BUW od podszewki. Część 22. Gabinet Zbiorów Kartograficznych

Globusy, atlasy i mapy – to dokumenty specjalne, które znajdziemy w Gabinecie Zbiorów Kartograficznych. W 2019 r. minie 70 lat od jego powstania i przez cały ten okres Gabinet (wcześniej Oddział Zbiorów Kartograficznych) gromadzi, opracowuje i udostępnia materiały, które są bardziej lub mniej wiernym matematycznym i graficznym odzwierciedleniem przestrzeni oraz zapisem historii poszczególnych obszarów.

Czy kartografika pojawiły się w BUW dopiero w 1949 roku? Nie – były gromadzone od samego początku działalności Biblioteki Uniwersyteckiej, od 1817 roku, ale nie tworzyły w niej osobnego zespołu.

Niełatwy był ich los na przestrzeni 200 lat. Wywiezione do Rosji – wraz z innymi zbiorami – po upadku powstania listopadowego, wróciły wprawdzie do Biblioteki w wolnej już Polsce, ale w krótkim czasie, w 1936 roku, decyzją władz ministerialnych cenne dzieła renesansowej kartografii i kolekcja map gen. Jana Henryka Dąbrowskiego zostały przekazane Bibliotece Narodowej. Do odzyskania niepodległości w 1918 r. kadra wykładowców mogła wypożyczać poszczególne egzemplarze map poza Bibliotekę, potem najczęściej…nie wracały. Bezpowrotnie straconych zostało również w czasie II wojny światowej około 1500 obiektów spalonych (z premedytacją) przez Niemców na Okólniku.

W ramach rekompensaty po wojennej hekatombie napływały do nas – najczęściej z rejonów Śląska i Pomorza – atlasy i mapy z XVI-XIX wieku, które są odpryskami kolekcji rodowych i bibliotek.

Identyczną drogę przebyły nasze globusy. Pięć cennych kul Ziemi i Nieba z XVII-XIX wieku pochodzi ze zboru ewangelickiego w Kamiennej Górze. Umieszczone w skarbcu, nie mogą się w pełni zaprezentować, ponieważ wymagają gruntownej i bardzo kosztownej konserwacji. Czekają na swojego wybawcę (SPONSOR POSZUKIWANY!!). Jeden z nich widoczny jest w Bibliotece przez pancerną szybę pod Wielkim Świetlikiem.

Obecnie zbiór liczący ponad 12 000 jednostek obejmuje dzieła od XVI wieku do czasów współczesnych. Wśród nich możemy pochwalić się atlasami, które są jedynymi egzemplarzami w Polsce, a nawet rzadkimi wydaniami w Europie. Na ich kartach tytułowych umieszczone są autografy i pieczęcie rodowe Mniszchów czy Potockich. Kiedy odwracam karty podczas katalogowania, wydaje mi się, że słyszę…”A co w rękach Pani robi mój atlas?! Kim Pani jesteś?!”

– Ja? Ja jestem Małgorzata Bandzo-Antkowiak, kustosz (łac. custos – strażnik) i strzegę zbioru od 2003 roku, inwentaryzuję go i opracowuję, łącząc pasję z mozolnym odczytywaniem Pańskiego wpisu, dociekając, który to Tardieu – z płodnej familii rytowników – grawerował mapę, przeliczając wykreślony w Pańskich czasach południk zerowy Ferro lub Paryż na Greenwich.

I na koniec – jestem jednoosobowym zespołem od zadań wszystkich w Gabinecie.
Prywatnie: podróżuję, fotografuję, czytam, słucham.

Małgorzata Bandzo-Antkowiak, Gabinet Zbiorów Kartograficznych
Fot. Jadwiga Antoniak