Komiks jest uznawany za stosunkowo nowe – i często niedoceniane przez szerszą grupę odbiorców – medium, które we współczesnej postaci istnieje niewiele ponad 100 lat [1]. Przez ten czas rozwinął się jednak w szereg zróżnicowanych form gatunkowych, które zdobyły fanów na całym świecie. Formy te czasami wyróżniane są nawet nie tyle ze względu na treść, co ze względu na miejsce powstania [2].
Naturalną koleją rzeczy rozwój tego typu wydawnictwa związany był z rozwojem całego rynku, co ostatecznie, mimo wielu przeciwności (takich jak na przykład amerykański Kodeks komiksowy Fredrica Werthama z 1954 r., na mocy którego zakazano przedstawiania w komiksie grozy czy sytuacji wątpliwych moralnie [3]), zaowocowało wytworzeniem się środowiska, w ramach którego można było wyróżnić i uhonorować najważniejszych i najciekawszych twórców – choćby przez ustanowienie szeregu nagród wręczanych za najoryginalniejsze prace.
Jedną z najbardziej prestiżowych nagród, jaką można przyznać w świecie komiksowym, jest amerykańska Nagroda Przemysłu Komiksowego im. Willa Eisnera [4] – szerzej znana jako Nagroda Eisnera, często określana również jako „komiksowy Oscar”. Swoją nazwę zawdzięcza Willowi Eisnerowi (1917-2005), twórcy, którego uznaje się za jednego z największych pionierów komiksu amerykańskiego [5].
Nagrody Eisnera przyznaje się od 1988 r. w kilkudziesięciu kategoriach podczas Międzynarodowego Konwentu Komiksowego (Comic-Conu) w amerykańskim San Diego. Docelowo wyróżnienie otrzymują twórcy amerykańscy oraz ich dzieła, jednakże nagrody przyznawane są również komiksom zagranicznym, które zostały wydane w Stanach Zjednoczonych [6]. Tematyka nagrodzonych tekstów jest zróżnicowana: od tytułów osadzonych w znanych od lat uniwersach (Batman: zabójczy żart Alana Moore’a i Briana Bollanda), przez adaptacje (Frankenstein Junjiego Itō), po teksty oryginalne (Giant Days John Allison).
Wiele z komiksów wyróżnionych Nagrodą Eisnera można znaleźć w zbiorach BUW – i kolekcja ta ciągle rośnie. Wśród nich można wyróżnić kilka szczególnie interesujących tytułów, którym warto przyjrzeć się bliżej.
Jednym z najważniejszych tekstów komiksowych w historii jest bez wątpienia Maus. Opowieść ocalałego autorstwa Arta Spiegelmana (1980-1991; pol. 2001) [7], który Nagrodę Eisnera otrzymał w 1992 r. [8]. Co ważne, w tym samym roku tekst został uhonorowany także nagrodą Pulitzera. Maus jest fascynującym tekstem – na podstawie opowieści swojego ojca, polskiego Żyda, Spiegelman stworzył bowiem przejmującą historię o przetrwaniu w czasie Holokaustu. Tekst jednak nie skupia się wyłącznie na okresie II wojny światowej, obejmuje także trudne relacje rodzinne, które, nawet kilka dekad po wojnie, cały czas są naznaczone traumą Zagłady. Szczególnie interesujący jest zastosowany przez Spiegelmana zabieg artystyczny. Wszyscy bohaterowie przedstawieni są jako zwierzęta, a każde zwierzę symbolizuje konkretną narodowość: Żydzi to myszy, Niemcy – koty, Polacy – świnie, a Amerykanie – psy. Choć nadanie całym grupom cech zwierzęcych może wydawać się zabiegiem ograniczającym czy stereotypizującym, w żaden sposób nie ujmuje bohaterom ich indywidualności. Maus jest utworem istotnym również ze względu na to, że, mimo kontrowersji, pokazał szerszemu gronu odbiorców, iż forma komiksowa nie ma tak naprawdę ograniczeń tematycznych i, odpowiednio wykorzystana, może podejmować nawet najtrudniejsze zagadnienia.
Innym tekstem, który zyskał status tytułu kultowego, są Strażnicy Alana Moore’a i Dave’a Gibbsona (1986-1987; pol. 2002-2003) [9], uhonorowani Nagrodą Eisnera w 1988 r. Fabuła Strażników rozgrywa się w alternatywnych Stanach Zjednoczonych, w których superbohaterowie działają na usługach rządu – daleko im jednak do stereotypowych bohaterów, kierujących się konkretnym kodeksem moralnym. Można więc zauważyć swoiste rozprawienie się z tak przecież popularnym w komiksie mitem bohatera-obrońcy ludzkości, co zresztą jest motywem coraz częściej powracającym we współczesnej kulturze popularnej.
Interesującym komiksem w zbiorach BUW, któremu przyznano Nagrodę Eisnera w 2005 r., jest Ex Machina Briana K. Vaughana i Tony’ego Harrisa (2004-2010; pol. 2018-2019) [10]. Podobnie jak Strażnicy, dzieło podchodzi do tematyki związanej z superbohaterami w nieoczywisty sposób: protagonista, jedyny superbohater na świecie, po wydarzeniach z 11 września zostaje wybrany burmistrzem Nowego Jorku, w związku z czym musi mierzyć się z zupełnie innymi wyzwaniami niż dotychczas, a mianowicie – z polityką.
Tekstem należącym do zupełnie innego gatunku niż dzieła przywołane powyżej jest Yakuza w fartuszku. Kodeks perfekcyjnego pana domu Kōsuke Ōno [11], który w 2020 r. zdobył Nagrodę Eisnera dla najlepszego tytułu komediowego. Manga w humorystyczny sposób przedstawia, jak niegdysiejszy boss mafijny radzi sobie z rolą męża zajmującego się domem, podczas gdy jego żona realizuje się zawodowo, pracując w korporacji.
Wśród innych tytułów znajdujących się w BUW, które mogą poszczyć się wyróżnieniem przez komitet przyznający Nagrody Eisnera, znajdują się także m.in. prace Neila Gaimana (Sandman), inne teksty ze scenariuszami Alana Moore’a (Liga Niezwykłych Dżentelmenów, Top 10), dzieła Franka Millera (300, Sin City), Marjore M. Liu i Sana Takedy (Monstressa), Mike’a Mignoli (Hellboy) czy choćby wspomniane już wcześniej Giant Days.
Warto zaznaczyć, że zbiory komiksowe BUW nie ograniczają się wyłącznie do publikacji uznanych przez krytyków. Wręcz przeciwnie – oprócz wyżej wymienionych w bibliotece można znaleźć również najpopularniejsze współczesne komiksy (reprezentowane choćby przez szeroki wybór tytułów z multiwersów Marvela czy DC), powszechnie znane, klasyczne serie (Asteriks René Goscinny’ego, Alberta Uderzo i Jeana-Yves’a Ferriego; Tytus, Romek i Atomek Henryka Jerzego Chmielewskiego), mangi (Tokyo Ghoul Sui Ishidy; Saga winlandzka Makoto Yukimury) czy adaptacje literatury (Niezwyciężony Rafała Mikołajczyka).
Natalia Panuszewska, Oddział Gromadzenia i Uzupełniania Zbiorów
Foto: Za zgodą Wydawcy.
Literatura i przypisy:
[1] Zob. Szyłak Jerzy, Komiks: świat przerysowany, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 1998, s. 13-26. Por. Toeplitz Krzysztof Teodor, Sztuka komiksu. Próba definicji nowego gatunku artystycznego, Czytelnik, Warszawa 1985, s. 6-40.
[2] Zob. np. Bolałek Radosław, Manga – termin niepotrzebny?, „Zeszyty Komiksowe” nr 13, 2012, s. 34-36.
[3] Zob. Szyłak Jerzy, op. cit., s. 46-49.
[4] Oryg. The Will Eisner Comic Industry Award.
[5] Zob. Eisner Will, Nowy Jork. Życie w wielkim mieście, wstęp Neil Gaiman, tłum. Jacek Drewnowski, Egmont, Warszawa 2008, s. 439. Warto dodać, że zbiorach BUW można znaleźć szereg prac Eisnera, zarówno teoretycznych, jak i komiksowych, m.in.: Comics and sequential art: principles and practices from the legendary cartoonist, Sprawa rodzinna i inne historie, Umowa z Bogiem, Spirit – najlepsze opowieści, Żyd Fagin czy przywołany wcześniej Nowy Jork. Życie w wielkim mieście.
[6] W wypadku komiksów spoza Stanów Zjednoczonych liczy się rok wydania amerykańskiego, nie oryginalnego. Dlatego też np. kultowy Akira Katsuhiro Ōtomo czy 20th Century Boys Naokiego Urasawy zostały wyróżnione Nagrodą Eisnera kilka lat po zakończeniu wydawania tytułów w Japonii.
[7] Spiegelman Art, Maus. Opowieść ocalałego, Post, Kraków 2001. W BUW dostępne jest egzemplarz z 2016 roku wydawny nakładem Wydawnictwa Komiksowego.
[8] Nagroda została przyznana za drugą część powieści graficznej.
[9] Moore Alan, Gibbson Dave, Strażnicy, tłum. Jacek Drewnowski, Egmont, Warszawa 2002–2003. W BUW dostępny jest egzemplarz wydany w 2013 roku.
[10] Vaughan Brian K., Harris Tony, Ex Machina, tłum. Tomasz Kłoszewski, Egmont, Warszawa 2018-2019.
[11] Ōno Kōsuke, Yakuza w fartuszku. Kodeks perfekcyjnego pana domu, tłum. Paulina Tuczapska, Studio JG, Warszawa 2019–obecnie.