Czasopisma naukowe w bibliotekach – zmierzch czy świt?

W dniach 19-20 września 2016 w Bibliotece Uniwersytetu Gdańskiego odbyła się konferencja „Czasopisma naukowe w bibliotekach – zmierzch czy świt?”. Konferencja była współorganizowana przez Centrum NUKAT, BUW zaś był reprezentowany, poza przedstawicielami NUKATu (Ewa Kobierska-Maciuszko, Beata Kowaleczko, Iwona Leonowicz, Maciej Jabłoński, Magdalena Rowińska), przez dwoje pracowników Oddziału Wydawnictw Ciągłych. Bogaty program konferencji został podzielony na dwa bloki. Pierwszego dnia słuchacze mogli zapoznać się z różnorodnymi problemami związanymi z wiodącym tematem konferencji, drugi dzień natomiast poświęcony był wystąpieniom o charakterze bardziej praktycznym i warsztatowym.

Wydawnictwa ciągłe są po książkach drugą największą grupą dokumentów w bazie NUKAT. Czasopisma naukowe odgrywają w tej grupie rolę szczególną, są bowiem jednym z najważniejszych sposobów prezentacji dorobku naukowego i komunikacji pomiędzy ludźmi nauki. Na tym obszarze pojawia się w ostatnich latach wiele wyzwań dla bibliotek naukowych związanych z takimi zagadnieniami jak: punktacja czasopism, przechodzenie czasopism papierowych do wersji online, ruch Open Access. Nie dziwi zatem, że konferencja spotkała się z bardzo dużym zainteresowaniem środowiska.

Data konferencji zbiegła się w czasie z dwiema rocznicami. W 2016 minęło dziesięć lat działalności Biblioteki Uniwersytetu Gdańskiego w nowym gmachu oraz dwadzieścia lat od momentu utworzenia na serwerze BUG Centralnej Kartoteki Tytułów Czasopism. Centralna Kartoteka Tytułów Czasopism działająca w latach 1996-2002 i współtworzona w szczytowym momencie przez osiemnaście bibliotek stanowi przykład efektywnej współpracy bibliotekarzy w erze „przed-NUKATowej” w zakresie wspólnego katalogowania. W ciągu tych sześciu lat stworzono ponad 20 tysięcy rekordów bibliograficznych, które zostały w całości w 2002 roku włączone do bazy NUKAT. Obecnie liczba rekordów wydawnictw ciągłych w NUKAT zbliża się do 100 tysięcy.

Dało się odnieść wrażenie, że najczęściej pojawiającą się w wystąpieniach prelegentów kwestią było pytanie, jaka powinna być rola biblioteki akademickiej w procesie oceny polskich czasopism naukowych. Inaczej niż na naszym Uniwersytecie, na wielu uczelniach nie tylko nie zrezygnowano z prowadzenia własnej bazy dorobku naukowego, ale wręcz ta dziedzina jest dynamicznie rozwijana. Lokalne bazy mają charakter nie tylko bibliograficzny, ale co ważniejsze są istotnym narzędziem procesu parametryzacji jednostek. Wymaga to jednak ścisłej współpracy komórek odpowiedzialnych za opracowanie zbiorów i informację naukową. W kontekście oceny szczególnie ciekawe było wystąpienie poświęcone altmetrics czyli alternatywnym wobec metod tradycyjnych (indeks Hirscha, Impact Factor itp.) sposobom ewaluacji artykułów naukowych.

Kolejne istotne zagadnienie podjęte podczas konferencji to czasopisma Open Access. Z punktu widzenia użytkowników jest to zjawisko niewątpliwie pozytywne, ale dla bibliotekarzy może się okazać wręcz niebezpieczne, bo oto biblioteka naukowa przestaje już pełnić rolę głównej ścieżki dostępu do artykułu naukowego. Palące staje się zatem pytanie, jaką strategię powinna przyjąć biblioteka naukowa wobec tego zjawiska, tym bardziej że zarówno Unia Europejska jak i Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego rekomendują, aby wyniki badań naukowych były publikowane właśnie w modelu libre. Pomocą mogą tu służyć wyszukiwarki i wielodziedzinowe agregatory, jak prezentowane podczas konferencji Paperity, choć pojawia się dylemat, czy w świecie czasopism Open Access jest jeszcze miejsce dla tradycyjnego rekordu bibliograficznego?

Interesujące było także wystąpienie kolegów z Biblioteki Głównej Politechniki Śląskiej, którzy są „prymusami” jeśli idzie o produkcję rekordów analitycznych w bazie NUKAT. Rekord analityczny jest ciągle nowością dla katalogerów. Prelegenci bardzo przekonująco uzasadniali konieczność tworzenia tego rodzaju rekordów argumentując między innymi, iż dzięki nim wzrasta wykorzystanie czasopism naukowych, a rekordy bibliograficzne w NUKAT stają się poprawniejsze.

Podczas konferencji nie zabrakło też zagadnień związanych z katalogiem NUKAT, który rozwijając się dynamicznie wymusza nowe narzędzia i zmiany w sposobie opracowania dokumentów. Mowa tu przede wszystkim o problemach związanych z wdrożeniem nowych pól 3XX (które wejdą w życie 17 października!), a także pól 77X i 78X jako pól łączących ze sobą rekordy bibliograficzne. Zwrócono też uwagę na konieczność rezygnacji w opisach bibliograficznych ze skrótów i zastępowania ich pełnymi określeniami, na perspektywę wprowadzenia nowego pola 880 dla pism oryginalnych, a także na techniczny aspekt dodawania i kontrolowania często przez nas podawanych w polu 856 adresów URL.

Pomiędzy wierszami wypowiedzi prelegentów przewijało się pełne obaw pytanie, w jaki sposób biblioteki akademickie (w tym zwłaszcza ta część ich obsady zajmująca się czasopismami) może w dłuższej perspektywie uzasadniać swoje istnienie w realiach, w których coraz większa liczba publikacji naukowych dostępna jest za darmo online. BUW znajduje się w sytuacji lepszej niż wiele bibliotek, ma bowiem kolekcje historyczne i (na razie jeszcze) wpływ z egzemplarza obowiązkowego, ale wydaje się, że i my nie uciekniemy przed tym problemem. Czy powinniśmy przeorganizować naszą pracę? Czy rozpocząć tworzenie rekordów analitycznych, a jeśli tak, to jak zorganizować workflow? Czy i jaka jest nasza rola w porządkowaniu świata czasopism Opena Access? Czy i jak integrować biblioteki cyfrowe, multiwyszukiwarkę, OPAC z bazami takimi jak PBN? Oto niektóre pytania, jakie rodzą się po spotkaniu w Gdańsku.

Gospodarze konferencji zorganizowali dla uczestników atrakcję w postaci możliwości zwiedzenia Europejskiego Centrum Solidarności. Warto wspomnieć przy okazji, że BUW posiada jedną z największych w kraju kolekcji czasopism podziemnych z lat 1976-1990, zaś Oddział Wydawnictw Ciągłych współpracuje od dawna z biblioteką ECS przekazując do Gdańska dublety czasopism. Gmach ECS położony na historycznym terenie Stoczni Gdańskiej zrobił na wszystkich wielkie wrażenie, a zwiedzanie wystawy stałej było dla starszych okazją do wspomnień, a dla młodszych pouczającą lekcją.

Agnieszka Salwowska, Marcin Krawczuk, Oddział Wydawnictw Ciągłych