W Londynie, 23 czerwca 2015 r. odbyły się jednodniowe warsztaty oprawoznawcze, połączone z seminarium, zorganizowane przez Ligatus Research Center (http://www.ligatus.org.uk/) oraz Konsorcjum Europejskich Bibliotek Naukowych (CERL www.cerl.org) Zajęcia odbywały się w Chelsea College of Arts, wzięło w nich udział 36 osób z różnych krajów (przeważali studenci miejscowej uczelni), w trzech grupach po 12 osób. Tematem spotkania były zasady katalogowania opraw historycznych (IX-XIX w.) i papieru dekoracyjnego, standaryzacja opisu oraz słowniki terminów ujednoliconych. Pierwszą część zajęć poprowadził prof. Pickwoad. Standardy opisu opraw użytkowych i zabytkowych (artystycznych), a także tezaurusy opracowywane są przez pracowników Ligatus od kilku już lat. Proponowany przez prof. Pickwoada schemat opisu znacznie odbiega od obecnych zwyczajów. W dotychczasowej praktyce bibliotecznej zasadniczo katalogowane i opisywane są oprawy artystyczne, zabytkowe, zdobione według dającego się określić stylu lub kompozycji dekoracji, a sam proces zaczyna się od oglądu zewnętrznego oprawy. Natomiast prof. Pickwoad opracował schemat opisu każdej oprawy przechowywanej w zbiorach bibliotecznych i muzealnych, niezależnie od wartości artystycznej, opraw rzemieślniczych, tymczasowych, użytkowych, a nawet takich, o których piszemy „brak oprawy”. Przypomina to nieco zasady rejestracji proweniencji stosowane w Gabinecie Starych Druków BUW, według których wprowadzane do bazy są wszystkie książki, także te, które nie posiadają żadnych znaków własnościowymi poprzednich posesorów.
Zdaniem prof. Pickwoada oprawę, która nie posiada żadnych zdobień (pergaminowe, tekstylne, kartonaż, papier), a takich jest większość, można jedynie skatalogować opisując jej strukturę, tj. sposób łączenia bloku książki z okładzinami. Wówczas możemy uchwycić różnice stosowane przez introligatorów (sposób mocowania bloku książki do okładzin, formowania grzbietu, formowania i szycia kapitałki, etc.) wskazać miasto lub państwo, w którym wytworzono daną oprawę. N. Pickwoad ponadto zaproponował inną kolejność opisu poszczególnych elementów. Jego zdaniem należy rozpocząć od scharakteryzowania wyklejek (kart przybyszowych), następnie przejść do opisu struktury, grzbietu, obcięć brzegów kart oraz kapitałki. W końcowym etapie charakteryzujemy okładziny i materiał, który je okrywa, rodzaj dekoracji, elementy metalowe i wiązania. Jesienią tego roku ukaże się podręcznik autorstwa prof. Pickwoada „Coming to Terms. Guidelines for the Description of Historical Bindings”, w którym będą przedstawione szczegółowo zasady opisu, wraz z omówieniem elementów struktury oprawy, uzupełnione schematycznymi rysunkami i przykładami. Słownik opisu opraw jest już dostępny na stronie Ligatus, przykładowo opis wyklejek znajduje się pod adresem: http://www.ligatus.org.uk/lob/search?search_api_views_fulltext=endleaves
Źródło: http://www.ligatus.org.uk/node/718
Następnym punktem programu była prezentacja projektu, którego celem jest tworzenie bazy zawierającej opisy i fotografie papieru dekoracyjnego. Tę część poprowadziła Aurélie Martin, odpowiedzialna za ten projekt w Ligatus. Do tej bazy będą wprowadzane opisy papieru dekoracyjnego produkowanego w krajach Europy Zachodniej, znajdujące się w lub na książkach wydanych od IX do początków XIX w. Podobnie jak przy opisie opraw równolegle budowany jest słownik terminologiczny (http://www.ligatus.org.uk/node/718), bibliografia dotycząca papieru oraz podawana informacja o lokalizacji opisywanego obiektu. Biblioteki i inne zainteresowane instytucje będą mogły wprowadzać do bazy opisy papieru z własnych zbiorów.
Jako ostatni w mojej grupie, Athanasios Velios w prezentacji „Language of Bindings” przedstawił model języka zastosowanego do opisu opraw i papieru. Do budowy tezaurusów wykorzystano schemat SKOS (Simple Knowledge Organization System), używany do tworzenia słowników, schematów klasyfikacyjnych, rejestrów, etc. Słownictwo szeregowane jest hierarchicznie a kodowane w systemie RDF (Resource Description Framework), przygotowanym dla wymiany danych w sieci.
Po tych krótkich ale bardzo intensywnych warsztatach, odbyło się spotkanie CERL Bookbindings Working Group. Obecnie do tego zespołu należy dwunastu przedstawicieli bibliotek członkowskich CERL (w tym niżej podpisana) oraz cztery osoby spoza Konsorcjum. Przewodniczącym jest Per Cullhed z biblioteki uniwersyteckiej z Uppsali. CERL zamierza promować współpracę pomiędzy bibliotekami/instytucjami, które tworzą bazy opraw oraz zachęcać do stosowania standardów opisu w tych projektach. Kolejnym krokiem będzie użyczenie platformy do jednoczesnego przeszukiwania baz tym bibliotekom, które mają zamiar katalogować i fotografować oprawy z własnych zbiorów. Będzie ona zapewne skonstruowana podobnie jak funkcjonuje CERL Portal (http://cerl.epc.ub.uu.se/sportal/). Więcej o zadaniach CERL Bookbinding Working Group można przeczytać na stronie: http://www.cerl.org/collaboration/work/binding/main
W godzinach popołudniowych odbyło się seminarium, otwarte dla wszystkich zainteresowanych osób, w czasie którego zostały przedstawione główne postulaty omówione już w trakcie warsztatów i zebrania grupy roboczej. W pierwszej części zaproponowano dwie wypowiedzi specjalistów dotyczące standaryzacji opisu oprawy, Nicholasa Pickwoada i Pera Cullheda, pod tytułem „LIGATUS/CERL Bookbindings Experts Seminars: Coming to Terms with the Language of Bindings”. W dalszej części zabrała głos Marian Lefferts z referatem „Fingers in Pies: CERL and European collaboration”, w którym zaprezentowała główne tematy podejmowane przez CERL i przedstawiła osoby odpowiedzialne za ich prowadzenie. Jeden z nowszych projektów CERL, ”CENDARI : Collaborative European Digital Archival Infrastructure. Integrating archival research digitally” [Wspólna europejska infrastruktura dla zdigitalizowanych materiałów archiwalnych] przedstawiła Kathleen Walker-Meikle. Jest on finansowany z funduszy europejskich, obecnie skupia 14 instytucji z 8 krajów (www.cendari.eu). W pierwszej fazie do realizacji wybrano dwa tematy: Kultura średniowiecza (ze zbiorów Europy Zachodniej, USA i Australii) oraz Pierwsza wojna światowa ‒ z naciskiem na udostępnianie zbiorów z krajów Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Wśród dostępnych już opisów kolekcji archiwalnych z różnych krajów (z Polski m.in. z Archiwum Akt Nowych i Centralnego Archiwum Wojskowego) możemy przeczytać informację o księgozbiorze Mikołaja Kopernika przechowywanym obecnie w bibliotece uniwersyteckiej w Uppsali: https://int2.cendari.dariah.eu/atom2/index.php/copernicus-collection
Wszystkie prezentacje są udostępnione pod adresem: http://www.cerl.org/services/seminars/ligatus_cerl_seminar_plenary_session
Ponadto, uruchamiając link http://www.ligatus.org.uk/node/754 można obejrzeć krótkie wideo z sesji popołudniowej.
W następnej części: “The State of Art in Image Recognition” LIBER/CERL Forum for Digital Resources, London, 24 czerwca 2015 – na blogu 11 sierpnia.
Marianna Czapnik, Gabinet Starych Druków