Z całą pewnością mogę stwierdzić, że program Erasmus+ daje wiele korzyści zawodowych i poznawczych. Dzięki wizytom w zagranicznych bibliotekach już kilkakrotnie miałam możliwość obserwować stosowane rozwiązania. W tym roku wybrałam Bibliotekę Uniwersytecką w Wilnie, przede wszystkim ze względu na nowy gmach biblioteki otwarty zaledwie trzy lata temu. Pełna nazwa nowej części w tłumaczeniu na język angielski brzmi: The National Open Access Scholarly Communication and Information Centre (opis projektu).
VU Centriniai rūmai, źródło: http://www.vu.lt/site_images/infor/zemelapiai/CR-aksonometrija.jpg
Program mojego szkolenia był zróżnicowany i dostosowany do moich zainteresowań. Wizytę, jak to zwykle bywa, rozpoczęła ogólna prezentacja biblioteki, jej zbiorów i usług. Uniwersytet Wileński składa się z sześciu kampusów. Najbardziej reprezentatywny jest stary kampus (mapa VU Centriniai rūmai) mieszczący się w obrębie Starego Miasta w Wilnie. Obejmuje on 13 budynków przedzielonych labiryntem wewnętrznych dziedzińców, zabytkowy kościół św. Jana oraz dzwonnicę (najwyższy budynek na starówce). To swoiste miasto w mieście, interesujące i chętnie odwiedzane także przez turystów. Na starym kampusie znajduje się Biblioteka Uniwersytecka przechowująca zbiory historyczne. Ale i tutaj przeszłość łączy się z nowoczesnością, bo w coraz większym stopniu nacisk kładziony jest na automatyzację (urządzenia do samodzielnego wypożyczania i zwrotów, system RFID).
Obecnie zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej w Wilnie (link do strony) liczą ponad 5 mln 335 tys. egzemplarzy, z czego 408 tys. znajduje się w wolnym dostępie (łącznie we wszystkich bibliotekach Uniwersytetu – system biblioteczny obejmuje 12 bibliotek wydziałowych).
Wśród zagadnień, które szczególnie mnie interesowały, znalazły się m. in.: szkolenia dla użytkowników, zarządzanie źródłami informacji oraz struktura organizacyjna oddziału informacji, w tym zadania bibliotekarzy dziedzinowych.
Struktura Biblioteki Uniwersyteckiej w Wilnie pokazuje tendencję do łączenia wielu, często zróżnicowanych zadań, w obrębie jednego oddziału. I tak np. Oddział Usług Informacyjnych i Komunikacji, w którym pracuje 9 osób, zajmuje się organizacją wystaw (lub pomocą przy ich organizacji, np. oddziałom zbiorów specjalnych, które są zobowiązane do corocznego urządzenia wystawy ze swoich zbiorów oraz wydania katalogu), seminariów, obsługę mediów społecznościowych; szkoleniami – dwie osoby odpowiedzialne są wyłącznie za przygotowywanie i prowadzenie szkoleń. Edukacja informacyjna prowadzona jest różnymi metodami – od zamieszczenia na stronie internetowej biblioteki krótkiego przewodnika w 6 krokach (od identyfikacji tematu, przez wskazówki dotyczące źródeł informacji i ich wyszukiwania, po zagadnienia dotyczące etyki ich wykorzystywania), pomocy online (gry, krótkie filmy szkoleniowe), przez materiały drukowane, po szkolenia prowadzone w bibliotece, także na zamówienia wykładowców. Dotychczas, we współpracy z Wydziałem Filozofii, wprowadzono do siatki zajęć 8 godzin w ramach edukacji akademickiej (academic literacy). W roku akademickim 2013/14 z 5500 nowych studentów w bibliotece zostało przeszkolonych ponad 2300.
Czytelnia w dawnej kaplicy, fot. Lilianna Nalewajska
Historyczne mury biblioteki na starym kampusie kryją wiele ciekawostek, jak czytelnię znajdującą się w dawnej kaplicy, czytelnię profesorską z pięknymi dekoracjami stiukowymi, m.in. w popiersiem Stanisława Augusta Poniatowskiego, czy też pozostałości dawnego obserwatorium astronomicznego. Ale biblioteka otwarta jest na potrzeby użytkowników – niedawno jedno z pomieszczeń przeznaczono na aneks, gdzie studenci mogą odgrzać i zjeść przyniesiony posiłek.
Czytelnia zbiorów specjalnych w starej bibliotece, fot. Lilianna Nalewajska
Biblioteka na starym kampusie przechowuje zbiory historyczne. Miałam możliwość odwiedzić Oddział Rzadkich Książek (gromadzący niezwykle zróżnicowane obiekty, m.in. fotografie, rękopisy) oraz Oddział Starych Druków.
Bibliotekę Uniwersytecką w Wilnie odwiedziłam w okresie wakacyjnym (24-28 sierpnia), tuż przed rozpoczęciem roku akademickiego (1 września), dlatego, jak mówili pracownicy, ruch był jeszcze bardzo mały. Rocznie Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie (cały system) odnotowuje ponad milion odwiedzin czytelników. Liczba ta wzrasta, głównie ze względu na popularność nowego gmachu, otwartego 24/7. Nowy gmach znajduje się na terenie kampusu Sauletekio, a wstęp w godzinach 21.00-9.00 rano dotyczy tylko studentów i pracowników uczelni (użytkownicy zewnętrzni posiadają inne karty biblioteczne, które nie uruchomią drzwi wejściowych do biblioteki w godzinach nocnych).
„Biały kryształ”, fot. Lilianna Nalewajska
„Biały kryształ”, a właściwie trzy połączone wewnętrznie nowe budynki biblioteki, oferują użytkownikom i pracownikom wiele ciekawych rozwiązań – od pełnej automatyzacji poczynając (urządzenia do samodzielnego wypożyczania i zwrotów, automatyczny system transportu książek). W ogromną przestrzeń wolnego dostępu wkomponowane zostały kabiny pracy indywidualnej (co ciekawe, komputery w tych kabinach posiadają zróżnicowane oprogramowanie, jak AutoCad i inne specjalistyczne programy – rezerwując kabinę online, można wybrać sobie tę z potrzebnym osprzętem), pomieszczenie dla czytelników z dziećmi (dla najmłodszych urządzono kącik z książkami, zabawkami i telewizorem; rodzice pracują w osobnych kabinach), miejsca do relaksu z leżankami i podwieszanymi fotelami, kabinę dla osób niewidomych (wyposażoną m.in. w drukarkę Braille’a, skaner). Biblioteka oferuje również sprzęt do kopiowania (odpłatnego), w tym drukarkę i skaner 3D.
 Makieta planu jednego z poziomów w nowym gmachu, fot. Lilianna Nalewajska (kliknij aby powiększyć zdjęcie) |
 Miejsce relaksu w nowym gmachu, fot. Lilianna Nalewajska (kliknij aby powiększyć zdjęcie) |
Bardzo interesujące było spotkanie z Emiliją Kucinskaite z Oddziału Naukowych Danych Informacyjnych, która zajmuje się Open Access. We wspomnianym oddziale pracują cztery osoby, które pełnią określone zadania – jedna z nich zajmuje się bibliometrią (analizy wykonywane są na zlecenie wydziałów), kolejna prowadzi repozytorium, ostatnia zajmuje się gromadzeniem informacji na temat publikacji uniwersyteckich.
Wnętrze nowej biblioteki, fot. Lilianna Nalewajska
Do Biblioteki Uniwersyteckiej w Wilnie zapisać się może każdy, kto ukończy 16 lat. Istnieje możliwość wyrobienia karty bibliotecznej tygodniowej (w cenie 1,50 Euro dla czytelników spoza uczelni), trzymiesięcznej (7,60 Euro) lub rocznej (17 Euro).
Informacja dla czytelników, fot. Lilianna Nalewajska
Warto podkreślić, że na Litwie funkcjonuje konsorcjum bibliotek akademickich, dlatego we wszystkich tych bibliotekach używany jest ten sam system katalogowy – Aleph.
Erasmus+ to same plusy, co oznacza, że poza szkoleniem w Bibliotece Uniwersyteckiej odwiedziłam dodatkowo: Mediatekę Instytutu Polskiego w Wilnie, plus Bibliotekę im. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk, plus bibliotekę w Muzeum Kazysa Varnelisa.
Ale po kolei…
Biblioteka Instytutu Polskiego w Wilnie działa od 1996 r. i oferuje największy na Litwie wybór polskiej literatury współczesnej (większość zbiorów dostarczana jest przez polski MSZ oraz wydawców). W mediatece gromadzone są płyty DVD z polskimi filmami dokumentalnymi, fabularnymi, klasyką polskiego kina oraz nagrania muzyczne. W mediatece organizowane są również spotkania, wystawy, koncerty.
O Bibliotece im. Wróblewskich nie trzeba chyba wiele pisać. W 2012 r. obchodziła 100 rocznicę założenia. Jest to jedna z pięciu najważniejszych bibliotek państwowych na Litwie. Gromadzi rzadkie rękopisy, stare druki, mapy, dokumenty dotyczące historii Wilna i państwa litewskiego. Zbiory Biblioteki liczą niemal 3 755 tys. egzemplarzy, w tym m.in. ponad 260 tys. dokumentów rękopiśmiennych, w tym największą kolekcję rękopisów na pergaminie wśród państw bałtyckich, 500 tys. starych druków oraz zbiór grafik, starych fotografii, dagero- i ambrotypy. Biblioteka oferuje dostęp do licencjonowanych baz danych. Z jej zbiorów korzystają pracownicy naukowi z Litwy i innych krajów. Posiada 8 oddziałów w samodzielnych ośrodkach naukowych oraz kilka w samodzielnych oraz dołączonych do Uniwersytetu Wileńskiego. Gmach główny Biblioteki im. Wróblewskich, przekształcony z dawnego pałacu Tyszkiewiczów, wymaga renowacji. W najbliższym czasie zaplanowano remont magazynu i gmachu głównego. Planowane są również dalsze wdrażanie systemu bibliotecznego Aleph, rozwój biblioteki cyfrowej oraz cyfrowej archiwizacji dokumentów.
Na zakończenie chciałabym wspomnieć o ciekawym księgozbiorze zgromadzonym przez artystę Kazysa Varnelisa. W zbiorze liczącym ponad 7 tys. egzemplarzy znajdują się publikacje dotyczące historii sztuki, książki jako samodzielne dzieła sztuki oraz bogaty zbiór map z XVI-XVIII w. dotyczących ziem litewskich. Zbiór przechowywany jest w domu-muzeum artysty w takim układzie, jak urządził go Kazys Varnelis. Z księgozbioru mogą korzystać przede wszystkim naukowcy.
Lilianna Nalewajska, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń
Tu znajdziesz pełną listę wyjazdów pracowników BUW w ramach programu ERASMUS wraz z mapką:
