Zbigniew Olczak – kierownik Gabinetu
Nasz Gabinet jest najmłodszy wśród zbiorów specjalnych – powstał dopiero w roku 1999, po przeprowadzce do nowego gmachu na Powiślu. Pomysł powołania nowej jednostki wśród zbiorów specjalnych dojrzewał od wielu lat. Już w latach 80. XX w. w naszej Bibliotece dyskutowano nad koniecznością modyfikacji tradycyjnego podziału chronologicznego, według którego druki do roku 1800 nazywane są „starymi”, a od 1801 do dziś – „nowymi”. Podział ten przyjął się w wieku XIX i dziś jest już przestarzały. Mamy przecież do czynienia z „drukami nowymi”, które liczą sobie 100, a nawet ponad 200 lat! W celu usunięcia tego paradoksu w naszej bibliotece postanowiono stworzyć nową kategorię zbiorów specjalnych – „zbiory XIX w.” – i zapewnić im właściwą ochronę, odpowiednią do ich wartości historycznej i znaczenia dla kultury polskiej. O ile data, od której zaczynają się „Zbiory XIX w.”, nie nastręczała specjalnych trudności, o tyle cezura zamykająca była przedmiotem dyskusji. Istniało kilka możliwości – można było przyjąć cezurę ściśle chronologiczną, w takim przypadku datą graniczną byłby 1 stycznia 1901 r. Jednak ani w historii powszechnej, ani w historii Polski, ani w historii drukarstwa i produkcji książki nie nastąpiło wówczas żadne przełomowe wydarzenie. Postanowiono zatem odwołać się do koncepcji historiograficznej tzw. „długiego wieku XIX” i przyjąć za cezurę zamykającą rok 1918, czyli moment zakończenia I wojny światowej i odzyskania przez Polskę niepodległości. Za każdym razem, kiedy mówimy w BUW o zbiorach XIX wieku, mamy na myśli druki z lat 1801-1918. Tak zdefiniowane zbiory liczą około 600 tys. woluminów książek i czasopism.
Obecnie w Gabinecie Zbiorów XIX Wieku pracują cztery osoby – dr Marta Kacprzak, Małgorzata Jarosławska, Wojciech Dołęgiewicz i Zbigniew Olczak, tworząc interdyscyplinarny zespół o kompetencjach z zakresu bibliologii i bibliotekoznawstwa, historii oraz historii literatury. Pracownicy zajmują się uzupełnianiem zbiorów – bardzo uważnie śledzimy rynek antykwaryczny, każdego roku udaje się kupić kilkadziesiąt książek podczas aukcji. Są to z reguły nabytki najciekawsze, chociaż znacznie większy liczbowo wpływ zbiorów dziewiętnastowiecznych następuje w postaci darów, zarówno od osób prywatnych, jak i instytucji. Istotnym źródłem uzupełniania jest także wymiana z bibliotekami krajowymi. Przygotowanie do udziału w aukcji antykwarycznej jest bardziej pracochłonne niż w przypadku innych zbiorów specjalnych. Często wymaga sprawdzenia kilkuset opisów bibliograficznych w obu katalogach – kartkowym i zautomatyzowanym. Innym ważnym aspektem naszej działalności jest opracowanie książek XIX w. Gabinet Zbiorów XIX Wieku prowadzi też ożywioną działalność dydaktyczną i popularyzacyjną. Od dwóch lat prowadzimy konwersatorium Książka i prasa w kulturze XIX wieku – zajęcia fakultatywne dla studiów magisterskich Instytutu Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych UW oraz wykład ogólnouniwersytecki dla studentów kierunków humanistycznych i społecznych. Zajęcia zapoznają z historią książki i prasy polskiej na tle europejskim, ukazując ewolucję i cechy charakterystyczne XIX-wiecznych druków oraz najciekawsze i najważniejsze zjawiska ruchu wydawniczego i czytelniczego XIX w. Są spotkaniem z oryginalną książką i czasopismem XIX-wiecznym, ponieważ omówienie każdego tematu wiąże się z prezentacją i wspólną analizą różnojęzycznych druków z historycznego księgozbioru BUW. Organizujemy także liczne pokazy i prezentacje, zarówno dla specjalistów (np. pokaz towarzyszący międzynarodowej konferencji naukowej „Karamzin i jego czasy”), jak i dla szerokiego kręgu odbiorców (niejednokrotnie przygotowywaliśmy pokazy podczas Nocy Muzeów itp.). Gabinet Zbiorów XIX Wieku angażuje się intensywnie w przygotowanie i realizację projektów, które mają na celu digitalizację zbiorów i ich udostępnienie w Internecie. Udało się nam np. doprowadzić do pełnej digitalizacji dziewiętnastowiecznej części księgozbioru Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, opracowaliśmy i zeskanowaliśmy część kolekcji Arkadego Tołoczanowa.
Niezwykle ważne miejsce zajmuje działalność naukowa Gabinetu Zbiorów XIX Wieku. Zespół prowadzi badania proweniencyjne, zmierzające do identyfikacji kolekcji historycznych współtworzących księgozbiór BUW (ustalanie właścicieli, historii i zawartości kolekcji, m.in. na podstawie analizy informacji z katalogów kartkowych BUW oraz zasobów Archiwum BUW, a także kwerend w Rosyjskim Państwowym Archiwum Historycznym i Rosyjskiej Biblioteki Narodowej w Petersburgu). Indywidualne prace naukowe, związane z historią książki dziewiętnastowiecznej, dotyczą przede wszystkim kultury religijnej w Imperium Rosyjskim XIX w. oraz dziewiętnastowiecznego edytorstwa literatury pięknej i ówczesnej historii literatury. Co roku pracownicy Gabinetu biorą udział w 7-8 krajowych i międzynarodowych konferencjach naukowych z dziedzin humanistycznych, prezentując referaty, których rolą jest m.in. zwrócenie uwagi środowiska naukowego na dziewiętnastowieczny księgozbiór BUW jako niezastąpiony warsztat dla badaczy historii kultury XIX w. W 2015 r. Gabinet zorganizował we współpracy z Państwową Publiczną Naukowo-Techniczną Biblioteką Syberyjskiego Oddziału Rosyjskiej Akademii Nauk w Nowosybirsku międzynarodowe seminarium naukowe „Polskie i rosyjskie dziedzictwo kulturowe w zbiorach bibliotecznych – perspektywy badań”.
dr Marta Kacprzak
Decyzja o utworzeniu gabinetu była przełomem, ale nadanie statusu zbiorów specjalnych drukom dziewiętnastowiecznym jest procesem, który pomimo upływu kilkunastu lat jeszcze się nie zakończył. Na początek wydzielono w magazynie zbiory opatrzone sygnaturami topograficznymi (których używano w BUW do roku 1929), obecnie zajmują one magazyn na III piętrze biblioteki, wejście do niego oddzielone jest szklaną ścianą z symbolem „XIX”. Udostępnianie nadal jest realizowane w Czytelni Głównej BUW, chociaż w najbliższym czasie planowane jest stworzenie własnej, odrębnej czytelni. Przed nami do wykonania pozostaje jeszcze jedno olbrzymie zadanie – „wyłuskanie” z magazynów zwartych książek dziewiętnastowiecznych, przemieszanych z drukami XX i XXI wieku, i umieszczenie ich w odrębnym miejscu. Przez wiele lat nie mogliśmy przystąpić do tego zadania, ze względu na brak wolnego miejsca w magazynach BUW, mamy nadzieję, że wkrótce uda się ten problem przezwyciężyć. Nadal większość naszych zbiorów wpisana jest do ogólnych inwentarzy, a tzw. retrokonwersją zbiorów dziewiętnastowiecznych zajmuje się Oddział Opracowania Zbiorów. Od 2011 r. wszystkie książki dziewiętnastowieczne, które wpływają do zbiorów BUW, opracowywane są w Gabinecie Zbiorów XIX Wieku, wpisywane do odrębnego inwentarza i otrzymują specjalną sygnaturę, poprzedzoną symbolem „GZXIX”. Od tego momentu nasze zbiory wzbogaciły się o ponad 3200 woluminów.
Jak widać, pracowników Gabinetu czeka jeszcze dużo pracy, zanim można będzie uznać, że zrobione zostało już wszystko, aby zbiory dziewiętnastowieczne BUW w pełni stały się historycznymi zbiorami specjalnymi.
Gabinet Zbiorów XIX Wieku