, przyczynek do rekonstrukcji” (współaut. Sergiey Korolev, Rosyjska Biblioteka Narodowa) „Rocznik Biblioteki Narodowej” [w druku]) i przyczyniły się do znacznego poszerzenia wiedzy o historii BUW i dziejach kształtowania się jej zabytkowych zbiorów. Wnioski z obecnie przeprowadzonych kwerend także zostaną opublikowane.

Tekst i foto: Zbigniew Olczak, Gabinet Zbiorów XIX w.