14 września 2021 roku, na zaproszenie Instytutu Historii Czeskiej Akademii Nauk, wzięłam udział w jednodniowym kolokwium „Zabrałem też wiele książek do biblioteki… Protestancka literatura a kultura książki w środkowej Europie w XVI i XVII wieku” (Do bibliotéky také jsem vzal nejedny knihy… Protestantská literatura a knižní kultura ve střední Evrope v 16. a 17. stoleti”). Spotkanie zostało zorganizowane w ramach interdyscyplinarnego projektu „Konfesní pluralita a knižní kultura v prostředí jednoty bratrské na počátku 17. století“, realizowanego w latach 2020-2022, którego celem jest analiza produkcji wydawniczej Jednoty Brackiej na początku XVII wieku oraz edycja listów z archiwum jednego z ostatnich biskupów brackich Matouša Konečnego (https://www.hiu.cas.cz). Na spotkanie przyjechali badacze z Czech, Słowacji i Polski zajmujący się zagadnieniami związanymi z książka protestancką.
Przedstawiono referaty w trzech sesjach, z których pierwsza dotyczyła księgozbiorów historycznych. Klara Komorowa omówiła protestancką literaturę w słowackich zbiorach franciszkańskich i pijarskich, natomiast Lenka Vesela zaprezentowała portal poświęcony rekonstrukcji czeskich księgozbiorów wywiezionych przez Szwedów w latach 1646-1648. Pisząca te słowa przybliżyła historię i zawartość biblioteki kalwinisty Georga von Schönaicha, ze szczególnym uwzględnieniem książek religijnych. W zbiorach starych druków BUW przechowujemy ponad 700 tytułów prywatnej kolekcji tego śląskiego barona. Von Schönaich pozostawał w kontaktach z członkami Jednoty, a do swych dóbr zapraszał wygnanych braci czeskich i morawskich.
Pierwszy referat kolejnego panelu, wygłoszony przez Jirzego Justa, dotyczył kultury książki w Jednocie Brackiej na początku XVII wieku, zaś Marketa Ruckova mówiła o szkolnej i pedagogicznej literaturze w środowisku Braci przed bitwą pod Białą Górą. Referentka przybliżyła temat wychowania i kształcenia w Jednocie – zaprezentowała podręczniki szkolne, książki pedagogiczne oraz religijne wytłoczone zarówno w drukarni brackiej w Kralicach, jak i za granicą. Ciekawy temat poruszyła Veronika Sladka, prezentując zasób typograficzny drukarni iwanicko-kralickiej w aspekcie ideowym. Autorka pokazała inicjały, winiety, bordiury stosowane w przywołanej drukarni, zastanawiając się nad przekazem owych ozdobników.
Na ostatnią część kolokwium składały się cztery referaty. Viliam Cicaj opowiedział o dystrybucji literatury protestanckiej w Europie Środkowej w XVII stuleciu. Prezentacja autorstwa Anety Kaneiow dotyczyła krytyki kalwinizmu w tekstach niemieckich luteranów w Pradze po roku 1609. Pierwszym książkom religijnym słowackich kalwinistów i wkładu w ich powstanie drugiego pokolenia uchodźców Jednoty Brackiej, uwagę swą poświęcił natomiast Peter Konya. Podczas ostatniego wystąpienia Annamaria Konyova przedstawiła Blatný Potok (Sárospatak) jako centrum kalwińskiej kultury książkowej.
Z tych kilkunastu wystąpień wygłoszonych podczas kolokwium, parę słów chciałabym jeszcze poświęcić ciekawej inicjatywie, o której opowiedziała w pierwszym panelu Lenka Vesela. Szwedzi w XVII wieku wywozili dobra materialne, w tym cenne księgozbiory, nie tylko z terenów Rzeczypospolitej. Rabowali książki również na terenach Czech i Moraw, i jak się szacuje w latach 1646-1648 zabrali z tego regionu ponad 25 tysięcy woluminów. Badania nad ocalałą spuścizną, pod egidą Biblioteki Czeskiej Akademii Nauk, trwają od 2002 roku. Ich wyniki stopniowo udostępnia zaprezentowany portal, na którym posadowiono bazę książek, wirtualne mapy i wersje cyfrowych historycznych, dotychczas trudnodostępnych, katalogów wywiezionych zbiorów. Oprócz danych bibliograficznych czy opisu oprawy, w bazie książek odnajdziemy także proweniencje a więc rodzaje i opisy znaków własnościowych oraz hasła definiujące dawnych posesorów. W przyszłości przy każdym opisie znajdzie się wersja cyfrowa obiektu. Celem projektu jest wirtualna rekonstrukcja historycznych księgozbiorów z terenów Czech i Moraw, dziś rozproszonych po wielu książnicach. Prace nad portalem trwają nadal – w miarę dalszych poszukiwań w bibliotekach zagranicznych, baza będzie uzupełniana o nowe tytuły (obecnie możemy odnaleźć w niej jedną trzecią opisów ocalałych książek). Zamieszczone na portalu mapy pokazują obecne miejsca przechowywania woluminów oraz wizualizują przemieszczania po Europie zrabowanych kolekcji. Warto podkreślić, że portalem opiekuje się autorka referatu (na temat portalu zob. https://knizni-korist.cz/o-portalu/).
Kolokwium odbyło się w położonej niedaleko Hradczan zabytkowych wnętrzach Villa Lanna, należącej do Czeskiej Akademii Nauk.
A Praga? Jak zwykle urocza i fascynująca choć przez pandemię znacznie wyludniona…
Joanna Milewska-Kozłowska, Gabinet Starych Druków