VII Konferencja Konserwatorska zorganizowana przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu odbyła się w formie on-line 14-15 grudnia 2021 r. Dotyczyła nierzadko spotykanej w praktyce konserwatorskiej złożoności materiałowej niektórych obiektów oraz wynikających z tego problemów, powstających podczas ich: przechowywania, ekspozycji oraz konserwacji.
Omawiane tematy dotyczyły zbiorów różnego typu:
- współczesnych obiektów przestrzennych scenograficznych Andrzeja Kreutz-Majewskiego i Tadeusza Kantora z Muzeum Śląskiego;
- zbioru protez, ortez, gorsetów i innych wielowymiarowych obiektów z Muzeum Auschwitz-Birkenau;
- obiektów taksydermistycznych;
- kolekcji dzieł Władysława Hasiora;
- obiektów łączących różne materiały: metal- skóra, jedwab-skóra, występujących w pasach, butach, relikwiarzach, albumach z włosami, kodeksach z okuciami, miniaturach na kości w oprawie z metalu za szkłem;
- obiektów wielowarstwowych łączących różne techniki: współczesne kopie, różnego typu fotografie, kolorowane fotografie srebrowo-żelatynowe na podłożach płóciennych, japońskie wachlarze eksportowe zdobione przy użyciu technik fotograficznych.
Wspólnymi problemami konserwatorskimi szeroko opisywanymi w referatach dla wyżej wymienionych i bardzo zróżnicowanych typów obiektów okazało się być określenie:
- materiałów, ale także łączących je spoiw, często utrudnione przy współczesnych dziełach;
- zróżnicowanego stopnia degradacji;
- wzajemnego, na ogół negatywnego oddziaływania, przyspieszającego procesy degradacji przynajmniej jednego z materiałów, czy warstwy.
Opisywanymi trudnościami w szeroko pojętym opracowaniu konserwatorskim obiektu oraz kolekcji były, często wzmacniające wszystkie procesy, niewłaściwe warunki przechowywania, a także eksponowania obiektów. Skomplikowane było jednoznaczne określenie najlepszych parametrów. Stawiano najczęściej na ustalenie kompromisu klimatycznego dla wszystkich struktur, choć czasem stawało się to wręcz niemożliwe. Niejednokrotnie w wystąpieniach podkreślano, że te wszystkie zależności potrafią zmienić status obiektu, czy też warunkują konieczność odłączenia oryginalnych elementów od obiektu w celu wyeliminowania uszkodzenia całości. Tak dzieje się np.: w przypadku kolekcji miniatur. Zarządzanie taką kolekcją to bardzo trudne zadanie, stawia przed dyskusyjnymi wyborami, implikuje konieczność wykonywania szeregu badań na pojedynczych obiektach i nie daje jednoznacznej odpowiedzi w kontekście całej kolekcji.
Podkreślano, że w przypadku obiektów multitechnologicznych procesy konserwatorskie muszą uwzględniać wszystkie różnice materiałowe. Wiele rutynowych czynności musi być poprzedzone dokładnymi badaniami, określającymi stan zachowania i późniejsze wzajemne oddziaływanie po zabiegach konserwatorskich.
W wystąpieniach poruszano też tematy z zakresu badań i wykorzystania nowych technologii w identyfikacji materiałów, procesów fizyko-chemicznych zachodzących w obiekcie multitechnologicznym na przestrzeni jego funkcjonowania. Referaty w tym obszarze dotyczyły min.: wnikliwych badań problematyki skażenia środkami biobójczymi zabytkowych zielników, badań średniowiecznych pieczęci, infekcji mikrobiologicznych na różne rodzaje papierów.
Pojawiły się również ciekawostki. Jedną z nich był nieporuszany dotychczas na sesjach konserwatorskich temat złożonej struktury współczesnych wyrobów papierowych termoczułych i ciśnieniowych, wykorzystywanych w codziennych sytuacjach. Mowa tu o papierach ciśnieniowych zawierających w swej strukturze mikrokapsułki (znanych wszystkim pod postacią blankietów pocztowych), a także szeroko rozpowszechnionych drukach termicznych, termoczułych, stosowanych np.: w sklepowych paragonach (paragony zawierają dodatkowo toksyczny bisfenol A poprawiający własności termoczułe), medycynie (wydruki USG), dokumentach faksowych, dokumentach FBI, etykietach, biletach. Podkreślony został ich nietrwały charakter, a co za tym idzie ograniczonienia i trudności przechowywania i późniejszego wykorzystania.
Inną ciekawostką konferencyjną i wizualną ucztą był referat, w którym omówione zostały doskonałe efekty konserwacji polichromowanych rzeźb i architektury ołtarzowej z kościoła NMP w Gdańsku przy nowatorskim zastosowaniu mas mikrosferowych do uzupełnień barwnych polichromii. I chociaż charakter konserwowanego dzieła wykraczał daleko poza ogólne preferencje tych sesji konserwatorskich, to wzbogacił całość i podkreślił otwartość organizatorów.
Przedstawiono także „Leksykon oprawoznawczy”, owoc wieloletniej pracy polskich badaczy z różnych środowisk konserwatorskich, bibliotecznych i akademickich. Projekt realizowany był ze środków MNiSW w latach 2016-2022. Celami projektu było uporządkowanie terminologii tegumentologicznej, uzupełnienie terminów, poszukiwania odpowiedników w literaturze obcojęzycznej. W ramach grantu powstały publikacje, artykuły, warsztaty i platforma internetowa, ciągle jeszcze dopracowywana. W połowie roku planowana jest publikacja leksykonu. Leksykon posiada 850 haseł głównych, ponad 1000 haseł podręcznych, ilustracje i schematy.
Konferencję, choć odbyła się w trybie on-line, uważam za udaną. Uczestniczyło w niej wielu konserwatorów z Polski i zagranicy. Wszystkie referaty były bardzo ciekawe. Poruszały ważną i do tej pory rzadko tak szeroko omawianą tematykę zbiorów multitechnologicznych w kontekście ich wzajemnego oddziaływania i trudności w procesach konserwatorskich. Kilka prezentacji było odzwierciedleniem wieloletnich prac doktorskich, a także prac badawczych wykonywanych przez najwyższej klasy specjalistów co podkreślało wysoki poziom merytoryczny spotkania.
Ewa Urzykowska, Oddział Ochrony i Konserwacji Zbiorów