Tegoroczne szkolenie w ramach programu Erasmus+ zrealizowałam w bibliotece Uniwersytetu Hradec Králové w Czechach. Po wielu perturbacjach, zmianach terminu i niepewności trwającej do ostatniej niemal chwili, czy w ogóle uda się w tym roku wyjechać, dyrektorka Biblioteki Uniwersytetu w Hradec Králové, dr Marie Otavová, wyraziła zgodę na termin sierpniowy. Jak się okazało, był to chyba jedyny możliwy czas, bo od początku września w Czechach zaostrzony został reżim sanitarny. Była to dla mnie kolejna, w ramach programu Erasmus+, wizyta na czeskiej uczelni, a dla mojej koleżanki Aleksandry Piechury-Masztak z biblioteki, od września Wydziału Archeologii UW, pierwsza w tym kraju.
W języku czeskim hrad oznacza zamek, przymiotnik královský – królewski. Bo też historia miasta jest związana z czeskimi i polskimi władcami oraz ich żonami. Hradec Králové jest miastem królewskim, a właściwie miastem królowych, królowych-wdów. Wszystko zaczęło się od królowej Elżbiety Ryksy zwanej Piękną Polką, żyjącej na przełomie XIII i XIV stulecia. Była ona córką króla Przemysła II, ostatnią z rodu Piastów Wielkopolskich oraz królową czeską i polską. Ryksa dwukrotnie owdowiała (była zamężna za Wacława II i Rudolfa III Habsburga) jeszcze przed dziewiętnastym rokiem życia, a za pieniądze z tytułu oprawy wdowiej wykupiła kilka miast w pobliżu wschodnich granic Czech. Głównym ośrodkiem był Hradec, przez królową awansowany do miasta królewskiego – Hradec Králové.
Historia hradeckiej uczelni (https://www19.uhk.cz/en-GB/UHK/O-univerzite) nie sięga w tak odległą przeszłość. U ubiegłym roku uczelnia świętowała swoje 60-lecie. Pomimo swojej dosyć krótkiej historii jest cenionym ośrodkiem naukowo-dydaktycznym z certyfikatem Diploma Supplement Label. Wśród około 9 tysięcy studiujących jest wielu cudzoziemców – na każdym wydziale funkcjonuje osobne biuro zajmujące się rekrutacją obcokrajowców. Uczelnia w 2019 r. uplasowała się na drugim miejscu pod względem funduszy zdobytych na mobilność studentów wśród 22 czeskich instytucji edukacyjnych. Na poszczególnych wydziałach organizowane są także, zazwyczaj miesięczne, szkoły wiosenne i letnie, m.in. Summer School of Algebraic Geometry, przyciągające wielu zagranicznych uczestników, w dużej mierze z krajów azjatyckich, choć nie tylko, także utalentowanych studentów z Ukrainy, czy Grecji. Wśród wykładowców są także naukowcy z Polskich uczelni. Uniwersytet posiada cztery wydziały: Pedagogiczny, Informatyki i Zarządzania, Filozofii, Nauki (przyrodniczy) oraz Instytut Pracy Społecznej. Większość wydziałów mieści się w budynkach zlokalizowanych na kampusie Na Soutoku (U zbiegu) położonym w pobliżu historycznego centrum miasta, ale niektóre mają osobne siedziby, np. Wydział Pedagogiczny.
Biblioteka Uniwersytetu Hradec Králové składa się z biblioteki centralnej, trzech wydziałowych oraz czternastu rozlokowanych w mniejszych jednostkach. W 2016 r. w strukturę biblioteki włączone zostało wydawnictwo uniwersyteckie Gaudeamus. Biblioteka zlokalizowana jest w jednym z budynków uczelni, który oddano do użytku w październiku 1997 r. I choć zajmuje dwa poziomy, to jest ona nieco ukryta w przyziemiu całego gmachu. W pierwotnych planach zakładano budowę osobnego budynku mieszczącego zbiory biblioteczne, ale nie udało się go do dziś zrealizować. Obecnie książnica oferuje ok. ćwierć miliona książek i 13 tysięcy czasopism w formie drukowanej oraz zasoby elektroniczne. Jej zasoby udostępniane są wszystkim zainteresowanym osobom, ale wypożyczać mogą jedynie członkowie społeczności akademickiej. W bibliotece organizowane są różnego typu wydarzenia kulturalne, jak wykłady, targi książki. Ostatnio został tam przeniesiony księgozbiór z biblioteki lingwistycznej, co wymusiło dostawienie kilkunastu regałów w strefie z wolnym dostępem – uczelnia remontuje swoje budynki i trwa czasowe przenoszenie pracowników oraz wyposażenia. Biblioteka oferuje szkolenia głównie dla studentów rozpoczynających studia. Bardziej specjalistyczne szkolenia, z zakresu zasobów elektronicznych i bibliometrii, oferowane są wyłącznie doktorantom i pracownikom naukowym i organizowane są w ramach grantu, który zdobyła uczelnia.
Uzupełnieniem oferty biblioteki akademickiej są zbiory Biblioteki Naukowej (Studijní a vědecká knihovna v Hradci Králové – https://www.svkhk.cz/Pro-verejnost/Jak-se-stat-ctenarem.aspx), która usytuowana jest w pobliżu kampusu i biblioteki uniwersyteckiej (stąd częste pomyłki m.in. przy zwrotach książek). Gmach biblioteki naukowej oddano do użytku w 2008 r. Wcześniej zbiory mieściły się m.in. w dawnej synagodze (o bardzo ciekawej architekturze w stylu orientalizującym), a początki tej biblioteki sięgają 1949 r. Obecnie oferuje ona 120 tys. woluminów książek, 2000 tytułów czasopism i gazet. Można pracować w większych czytelniach lub w mniejszych salach, także wyposażonych w komputery – łącznie zapewniono 320 miejsc dla czytelników.
Szare, betonowe ściany podziurkowane są okrągłymi oknami. Gmach w przekroju poprzecznym posiada kształt litery X oraz 6 kondygnacji (w tym jedną podziemną). We wnętrzu na poszczególnych piętrach rozmieszczone zostały kolekcje tematyczne. W jednym ze skrzydeł znajduje się również galeria sztuki. Ze zbiorów biblioteki mogą korzystać wszyscy użytkownicy, nawet bez rejestracji. Zapis jest konieczny, jeśli czytelnik chce wypożyczyć książkę. Szarość wnętrza urozmaicają zróżnicowane kolory posadzki na poszczególnych piętrach oraz artystyczne polichromie na ścianach m.in. w czytelni wykonane przez jedną z czeskich artystek. Jest też mały kącik dla dzieci. Innym funkcjonalnym rozwiązaniem są stanowiska komputerowe z dostępem do katalogu, w tym stanowisko z obniżonym blatem dla osób niepełnosprawnych poruszających się na wózkach. Jedną z ciekawostek jest fakt, że w bibliotece można kupić okulary do czytania – wygodne rozwiązanie dla zapominalskich.
W ramach szkolenia odwiedziłyśmy jeszcze dwie inne biblioteki. Jedną z nich była biblioteka miejska – jej główna siedziba w centrum miasta, z ponad półmilionowym księgozbiorem. Książnica została założona w 1894 r. Obecnie zlokalizowana jest w budynku poindustrialnym (składy bawełny), przebudowanym z uwzględnieniem potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Gmach oddano do użytku w 2013 r. Biblioteka posiada bardzo rozbudowany dział dziecięco-młodzieżowy (w latach 2012 oraz 2016/17 książnica otrzymała nagrodę dla najlepszej biblioteki dla dzieci w Republice Czeskiej) oraz muzyczny, który jest jednym z największych i najstarszych tego typu w Czechach. Biblioteka jest bardzo przyjazna osobom niepełnosprawnym – zarówno pod względem infrastruktury zapewniającej łatwość poruszania się (windy, ścieżki do prowadzenia laski), jak i pokaźnych (6500 tytułów) zbiorów nagrań dla osób niewidzących.
To już kolejna biblioteka publiczna w Czechach, w której zaobserwowałam takie rozwiązania i szczególną dbałość o te właśnie grupy użytkowników, a więc dzieci/młodzież oraz osoby niepełnosprawne, w szczególności niewidome. Biblioteka posiada dwanaście filii rozsianych w mieście. Pełni funkcję biblioteki regionalnej – publikuje tematyczne bibliografie i inne wydawnictwa dotyczące miasta Hradec Králové i okolic. Organizuje wiele wydarzeń kulturalno-edukacyjnych dla publiczności: wystawy (w budynku można jednocześnie pokazać pięć osobnych ekspozycji), spotkania autorskie, podróżnicze, cykle edukacyjne, autorskie programy muzyczne, spotkania z literaturą dla niewidomych, pokazy filmowe, koncerty, spektakle teatralne, szkolenia, dyskusje literackie, konkursy, warsztaty plastyczne, nocne imprezy w bibliotece („Noc z Andersenem”, która poprzedziła „Noc muzeów”, to wydarzenie o zasięgu międzynarodowym, jest niezwykle popularne i w 2019 r. odbyło się w blisko 1700 miejscowościach w Czechach [1] ). W książnicy działa też klub Bookstart dla rodziców i małych dzieci, a dla młodzieży klub komiksu. Warto wspomnieć, że na dachu budynku urządzono obszerny taras, gdzie odbywają się zajęcia z jogi czy pilatesu. Architekt, który w interesujący sposób połączył postindustrialną architekturę z barwnymi detalami, zaprojektował również altanę w kształcie wielkiej ryby, przez co nawiązał do czeskiej bajki o niegrzecznym wielorybie pożerającym książki (podobnie, jak w BUW pergolę porasta roślinność). W budynku swoją siedzibę ma także Europe Direct Information Centre.
Kolejny księgozbiór, który miałyśmy okazję zobaczyć jest bardzo szczególny, ponieważ są to historyczne zbiory przechowywane w bibliotece diecezjalnej. Bibliotekę założył w 1812 r. biskup kralowohradecki Maria Thaddäus, hrabia von Trautmannsdorf-Weinsberg (1776-1819) [2]. O ile współczesne, czy nawet XIX-wieczne publikacje, głównie z zakresu teologii, są udostępniane prezencyjnie w czytelni, to najstarsza część księgozbioru należącego niegdyś do biskupa Trautmannsdorfa oraz stare druki pochodzące m.in. z klasztoru w Broumovie, wyjmowane są tylko przy szczególnych okazjach. Wizyta w tej bibliotece połączona była ze zwiedzaniem barokowego kościoła p.w. Wniebowzięcia N. M. P. I może nie byłoby w tym niczego nadzwyczajnego, gdyby nie fakt, że nasz przewodnik poprowadził nas przez zakrystię z ukrytym w szafie tajnym przejściem oraz, że miałyśmy możliwość wejścia na prospekt organowy oraz galerię nad nawą główną, skąd w szczegółach mogłyśmy przyjrzeć się iluzjonistycznym dekoracjom ołtarzy.
Wizyty w zagranicznych bibliotekach są świetną okazją do zaprezentowania BUW-u i jak zawsze nasze foldery oraz inne materiały promocyjne wzbudziły podziw. Zazwyczaj nie brakuje też podarunków ze strony goszczącej – w tym roku jednym z gadżetów była maseczka z logo uczelni. Trzeba przyznać – praktyczny i na czasie to prezent…
[1] http://www.nocsandersenem.cz/polski.html
[2] https://pl.wikipedia.org/wiki/Maria_Thadd%C3%A4us_von_Trautmannsdorff
Lilianna Nalewajska – Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń.