European Summer School for Scientometrics 2023

We wrześniu wzięłyśmy udział w European Summer School for Scientometrics. Zaproszenie do wyjazdu na tygodniową letnią szkołę scientometrii w Rzymie otrzymałyśmy od dr. Adama Płoszaja (EUROREG), który jest m. in. kierownikiem działania IDUB II.3.9. Laboratorium wiedzy: Naukometria dla doskonałości naukowej. 

Badania scientometryczne (lub inaczej naukometryczne) i bibliometryczne dostarczają wiedzy na temat stanu nauki, służą do ewaluacji osób, dyscyplin, uczelni, polityki naukowej państw oraz do benchmarkingu. Używają metod ilościowych do analizy i opisu procesów publikacyjnych, oceniają wpływ i oddziaływanie publikacji w komunikacji naukowej. Podczas gdy bibliometria odnosi się jedynie do dorobku publikacyjnego, a jej część, analiza cytowań, skupia się na analizie dorobku poszczególnych pracowników naukowych, scientometria analizuje całą naukę w skali masowej i służy do obserwacji tendencji w rozwoju dyscyplin naukowych, rozszerzania się sieci współpracy badawczej, czy identyfikacji wschodzących obszarów badań. Niemożliwa jest ocena działalności naukowej na jakimkolwiek poziomie bez instrumentów naukometrycznych i bibliometrycznych, ale należy dodać, że metody ilościowe powinny być łączone z metodami jakościowymi (np. peer review). 

Badania naukometryczne i bibliometryczne opierają się na analizie danych zgromadzonych w bazach typu Web of Science, czy Scopus, które indeksują informacje o publikacjach, cytowaniach i referencjach. I chociaż pozyskanie z nich zestawu danych wydaje się proste, analiza uzyskanych wyników wymaga odpowiedniej wiedzy.  Każdy, kto chce z nich korzystać powinien wiedzieć, co kryje się za danymi liczbami i wskaźnikami. Jak zauważyła dr Ewa Rozkosz:

„Bibliometria to narzędzie, którego trzeba umieć dobrze używać. Nie wystarczy zestawić ze sobą kilku zbiorów danych: trzeba umieć je jeszcze zinterpretować”

(Rozkosz E. Polska mistrzem Polski, czyli rzecz o dobrej i złej bibliometrii) 

Czym jest European Summer School for Scientometrics (ESSS)?

ESSS to międzynarodowe forum, którego zadaniem jest promowanie świadomego wykorzystywania narzędzi  sciento- i bibliometrycznych. Szkołę współtworzą cztery instytucje: Universität Wien, Deutsche Zentrum für Hochschul- und Wissenschaftsforschung, DZHW (Niemieckie Centrum Badań Szkolnictwa Wyższego i Nauki), KU Leuven, Berlin University Alliance, Sapienza Università di Roma oraz EC3metrics Group of the University of Granada (Spain). ESSS odbywa się raz w roku w jednej z partnerskich instytucji w Wiedniu, Berlinie, Rzymie, Leuven i Granadzie. Pierwszy zjazd odbył się w 2010 roku i do tej pory ponad 550 osób wzięło udział w zajęciach letniej szkoły. 

Oferta ESSS skierowana jest do wszystkich zainteresowanych praktycznym wykorzystaniem naukometrii i bibliometrii: doktorantów, pracowników administracji uczelnianej, bibliotekarzy, osób odpowiedzialnych za politykę naukową. Program szkoły obejmuje teoretyczne i praktyczne aspekty scientometrii. Podczas szeregu wykładów poruszane są zarówno zagadnienia na poziomie podstawowym, jak i zaawansowanym. Wiedza teoretyczna jest uzupełniania podczas warsztatów, na których wykorzystuje się bazy bibliometryczne i aplikacje do wizualizacji danych.

ESSS 2023

Pięciodniowy program tegorocznej edycji  był dość rozbudowany i intensywny. Tematykę kolejnych dni ułożono tak, by kolejne prezentacje były rozwinięciem i uzupełnieniem treści z dnia poprzedniego. Wykłady i warsztaty prowadzili doświadczeni specjaliści z instytucji partnerskich oraz zaproszeni goście. Słuchacze mieli okazję posłuchać m. in. prof. Wolfganga Glänzela, redaktora naczelnego czasopisma Scientometrics. Prof. Glänzel prowadził wykłady z podstaw bibliometrii, z zagadnienia współautorstwa, znaczenia różnorodności w zastosowaniach bibliometrycznych i naukometrycznych. Bardzo pouczające były również wystąpienia Stephana Gaucha z Uniwersytetu Humboldta w Berlinie (należy do grupy badawczej „Reflexive Metrics”) dotyczące poprawnego tworzenie zapytań wyszukiwawczych, klasyfikacji przedmiotowej w bazach czy nowych systemów ewaluacji. 

Obok wykładów obejmujących teorię scientometrii i bibliometrii uczestnicy mogli wysłuchać wystąpień o (bardzo) zaawansowanej tematyce, np. wystąpienia Barta Thijsa z KU Leuven poświęconego zastosowaniu analizy sieciowej w badaniach naukowych.

Podczas wykładów słuchacze mieli możliwość zapoznania się również z nowinkami naukometrycznymi: z bazą Dimensions, którą zaprezentował Juergen Wastl, szef Digital Science Consultancy oraz ze wskaźnikami altmetrycznymi, które objaśniał Nicolas Robinson-Garcia z zespołu EC3 Research Group przy Uniwersytecie w Granadzie. Ostatniego dnia przedstawiono nam przykłady dobrych praktyk w zakresie usług bibliometrycznych na Uniwersytecie Wiedeńskim, Uniwersytecie w Granadzie i w Sojuszu Uniwersytetów Berlińskich. Zaawansowane analizy bibliometryczne, obejmujące nie tylko rodzaj i liczbę publikacji i cytowań, ale także opis sieci współpracy oraz wyliczenie, jakie czasopisma naukowe są przez daną osobę cytowane i kto (i gdzie) cytuje jego/jej artykuły, są niezbędnym dokumentem przygotowywanym na potrzeby rekrutacji czy w postępowaniach awansowych np. na Uniwersytecie Wiedeńskim.

Warsztaty scientometryczne przeprowadzono w dwóch grupach. Każda z grup analizowała przez kolejne dni osiągnięcia publikacyjne konkretnej uczelni (hiszpańskiej i niemieckiej). Warsztaty dla naszej grupy prowadził dr Juan Gorraiz, założyciel i były kierownik Oddziału Bibliometrii i Strategii Publikacyjnych w Bibliotece Uniwersytetu Wiedeńskiego.  Ćwiczenia z zakresu analiz bibliometrycznych zaczęliśmy od zebrania danych dotyczących wybranej uczelni za pomocą bazy Web of Science przy zastosowaniu odpowiednich filtrów (w tym indeksów), operatorów i poprawnym zbudowaniu zapytania (tzw. search string). Pouczającym było przyglądanie się jak zmiana parametrów wyszukiwania w bazie wpływa na wyniki końcowe analizy. Podczas kolejnych dni pracowaliśmy na zebranych danych, analizując między innymi obszary badawcze, w których wykazano osiągnięcia badaczy z danej jednostki, współpracę krajową i międzynarodową uczelni. Bardzo przydatna była prezentacja narzędzi ułatwiających wizualizację danych: Bibliometrix i Pajek. O Bibliometrix opowiadali nam sami twórcy aplikacji: prof. Massimo Aria i prof. Corrado Cuccurullo.

Uwieńczeniem warsztatów były krótkie prezentacje ochotników z analizy naukometrycznej wybranej uczelni i porównanie ich z wynikami drugiej grupy.

Co daje udział w ESSS?

Udział w European Summer School for Scientometrics to wspaniała okazja na zdobycie i poszerzenie wiedzy z zakresu naukometrii i bibliometrii. Podczas wykładów i warsztatów uczestnicy zapoznają się z najnowszymi światowymi trendami i uczestniczą w dyskusji na temat przyszłości badań scientometrycznych. Szkoła to też okazja do spotkania się z ekspertami i specjalistami z wiodących ośrodków akademickich, którzy chętnie dzielą się swoją wiedzą. Nauka nie ustawała także podczas  przerw na kawę, które były świetną okazją by poznać innych uczestników szkolenia oraz by wymienić się doświadczeniami i obserwacjami.

Porządna dawka przydatnej wiedzy, podana w czarującym rzymskim anturażu to idealny przepis na udaną letnią szkołę!

Maja Bogajczyk, Anna Książczak-Gronowska, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń