Erasmus+ w Bibliotece Narodowej w Wilnie

15 miesięcy później niż planowałyśmy, oczywiście z powodu pandemii Covid-19, wyruszyłyśmy na staż Erasmus+ w Bibliotece Narodowej w Wilnie: www.lnb.lt. Głównym celem naszej wizyty było zapoznanie się ze zbiorami, organizacją pracy i realizowanymi projektami w Oddziale Książki Rzadkiej i Rękopisów (Retų knygų ir rankraščių skyrius). Opiekunką naszego stażu była dr Viktorija Vaitkevičiūtė-Verbickienė, kierowniczka tego oddziału. W ciągu pięciu dni poznawałyśmy m.in. kolekcję inkunabułów, dyplomów pergaminowych, starych i nowszych druków, spuścizny litewskich literatów i polityków oraz kolekcję kartograficzną. Ponadto odwiedziłyśmy dwie inne wileńskie biblioteki: Bibliotekę Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich i Bibliotekę Uniwersytecką.

Litewska Biblioteka Narodowa im. Martynasa Mažvydasa (Lietuvos nacionalinė Martyno Mažvydo biblioteka) kilka lat temu obchodziła stulecie powstania. Działalność rozpoczęła w Kownie w 1919 r. pod nazwą Centralna Biblioteka Państwowa. W 1963 r., po wybudowaniu nowego gmachu została przeniesiona do Wilna. Przechowuje ciekawą kolekcję inkunabułów i starych druków oraz dokumentów pergaminowych, jednak znaczna część jej zbiorów to książki i rękopisy z XIX i XX w. Posiada także wydzieloną kilka lat temu kolekcję rękopiśmiennych i drukowanych judaików, opracowywaną i popularyzowaną przez zespół specjalistów. Biblioteka jest otwarta na różne potrzeby czytelników: książki można czytać w kilku czytelniach (humanistycznej, lituanistycznej, mediów, muzyki i sztuk wizualnych, nauk społecznych, książki rzadkiej i rękopisów), w wolnym dostępie oraz w pokojach pracy grupowej. Ma wiele udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami – w tym oddzielną czytelnię dla osób niewidomych! Ponadto w ogólnodostępnej części znajduje się sala kinowa z całym sprzętem do odtwarzania filmów i studia, w których można nagrać utwory dźwiękowe oraz filmy. Poza tym każdy z czytelników może zostawić na 4 godziny dziennie dziecko pod opieką wykwalifikowanej opiekunki w specjalnie do tego przygotowanej sali zabaw.

Biblioteka jest także przyjazna dzieciom – ma wydzieloną część dla dzieci i młodzieży i to nie tylko zawierającą książki, ale także specjalną przestrzeń pracy twórczej – Centrum Aktywności, w której udostępniono zarówno tradycyjne narzędzia: śrubokręty, gwoździe, wiertarki itp., jak i nowoczesne np. drukarki 3D. Dzieci i młodzież, które chcą coś zbudować, mogą korzystać z całego wyposażenia pod opieką rodziców lub opiekunów tej przestrzeni, którzy służą pomocą i uczą korzystania ze wszystkich dostępnych sprzętów. Wkrótce do użytku zostaną oddane kolejne miejsca aktywności przeznaczone dla młodzieży: studio nagrań dźwiękowych, telewizyjne, muzyczne itp. Warto podkreślić, że narodowa książnica jest czynna we wszystkie dni tygodnia.

Wszystkie typy zbiorów opracowywane są w głównym katalogu biblioteki w formacie UNIMARC: https://ibiblioteka.lt/metis/, a część z nich udostępniana jest w bibliotece cyfrowej: https://www.epaveldas.lt/home. Ważną częścią działalności jest przygotowywanie wystaw. W bibliotece znajdują się dwie sale wystawowe: główna (w której prezentowane są nie tylko zbiory Biblioteki ale jest wynajmowana przez inne instytucje do prezentowania kolekcji z zewnątrz oraz kameralna sala, w której zazwyczaj prezentowane są zbiory własne biblioteki. Obok głównej sali wystawowej znajduje się duża sala konferencyjna. W mniejszej sali prezentowana jest obecnie bardzo interesująca wystawa: Rari, rarissimi e piccole curiosità: https://www.lnb.lt/parodos/6981-paroda-rari-rarissimi-e-piccole-curiosita, po której oprowadziła nas jej kuratorka.

Szczególnie interesująca była wizyta w Oddziale Konserwacji, który dysponuje własną komorą dezynfekcyjną i laboratorium do analiz chemicznych. Najbardziej podobał nam się pokaz uzupełniania uszkodzonych kart masą papierową. Nie wiedziałyśmy, że to taki prosty i szybki zabieg!

Kolejną instytucją była Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk im. Eustachego i Emilii Wróblewskich: http://www.mab.lt/en/home/. Główna część zbiorów pochodzi z biblioteki założonej w 1912 r. przez prawnika i kolekcjonera Tadeusza Wróblewskiego i przekazanej w latach 20. XX w. państwu polskiemu w depozyt. Wolą testatora było pozostawienie na zawsze biblioteki w Wilnie i dlatego nigdy nawet część jej zbiorów nie trafiła w inne miejsce. W 1941 r. kolekcję połączono ze zbiorami kilku innych bibliotek i przemianowano na Bibliotekę Litewskiej Akademii Nauk. W zbiorach znajduje się wiele rękopisów i druków proweniencyjnie i tematycznie powiązanych z Polską. Naszą uwagę przyciągnęła rękopiśmienna księga, którą katedrze wileńskiej podarował król Michał Korybut Wiśniowiecki. Do księgi wpisywali się odwiedzający katedrę zarówno świeccy jak i duchowni. Ostatnie wpisy pochodzą jeszcze z 1938 r.! Księga otrzymała szczególnie cenną i znakomicie zachowaną oprawę w aksamit na desce, dekorowany srebrnymi plakietami (NMP z Dzieciątkiem w glorii promienistej), okuciami narożnymi oraz ozdobnymi zapięciami.

Jako ostatni odwiedziłyśmy dział zbiorów specjalnych Biblioteki Uniwersyteckiej: https://biblioteka.vu.lt/en/. Tam także przygotowano dla nas zwiedzanie czytelni rękopisów (oraz pokaz wybranych manuskryptów) oraz starych druków. Poznałyśmy katalog zbiorów, wystawy wirtualne na Google Arts and Culture: https://biblioteka.vu.lt/en/resources/virtual-exhibitions i na platformie Flickr: https://www.flickr.com/photos/vu_library/albums/7215771416001093; bibliotekę cyfrową: https://kolekcijos.biblioteka.vu.lt/en i projekt Virtual reconstruction of the oldest academic library in Lithuania: https://virtus.mb.vu.lt/en/, którego celem było odtworzenie najstarszego zasobu Biblioteki Uniwersyteckiej czyli księgozbioru jezuitów wileńskich, na podstawie rękopiśmiennego katalogu z XVIII w. W przypadku zachowanych egzemplarzy opisy bibliograficzne uzupełniono aktualnymi sygnaturami. Witryna internetowa biblioteki jest bardzo przejrzysta i zawiera wiele innych interesujących zasobów np. wirtualne wycieczki po obu budynkach biblioteki – Bibliotece Głównej i drugim, nowoczesnym budynku, który mieści zbiory współczesne (do którego nie udało się nam dotrzeć!) oraz po najpiękniejszej sali uniwersyteckiej – Sali Lelewela: https://biblioteka.vu.lt/en/about/news/1343-let-s-celebrate-the-birthday-of-vilnius-university-at-joachim-lelewel-hall. À propos Lelewela – gdy jedna z nas wspomniała, ze jest zainteresowana materiałami dotyczącymi Joachima Lelewela pokazano nam niezwykłą pamiątkę: pukiel jego włosów!

Wspólnym projektem bibliotekarzy litewskich było opracowanie zespołu inkunabułów do międzynarodowej bazy MEI (Material Evedence of Incunabula). W bibliotekach znajduje się obecnie ok. 600 inkunabułów, opisy 520 z nich są już dostępne we wspomnianej bazie (zob. https://www.zurnalai.vu.lt/knygotyra/article/view/18601/17821).

Po godzinach spędzonych w bibliotekach zwiedzałyśmy Wilno. Dla nas obu nie była to pierwsza wizyta w tym mieście, więc miałyśmy okazję odświeżyć sobie wspomnienia i po raz kolejny odwiedzić widziane wcześniej miejsca. A dzięki wskazówkom naszej opiekunki odwiedziłyśmy także nieznane nam wcześniej muzea, np. Kazio Varnelio namai-muziejous https://www.govilnius.lt/aplankykite/lankytinos-vietos/kazio-varnelio-namaimuziejus oraz wystawę obrazów Franciszka Smuglewicza i niezwykle ciekawych fotografii kolekcjonera, podróżnika i żeglarza, hrabiego Benedykta Henryka Tyszkiewicza (1852-1935). Jednym z obszernie reprezentowanych na wystawie obiektów była rezydencja Tyszkiewicza w miejscowości Wiało w powiecie mińskim https://www.lndm.lt/vpg/.

Zapamiętamy wyjątkową życzliwość osób, które nas przyjmowały. Chciałybyśmy mieć szansę odwdzięczyć się i pokazać im nasze zbiory i bibliotekę. Mam nadzieję, że nawiązane kontakty będą się rozwijać. Polecamy innym odwiedzanie Wilna i wileńskich bibliotek!

Agnieszka Fabiańska, GRPS; Marianna Czapnik, GSD.
Autorką wszystkich zdjęć jest Agnieszka Fabiańska.