25 kwietnia – 3 maja uczestniczyłam w bibliotecznej wycieczce po Uzbekistanie, zorganizowanej przez dwie kompetentne i przemiłe panie z Biblioteki Wyższej Szkoły Bankowej w Chorzowie. Zainteresowała mnie zwłaszcza możliwość spotkania uzbeckich bibliotekarzy, zobaczenia bibliotek i ich zbiorów, w żaden inny sposób niedostępnych dla zwykłych podróżników. Była to już szesnasta(!) wycieczka z tego cyklu. Wśród uczestników przeważali bibliotekarze i bibliotekarki z różnych miast, z Katowic, Krakowa, Lublina, Poznania, wspomnianego Chorzowa, ale też z Cieszyna, Płocka, Bochni, itd. Większość uczestników znała się już z poprzednich wyjazdów, co miało istotny wpływ na radosny i serdeczny nastrój przez wszystkie dni naszej wyprawy. Program wycieczki obejmował znane miasta: Samarkandę, Bucharę, Chiwę i Taszkient. Pośród licznych, świetnie odnowionych wspaniałych zabytków warto wspomnieć o Obserwatorium Ulug Beg’a, władcy z dynastii Timurydów (1406-1447), matematyka i astronoma, budowniczego znanego w ówczesnym świecie obserwatorium astronomicznego. Był on autorem dzieła zawierającego tablice astronomiczne w języku perskim, tłumaczone na sanskryt i język łaciński (1. wyd. Oksford 1648)[1]. Gdański astronom i drukarz, Jan Heweliusz włączył fragmenty jego dzieła do swojego traktatu Prodromus Astronomiae (Gdańsk 1679)[2]. Słynna rycina z postaciami uczonych umieszczona w Prodromus, zawiera wizerunek perskiego astronoma[3]. Egzemplarz Heweliuszowego dzieła był prezentowany na wystawie.
Jan Heweliusz, „Prodromus astronomiae”, Gdańsk 1690.
Pierwsza biblioteka, Uniwersytetu Stanowego w Samarkandzie rozczarowała zapewne wszystkich uczestników. Wprawdzie przyjął nas prorektor uniwersytetu, jednak bibliotekarze byli raczej zaskoczeni naszą wizytą, która zakończyła się dość szybko.
Niezwykle ciekawa była wizyta w Bucharze w bibliotece miejskiej im. Avicenny (ok. 980-1037), urodzonego w pobliżu tego miasta słynnego perskiego lekarza, astronoma i uczonego w okresie złotego wieku islamu. Biblioteka gromadzi przede wszystkim rękopisy, w tym liczne egzemplarze Koranu i komentarzy w języku perskim i arabskim. Mieliśmy okazję zobaczyć jedną z zachowanych kart Koranu z VII w., spisaną ozdobnym pismem kufi. Kierowniczka działu rękopisów ubolewała, że wszystkie kodeksy zawierające cenne miniatury wywieziono w czasach sowieckich do Petersburga i nadal się tam znajdują. Odpowiedziałam jej na to, że podobny los spotkał zbiór ponad 4 tys. inkunabułów z dawnej Biblioteki Publicznej przy Królewskim Uniwersytecie Warszawskim. Wywieziony w 1832 r. do Petersburga również nie został zwrócony po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
Wspaniale przyjęli nas także w Bibliotece Narodowej Uzbekistanu im. Alisher’a Navoi (słynny uzbecki poeta) w Taszkiencie. Tu również przygotowano prezentację cennych rękopisów, w tym Koranu oraz starych druków (głównie zachodnioeuropejskich wydań XVIII w.). Zwiedziliśmy dokładnie całą bibliotekę, mijając kilka dziedzinowych czytelni zapełnionych czytelnikami. Biblioteka prowadzi katalog elektroniczny i zapoczątkowała system współkatalogowania z innymi bibliotekami naukowymi w kraju. Gromadzi przede wszystkim literaturę w języku uzbeckim.
Historia Uzbekistanu, jednego z ważnych i bogatych terytoriów Jedwabnego Szlaku jest dobrze znana i opisana[4]. Od XIX w. tereny obecnego Uzbekistanu opanowali Rosjanie. W 1924 r. powstała Uzbecka republika radziecka. Obecny prezydent postawił na rozwój turystyki, zniósł wizy, ustalił jednolity kurs uzbeckiej waluty (1 PLN= ok. 2200 somów).
Rahmat – dziękuję
Marianna Czapnik, Gabinet Starych Druków. Zdjęcia: Agnieszka Sitek
[2] BUW sygn. Sd.714.172-174
[3] Portret Ulug Bega w dziele Prodromus astrologiae Jana Heweliusza (trzeci od lewej).
[4] Hasło Uzebekistan w Wikipedii.
Bardzo ciekawa relacja, pièkne zdjècia.