Kolejna publikacja w cyklu Książka Miesiąca Biblioteki Austriackiej w BUW przygotowywanego we współpracy z Österreich Institut oraz Austriackim Forum Kultury w Warszawie, które obchodzi w tym roku swoje 60. urodziny!
Maria Lassnig. Zwiegespräche/Dialogues. Retrospektive der Zeichnungen und Aquarelle/Retrospective of the Drawings and Watercolors.
Katalog wystawy w Albertina Wien maj-sierpień 2017/Kunstmuseum Basel maj-sierpień 2018. Red. Antonia Hoerschelmann/Anita Haldemann. München: Hirmer 2017.
Zwiegespräche czyli „Dialogi” to dwujęzyczny katalog wystawy, zaaranżowanej we wiedeńskiej Albertinie i bazylejskim Muzeum Sztuki w latach 2017-2018. Jej przedmiotem były rysunki i akwarele Marii Lassnig (1919-2014), prace powstające obok płócien malarskich przez cały okres twórczości artystki. Oprócz artykułów kuratorek wystawy, będących wprowadzeniem do tej mniej znanej strony aktywności artystycznej Lassnig, tom zawiera tekst historyczki sztuki Barbary Reisinger, która analizuje graficzne prace Lassnig z nowojorskiego okresu lat siedemdziesiątych, oraz wywiad ze szwajcarską artystką Miriam Cahn i szczegółową biografię artystki. Ale największa uczta i najobszerniejsza część tomu to oczywiście same prace – rzadko pokazywane rysunki i akwarele od lat czterdziestych do drugiej dekady XX wieku.
Dla zrozumienia specyfiki prac graficznych i ich roli w założeniach estetycznych Marii Lassnig warto przestudiować tekst Barbary Reisinger. Autorka sytuuje rysunki Lassnig w kontekście nowego, „pluralistycznego” postrzegania linii – jako elementu grafiki – w latach siedemdziesiątych. Linia zachowuje swój potencjał szkicu a zarazem wychodzi poza (wertykalną) dwuwymiarowość papieru, staje się „linią w przestrzeni”. Dla Lassnig, zafascynowanej cielesnością, „oskórowującej” [1] swoje autoportrety do czerwono-zielonego mięsa, linia jest także terenem prób i błędów (ileż zatartych, pościeranych kresek znajdziemy w jej rysunkach), ale przy tym medium ekspresji i świadomości ciała. Chcąc dotrzeć do punktu, w którym możliwe byłoby komunikowanie jej czucia ciała poprzez kompozycje linii, Lassnig często rysuje swoje ciało leżąc, horyzontalizuje swoją perspektywę, wyolbrzymia ręce, ucina głowę bądź zamienia ją w nie-ludzkie, dziwaczne formy (Science-fiction – zwei Selbstporträts, 1971-1972), ale i w kotwicę (Die Verankerung, 1971-1972). W tym poszukiwaniu środków wyrazu cielesności można dostrzec podobieństwa miedzy Lassnig i Miriam Cahn – ta ostatnia znana jest z wydobywania treści cielesnych za pomocą opalizujących kolorów i jak Lassnig radykalnie skupia się na przedstawieniu wrażeń płynących z ciała.
Rysunek i akwarela to bardzo różne techniki, jednak u Lassnig momentami się do siebie zbliżają. Choć „Akwarela jest jak miłość – nie sposób poprawić ją po czasie” (tytuł akwareli z r. 1989) [2], artystka wykorzystywała ją wraz z rysunkiem m.in. do prac analitycznych, w których rozszczepiała fragmenty ciała, głownie głowy, na sinoczerwone, zielonkawe, brudnożółte płaty. Technika tak płynna i wrażliwa na każdy ruch, tworzywo krótkich przebłysków i wrażeń, po wyschnięciu zgaszone i matowe może właśnie dla tych cech pociągało Lassnig w eksperymentach z mową ciała. Ujarzmianie akwareli, zamykanie jej w diagramach analizujących kartografie podskórnych odczuć wydaje się tak spójne z programem Lassnig, w którym odrzucanie ‘sztucznych’, akademickich ograniczeń idzie w parze z systematycznością dociekań cielesnych. Dlatego tytułowe „Dialogi” można rozumieć i jako ‘rozmowy’ dwóch technik, rysunku i akwareli, i jako efekt kontaktu Lassnig z sobie współczesnymi eksploratorami (rzadziej eksploratorkami) świadomości ciała. Katalog pozwala prześledzić wszystkie etapy długiej twórczości Marii Lassnig i jest zarazem świetnym materiałem do refleksji nad grafiką i akwarelą jako technikami wyrażania body awareness.
Tekst: Kalina Kupczyńska
Foto: Agnieszka Borkiewicz
dr Kalina Kupczyńska – adiunktka w zakładzie Mediów i Kultury Austriackiej Instytutu Filologii Germańskiej Uniwersytetu Łódzkiego. Stypendystka Fundacji Humboldta, ÖAD, DAAD oraz NCN. Zajmuje się niemieckojęzyczną awangardą, literaturą współczesną, komiksem i powieścią graficzną, ze szczególnym uwzględnieniem form autobiografii, adaptacji literatury, historii oraz gender.
[1] Por. Adam Lipszyc: Czerwone mięso, zielona śmierć. Przemoc i czas w twórczości Marii Lassnig. W: Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej 2021 nr 31, s. 10. https://www.pismowidok.org/pl/archiwum/2021/31-wizualnosc-klas-spolecznych/czerwone-mieso-zielona-smierc?getPdf=1 (12.04.2025).
[2] Ein Aquarell ist wie eine Liebesbeziehung – nachträgliche Verbesserung unmöglich. Maria Lassnig, 1989.
