Wizyta w Pradze

W dniach 1-5 maja Agnieszka Fabiańska i Anna Wirkus z Gabinetu Rękopisów przebywały w Bibliotece Narodowej Republiki Czeskiej (Národní knihovna) w Pradze. Celem wyjazdu było zapoznanie się z pracą oddziału rękopisów oraz z bazą Manuscriptorium.

Praska biblioteka liczy ponad 6 000 000 woluminów, w tym 20 000 rękopisów i mieści się w barokowym budynku Clementinum, w którym w wiekach XVII – XVIII znajdował się klasztor i kolegium jezuitów. W skład kompleksu weszły również:  biblioteka kolegium, dwa kościoły, Wieża Astronomiczna, w której znajduje się obserwatorium astronomiczne, jedna z najpiękniejszych sal bibliotecznych w Pradze – Biblioteka Barokowa a także przepiękna Kaplica Zwierciadlana, w której obecnie odbywają się koncerty muzyki poważnej.  Jednym z elementów naszej wizyty w Clementinum było zwiedzanie całego kompleksu (oprowadziła nas pani Karolina Kasalowá, nasz dobry duch z Pragi, która nie tylko nas oprowadzała, ale też ratowała z różnych opresji, które nas spotkały!). Kompleks pojezuicki od kilku lat przechodzi kolejne etapy remontu i dlatego, niestety!, nie obejrzałyśmy Biblioteki Barokowej i Obserwatorium Astronomicznego. Zwiedziłyśmy natomiast inne interesujące miejsca: salę katalogową, czytelnię główną i część przestrzeni w strefie dla pracowników. W drodze do  siedziby Manuscriptorium mijałyśmy jeszcze czytelnię rękopisów oraz pracownie rękopiśmienników.

Oddział Rękopisów zajmuje trzecie piętro jednego ze skrzydeł budynku. Pracuje w nim  12 osób,  dwie z nich zajmują się administrowaniem i modyfikacjami bazy Manuscriptorium.  Wyjaśnić należy, że w Czechach za rękopisy, które gromadzi się w bibliotekach uznaje się jedynie kodeksy powstałe do końca XVIII wieku, a dokumenty takie jak np. edykty książęce, królewskie, dokumenty wystawione przez inne urzędy ustawodawcze czy administracyjne, akta urzędów, szkół oraz spuścizny literackie czy naukowe gromadzone są wyłącznie archiwach.  Baza Manuscriptorium rejestruje więc jedynie kodeksy rękopiśmienne powstałe do końca XVIII wieku.

Naszym przewodnikiem po bazie był dr Zdenĕk Uhlíř.  W trakcie trzech spotkań dr Uhlíř po czesku (!) objaśnił nam zasady ogólne, o które oparta jest budowa bazy i jej funkcjonowanie. Z Manuscriptorium współpracuje 105 bibliotek z ponad 20 krajów, w tym 4 z Polski (BN – obecnie nie dodaje nowych opisów, biblioteki uniwersyteckie we Wrocławiu, Toruniu i Zielonej Górze). Twórcy bazy współpracują  z CERL-em i baza jest przeszukiwalna przez multiwyszukiwarkę na The CERL Portal. Celem twórców bazy jest gromadzenie informacji o dziedzictwie piśmiennym, szczególnie Europy Środkowej i Wschodniej, dlatego baza zawiera opisy zarówno rękopisów, jak i starych druków.  Schemat opisu oparty jest na standardzie TEI P5 – najbardziej obecnie rozpowszechnionym formacie do opisu rękopisów. Twórcy Manuscriptorium na potrzeby tej aplikacji opracowali schemat opisu i zasady wypełniania rekordów. Nowe obiekty dodawane do bazy muszą być zeskanowane i mieć wersje cyfrowe dostępne w w bibliotece cyfrowej macierzystej biblioteki. Do Manuscriptorium włączane są opisy obiektów i link do kopii cyfrowej obiektu. W oparciu o określone zasady biblioteki opracowują i przesyłają opisy swoich obiektów w językach narodowych.  Hasła wzorcowe również podawane są w językach narodowych. Struktura opisu składa się z trzech warstw: pierwsza to opis ogólny jednostki, druga – opis szczegółowy, trzecia odsyła do bibliografii i zawiera przypisy zarówno do formy, jak i treści rękopisu.  Raz w miesiącu wprowadzane są uzupełnienia do bazy, nadesłane przez poszczególne biblioteki współpracujące.

Wizyta zakończyła się pokazem rękopisów prowadzonym również w języku czeskim przez dr Alenę Richterovą. Zobaczyłyśmy kronikę kolegium prowadzoną od XVI wieku, traktat Bohuslava Balbína w obronie języka czeskiego i księgę wpisów gości biblioteki od XVII wieku do lat 50. XX stulecia. Wszystkie rękopisy były po konserwacji, pięknie zachowane i bardzo reprezentatywne dla historii kolegium.

Wiele się dowiedziałyśmy w czasie tego stażu i pokochałyśmy Pragę! Zachwyciły nas między innymi secesyjne kamieniczki, piękno Starego Miasta, dostojność Hradczan, egzotyka synagog, miejsca związane ze sławnymi pisarzami… Wszystkim odwiedzającym Pragę możemy polecić ze spokojnym sumieniem restaurację sięgającą tradycją do XV w. serwującą tradycyjną kuchnię czeską U medvídků.

Żeby ukoić żal z powodu zamkniętej Biblioteki Barokowej odwiedziłyśmy dwie inne piękne sale biblioteczne mieszczące się w klasztorze na Strahowie: Salę Teologiczną i Salę Filozoficzną.W takich bibliotekach nauka sama wchodzi do głowy!

Mamy nadzieję, że współpraca między naszym Gabinetem i Manuscriptorium rozwinie się i będziemy miały okazję do odwiedzenia tego wspaniałego miejsca przynajmniej jeszcze jeden raz!

Tekst i zdjęcia: Anna Wirkus i Agnieszka Fabiańska, Gabinet Rękopisów