20-22 września 2018 r. we Wrocławiu odbył się VI Kongres Mediewistów Polskich. Jego głównym organizatorem Kongresu jest Stały Komitet Mediewistów Polskich, który zaprasza do współpracy instytuty naukowe z kolejnych miast w Polsce. W tym roku były to trzy instytucje wrocławskie: Uniwersytet Wrocławski, Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza IAE PAN we Wrocławiu i Fundacja dla Uniwersytetu Wrocławskiego, współorganizatorami: Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu i Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu.
Podobnie jak poprzednie zgromadził badaczy z wielu dziedzin, którzy w swojej pracy naukowej koncentrują się lub jedynie stykają z różnymi aspektami literatury, historii czy kultury średniowiecznej. Pełen program można znaleźć pod adresem www.vikmp.pl.
W sesji Historiografia w kręgu kultury pisma w średniowieczu znalazł się referat Nieznany przekaz egzemplów cysterskich z XIII w. a kult opata Chrystiana dr. hab. Jerzego Kaliszuka o odnalezionym w czasie kwerendy, mającej na celu inwentaryzację rękopisów średniowiecznych z polskich bibliotek i archiwów, nieznanego dotąd tekstu o świętych uczynkach cysterskiego opata Christiana. Dwa fragmenty tekstu z tego samego rękopisu zostały odnalezione w bibliotece IBL w Warszawie oraz w Archiwum Państwowym w Szczecinie. Nie jest to niestety pełen tekst egzemplów. Jest to natomiast wspaniały przykład, jak rozwijające się ostatnio badania fragmentów rękopisów mogą poszerzyć nasz zasób tekstów źródłowych. László Topolcai w referacie Uwagi do badań nad hipotetycznym eponimem Poznania. Średniowieczne źródła węgierskie do dziejów rodu Poznan – Pázmány, dzieje badań i nowoczesne edycje obalił, powołując się na różne średniowieczne źródła węgierskie, mający wielu zwolenników pogląd, jakoby założyciel miasta Poznania wywodził się w węgierskiej możnowładczej rodziny Pázmánów. Organizator sekcji prof. Wojciech Mrozowicz wygłosił referat Po łacinie czy in vulgari? Przemiany językowe śląskiego dziejopisarstwa średniowiecznego o ekspansji języka niemieckiego (zastępującego łacinę) w różnorodnych tekstach historiograficznych od XV w. W tej sekcji miałam przyjemność wygłosić referat pt. „Historia Veteris et Novi Testamenti” – tekst i jego transmisja w kontekście europejskim o czterech najstarszych kopiach tekstu wspomnianej w tytule kroniki i zależnościach tekstowych pomiędzy nimi.
Drugi dzień Kongresu rozpoczęły warsztaty kodykologiczne zorganizowane i prowadzone przez prof. Wojciecha Mrozowicza (przy pomocy dr. Adama Poznańskiego). Obaj prowadzący, świetnie znający zbiory rękopisów średniowiecznych BUWr, przygotowali ciekawą prezentację na temat historii największej kolekcji rękopisów średniowiecznych w Polsce, okraszaną przez prof. Mrozowicza anegdotami zebranymi przez niego od naocznych świadków zabezpieczania rękopisów po II wojnie światowej. Po historii gromadzenia zbiorów przyszła kolej na teorię kodykologii, a następnie na praktyczne zajęcia z rękopisami. Mnogość poruszanych zagadnień i żywe dyskusje, które miały miejsce w trakcie pokazu, spowodowały, że prowadzący nie zrealizowali zaplanowanego programu. Uczestnicy zaapelowali o zorganizowanie znacznie dłuższych warsztatów w tym samym miejscu. Z pokongresowych kontaktów z pracownikami Oddziału Rękopisów BUWr wiem, że jest bardzo prawdopodobne, że w przyszłym roku takie warsztaty się odbędą.
Dalszą część dnia zajęły obrady sekcji Biblia w średniowieczu: interpretacja, przekłady na język polski i ich znaczenie. W referacie Średniowieczna interpretacja Biblii na podstawie „Allegoriae in universam Sacram Scripturam” Ps-Garniera z Langres ks. prof. Krzysztof Bardski przedstawił projekt edycji tytułowego glosariusza terminów biblijnych, nad którą pracuje wraz zespołem. Ks. prof. Rajmund Pietkiewicz w referacie Średniowieczne tłumaczenia Pisma Świętego na język polski. Przegląd staropolskich zabytków rękopiśmiennych zaprezentował kompletną listę średniowiecznych i wczesnonowożytnych zabytków zawierających teksty biblijne w języku polskim i je omówił. W kolejnych dwóch referatach prelegentki zajęły się omówieniem polszczyzny użytej w tłumaczeniach Biblii na język polski: prof. Danuta Kowalska w wystąpieniu Od Psałterza floriańskiego do Psałterza Wujka, czyli o trwałości i zmienności polszczyzny biblijnej omówiła kształtowanie się w XV w. polskiego stylu psałterzowo-biblijnego i jego wpływ na późniejsze, renesansowe, tłumaczenia Księgi psalmów; Anna Lenartowicz-Zagrodna (referat O polszczyźnie trzech edycji Księgi Tobiasza z pierwszej połowy XVI wieku) omówiła zależności pomiędzy tekstem trzech wydań Księgi Tobiasza po polsku w latach 1539, 1540 i 1545. Analiza wykazała, że chociaż wydane w różnych drukarniach i pozornie niezależne od siebie, wykazały duże podobieństwa w warstwie językowo-stylistycznej.
Ostatniego dnia Kongresu miały miejsce obrady sekcji zorganizowanej przez wiceprezesa Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Filologicznego prof. Gościwita Malinowskiego Latinitas medii aevii – żywy język martwy, ponadnarodowy standard i wernakularne tendencje. Dr Adam Poznański wystąpił z referatem Średniowieczne gramatyki łacińskie w zbiorach UWr. Wymienił rękopisy pochodzące z kolekcji klasztornych, które obecnie znajdują się w Bibliotece Uniwersytetu Wrocławskiego i omówił sposób nauczania łaciny w średniowiecznych szkołach kościelnych na Śląsku. Dr Ewa Nowak omówiła strukturę dzieła Historia Brittonum, które stanowi przykład wzajemnego przenikania się literackiej tradycji ustnej i piśmiennej. Prof. Gościwit Malinowski w referacie Misaca, Misico, Miseco – percepcja imion słowiańskich w łacińskojęzycznych skryptoriach i kancelariach zestawił i zinterpretował różne formy imienia Mieszko w zapisach od X do XIII w. i opowiedział się za etymologią tego imienia od rzeczownika pospolitego o znaczeniu „niedźwiedź”. W wystąpieniu Jak powstawały nowe wyrazy w polskiej łacinie średniowiecznej prof. Michał Rzepiela omówił zagadnienie kształtowania się neologizmów łacińskich w epoce średniowiecza. Zwrócił uwagę na zagadnienie ani często, ani dokładnie zbadane przez językoznawców: zapożyczeń łacińskich z języka polskiego. Drugi typ omówionych neologizmów stanowiły słowa służące do nazwania zjawisk nieznanych w starożytności, m.in. nazwy zawodów czy słownictwo kościelne.
Tak jak i poprzednie, tegoroczny Kongres stał się miejscem żywej dyskusji na najbardziej aktualne tematy budzące zainteresowanie polskich mediewistów. Treść referatów i wnioski z dyskusji szerszej publiczności zostaną udostępnione w postaci publikacji pokongresowych. Następne takie spotkanie zapowiedziano na za cztery lata w Katowicach.
Agnieszka Fabiańska, Gabinet Rękopisów