Polska Konferencja Otwartej Nauki to propozycja Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie na kontynuację mającej wieloletnią tradycję Pomorskiej Konferencji Open Science. Pomorska Konferencja Open Science organizowana dotąd przez Politechnikę Gdańską była wielokrotnie omawiana na łamach naszego bloga (tu, tu i tu).
Tym razem grono ekspertów w zakresie otwartej nauki zagościło na AGH w Krakowie w szerszym, bo międzynarodowym gronie. Podczas trzech dni obrad poruszono tematy nie tylko otwartego publikowania czy otwartych danych badawczych, ale też praktycznego aspektu otwierania nauki poprzez citizen science i wykorzystanie danych w administracji miejskiej.
Konferencja rozpoczęła się od przemówienia Dr Simona Hodsona, dyrektora wykonawczego CODATA. CODATA, czyli Committee on Data of the International Science Council (ISC) został powołany, by promować globalną współpracę na rzecz poprawy dostępności i użyteczności danych we wszystkich obszarach badań.
Dr Hodson w swoim wystąpieniu “FAIR and Open Science to Enable Cross-Domain Research: przybliżył ideę FAIR i projekt WorldFAIR, który skupia się na wdrażaniu zasad FAIR. FAIR to akronim od ang. Findable (łatwe do znalezienia), Accessible (dostępne dla wszystkich), Interoperable (interoperacyjność), Reusable (możliwość ponownego wykorzystania). To wytyczne związane z prawidłowym przygotowaniem danych badawczych do udostępniania. Zgodnie z zasadami FAIR dane badawcze powinny być dostępne zarówno dla człowieka, jak i maszyny (oprogramowania komputerowego). Zadaniem WorldFAIR jest przygotowanie wytycznych dla wdrażania zasad FAIR. Ponieważ dwie z zasad FAIR: Interoperable (interoperacyjnosć) oraz Reusable (możliwość ponownego wykorzystania) stwarzają poważne wyzwania, zespół WorldFAIR opracowuje ramy interoperacyjności międzydomenowej (CDIF), które mają zadanie stworzyć zestaw wymagań dla interoperacyjności oraz katalog dobrych praktyk dla każdego z tych wymagań.
Prof. Karel Luyben z EOSC Association przybliżył zaś idee EOSC, kolejnej inicjatywy Unii Europejskiej promującej otwartą naukę, która ma na celu połączenie infrastruktur danych i badań w Europie w celu zapewnienia naukowcom wirtualnego środowiska, w którym mogą przechowywać dane badawcze, zarządzać nimi, analizować je i ponownie wykorzystywać. Do EOSCu ze strony polskiej należą między innymi: Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego, Akademickie Centrum Komputerowe Cyfronet AGH, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Więcej o wyzwaniach dla polski w związku z udziałem w projekcie przeczytamy tu.
Kolejne wystąpienia skupiały się na omawianiu różnych ekosystemów otwartej nauki: od kwestii teoretycznych do praktycznych. I tak, Dr. Gultekin Gurdal ( IZTECH Izmir Institute of Technology) zaprezentował, jak działania otwartościowe są promowane i rozwijane w Turcji. Andrzej Zemła i Marek Magryś z Cyfronetu AGH wyjaśnili, jak działa Infrastruktura obliczeniowa w ekosystemie otwartej nauki na przykładzie projektu PLGrid. Gabriela Manista, dr Maciej Maryl oraz dr Magdalena Wnuk, specjaliści z Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, omówili projekt Knowledge Base of Open Access Policies for Academic Books in the European Research Area. To, opracowana w środowisku DSpace podczas projektu PALOMERA, baza polityki otwartego dostępu do książek w Europie, zebranych z 39 krajów Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Natomiast dr Laura Bandura-Morgan z OAPEN Foundation/DOAB Foundation omówiła zasady działania DOAB – jednego z projektów dotyczący otwierania monografii.
Interesujące spojrzenie na kwestie otwartości przedstawiła Hanna Gaweł (Instytut Studiów Informacyjnych, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie). Prelegentka omówiła kwestie preprintów. Zwróciła uwagę, że ta forma dzielenia się badaniami nie jest jeszcze w Polsce zbyt popularna, jeśli chodzi o praktykę. To znaczy, polscy badacze chętnie korzystają z preprintów, ale sami niechętnie dzielą się swoimi. Przyczyną tego stanu może być brak punktów za publikowanie preprintów w ocenie dorobku akademickiego.
Praktyczne podejście do otwierania publikacji zaprezentował Sebastian Wojnowski z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. Obecnie popularne jest “otwieranie” archiwalnych numerów czasopism. Jednak proces “otwierania” nie może polegać wyłącznie na digitalizacji archiwalnych papierowych wydań i umieszczeniu ich na stronach internetowych. Pliki muszą być odpowiednio przygotowane, opisane, zawierać odpowiedni zestaw metadanych i oczywiście posiadać nr DOI. Należy również pamiętać o prawach autorskich: umowy wydawnicze i zawarte w nich zasady udostępniania dotyczą wersji papierowych. Digitalizacja to inna forma udostępniania, co do której należy zawrzeć dodatkowe umowy z właścicielami praw. Wysiłek się jednak opłaca: czasopismo zyskuje na dostępności i widoczności, a co za tym idzie zwiększa się jego cytowalność.
W drugim dniu konferencji miał miejsce bardzo ciekawy panel prezentujący, w jaki sposób otwieranie danych może mieć wpływ na rozwój społeczeństwa i jak otwarte dane można wykorzystać dla dobra ogółu. Gośćmi konferencji byli między innymi dr Anna Kowalewska (Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie), która zaprezentowała projekt Citizen Science: Code for Science, którego celem promowanie badań kosmicznych.
Wojciech Łachowski z Instytut Rozwoju Miast i Regionalnego omówił, w jaki sposób do wykorzystania danych podchodzą samorządy. Te, z jednej strony są zainteresowane wykorzystaniem otwartych danych w swoich projektach, z drugiej widzą szereg barier, takich jak brak środków finansowych, brak specjalistów, obowiązujące prawo, ale także niechęć pracowników (i obywateli) do zmian. Na szczęście, udaje się te bariery przebić i samorządy coraz częściej wykorzystują dane w swojej działalności. Te projekty są skupione przede wszystkim na ewidencji ludności i zasób samorządów, transporcie publicznym. Jednym z takich projektów jest 15 Minutowe Miasto, projekt Metropolitalnego Obserwatorium Społeczno-Ekonomiczne działającego w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. To interaktywna mapa, która pokazuje, czy w odległości 15 minut od naszego miejsca zamieszkania znajduje się przystanek autobusowy, szkoła, apteka itp. Projekt ma na celu monitorowanie dostępności usług w miastach.
Ostatni panel konferencji Bez nich będziemy zgubieni: budowanie praktycznych i interoperacyjnych repozytoriów danych poświęcono praktycznym zagadnieniom budowania infrastruktur otwartej nauki. Wiktor Florian z Cyfronetu AGH pokazał, jak ważnym elementem dobrze działającej infrastruktury są metadane. Właściwie bez nich, poprawne działanie systemów jest niemożliwe. Przykładem są wyzwania i problemy, jakie napotkano podczas wprowadzania kolejnej organizacji do projektu EOSC. Zauważono dużą ilość niepoprawnych rekordów: około 20% projektów posiadało 5 lub więcej braków metadanych, dane otrzymywane poprzez harvesting zawierały dużo rekordów testowych np. software o tytule “delete me”, posiadający DOI; organizacje posiadają blisko 20 różnych trwałych identyfikatorów (Persistent Identifiers, PID). Zdaniem prelegenta międzynarodowa współpraca, dialog między naukowcami, instytucjami i organizacjami pozwoliłby na ustanowienie wspólnych standardów. Informowanie i kształcenie badaczy w zakresie tworzenia i zarządzania metadanymi jest kluczowe dla ich długoterminowej jakości i efektywności.
Z okazji pierwszych urodzin Otwartego Repozytorium Danych Badawczych RODBUK, dr Leszek Szafrański podsumował etapy budowania projektu. Jak zauważył prelegent „Budowa repozytorium to proces długotrwały, wymagający dużo pracy i zaangażowania zarówno ze strony administratorów systemu, jak i społeczności akademickiej dostarczającej dane badawcze do systemu.”
Konferencję podsumowała dr Anna Wałek, przedstawicielka gospodarza, czyli Cyfronetu AGH w Krakowie, omawiając główne trendy w zarządzaniu danymi. Prelegentka wspomniała o inicjatywach mających na celu:
· projektowanie i utrzymywanie repozytoriów w taki sposób, aby spełniały standardy i podążały za zmieniającymi się potrzebami;
· wykorzystywanie do tworzenia repozytoriów oprogramowania dedykowanego dla repozytoriów danych (Dataverse, Invenio, Figshare) lub tworzenie platform spełniających standardy i wymagania (MOST Danych). Aktualizacja oprogramowania. Interoperacyjność;
· certyfikacji repozytoriów – większość agencji finansujących badania naukowe zapowiada wprowadzanie zaleceń a następnie wymogów dotyczących certyfikacji lub innych form weryfikacji jakości repozytoriów.
Z Krakowa wyjechałam pełna nadziei, że idea otwartej nauki, dzielenia się wiedzą i danymi ma się w Polsce dobrze, że mamy czym się chwalić na arenie międzynarodowej, i że dzięki zaangażowaniu tak dużej grupy specjalistów z różnych środowisk (badaczy, bibliotekarz, IT, decydentów) na pewno uda się stworzyć infrastrukturę, która będzie służyła zarówno polskim jak i zagranicznym naukowcom.
Maja Bogajczyk
Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń