Już po raz osiemnasty odbyła się konferencja z cyklu Studenci zagraniczni w Polsce. Coroczne spotkania środowiska polskich uczelni organizowane są w ramach programu Study in Poland. W tym roku gospodarzem spotkania 29-31 stycznia 2025 r. był Uniwersytet Gdański świętujący swoje 55-lecie. Jak zawsze wydarzenie przyciągnęło kilkuset uczestników stacjonarnych i online. Bo też i tematyka jest bardzo istotna dla polskich uczelni, ich przyszłości i kierunków rozwoju. To okazja do dyskusji toczonych przez ekspertów, rektorów uczelni oraz przedstawicieli wielu organizacji, jak Erasmus Student Network, NAWA (narodowa Agencja Wymiany Akademickiej), a także możliwość wysłuchania głosu przedstawiciela doktorantów.
Rozpatrywano różnorodne aspekty umiędzynarodowienia szkolnictwa wyższego – od liczebności studentów, a przede wszystkim doktorantów zagranicznych, przez strategie, w tym krajową, możliwości zwiększania efektywności w unijnych konkursach grantowych, po Uniwersytety Europejskie i programy wspierające internacjonalizację szkolnictwa wyższego i nauki.
Sytuacja ogólnoświatowa wciąż stawia nowe wyzwania – pandemia, uwarunkowania geopolityczne, problemy migracyjne, rozhuśtane bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne powodują, że dyskusja o umiędzynarodowieniu jest pilna i konieczna. Z kolei szansą dla rodzimego sektora szkolnictwa wyższego na podniesienie poziomu umiędzynarodowienia może być prezydencja Polski w Unii Europejskiej i kreowanie naszego kraju jako ważnego ośrodka edukacji. Dlatego też jedna z sesji konferencji poświęcona była wyzwaniom internacjonalizacji sektora nauki i szkolnictwa wyższego w polskich uczelniach. Pomimo osiągnięcia średniej europejskiej – współczynnika internacjonalizacji wynoszącego 8,5% i przekroczenia liczby 100 tys. zagranicznych studentów, nadal odnotowuje się mały odsetek młodych i zdolnych ludzi pozostających w Polsce po ukończeniu studiów, a w szczególności po studiach doktoranckich. Wymiana doświadczeń i myśli pozostaje dla nas na niekorzystnym poziomie, wciąż brakuje rozwiązań, które zachęcałyby do pozostawania w naszym kraju. Dodatkowym problemem, który bezpośrednio oddziałuje na tempo umiędzynarodowienia jest polityka migracyjna, w szczególności w kontekście migracji edukacyjnej i konieczności uszczelnienia systemu wydawania wiz. W ostatnim czasie wizy do Polski najliczniej wydawano w Białorusi, Ukrainie, Chinach, Turcji, Azerbejdżanie, Zimbabwe, Kirgistanie i Uzbekistanie. Nadal konieczne są działania, by przyciągać więcej zdolnych studentów z krajów wysokorozwiniętych – dotychczas dominuje wymiana krótkoterminowa z tymi kierunkami. Jednym z elementów korzystnie kształtujących wizerunek Polski jako kraju przyjmującego oraz mogących w znaczącym stopniu wpływać na podniesienie poziomu umiędzynarodowienia szkolnictwa wyższego jest podnoszenie jakości i profesjonalizacja. Musi rozrastać się oferta programów wymiany, programów wspólnych studiów. Na tym tle wykształciła się idea europejskiego dyplomu wieńczącego dążenie do rozwoju transnarodowej współpracy. Istotna jest również jakość obsługi studentów, w tym konieczność podnoszenia kwalifikacji pracowników.
Ważnym aspektem pozostaje umiędzynarodowienie szkół doktorskich – w poprzednim roku w Polskich uczelniach studiowało ok. 2 tys. zagranicznych doktorantów, co stanowi ok. 13% wszystkich studentów III stopnia. Na podstawie obserwacji w systemie ELA (Ekonomiczne Losy Absolwentów) widoczny jest wzrost liczby zagranicznych absolwentów o 5-8%, ale większość z nich, jak już wspominano, nie zostaje w Polsce. W tym kontekście jednym z rozwiązań jest silniejsze wspieranie Polonii zagranicznej i zachęcanie do powrotów.
O wyzwaniach stojących przed umiędzynarodowieniem szkolnictwa wyższego w Polsce dyskutowali eksperci i rektorzy uczelni, którzy zwrócili uwagę, że idea współpracy w ramach Uniwersytetów Europejskich już się zakorzeniła. Są nawet zapowiedzi ze strony Komisji Europejskiej na zwiększenie środków na ten projekt. Obecnie istnieje 65 sojuszy obejmujących ponad 570 instytucji. Wśród nich są 32 polskie uczelnie, w tym cztery niepaństwowe. Inicjatywa ta, początkowo o charakterze projektowym, stała się bardzo atrakcyjną i efektywną formą współpracy uczelni.
Kolejną kwestią istotną w kontekście internacjonalizacji jest zwiększenie efektywności polskich uczelni w konkurowaniu o europejskie granty. Dla przykładu zestawiono Polskę, która zdobywa ok. 350 mln euro, z Hiszpanią, która na badania i rozwój pozyskuje z UE ok. 2,5 mld euro. Skąd tak ogromna różnica? Okazuje się, że w dużym stopniu ma na to wpływ obecność lub nieobecność przedstawicieli, nawet poszczególnych uczelni, nie mówiąc o reprezentantach całego sektora nauki i szkolnictwa, w Belgii, miejscu podejmowania decyzji. To tam należy lobbować, tam należy tworzyć korzystny wizerunek i markę, by zostać dostrzeganym beneficjentem. W przypadku Polski rozwiązaniem mogłoby być utworzenie konsorcjum uczelni osadzonego w Brukseli w celu lobbowania na rzecz całego środowiska. Zwrócono uwagę na brak strategicznego podejścia w tym zakresie.
Brakuje nadal krajowej strategii umiędzynarodowienia nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce. Konferencja Studenci zagraniczni w Polsce stanowi element debaty na ten temat. Temat przyszłości internacjonalizacji polskiego środowiska naukowego podejmowany jest od niedawna także na Kongresach Umiędzynarodowienia. Pierwszy taki Kongres, jako debata międzysektorowa, miał miejsce wiosną 2024 r. na Gdańskim Uniwersytecie Medycznym i poświęcony był głównie kwestiom funkcjonowania uczelni. Proces umiędzynarodowienia dotyczy przecież wszystkich płaszczyzn działania uczelni. Jest także głęboko zależny od wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowań, wyzwań geopolitycznych i strategii rozwoju kraju. Debata rozpoczęta w Gdańsku była kontynuowana we wrześniu na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie na II Kongresie Umiędzynarodowienia podkreślano rolę nauki w rozwoju kraju, a umiędzynarodowienie służy budowaniu doskonałości naukowej.
Wymiana myśli i doświadczeń na gruncie międzynarodowym przyspieszają rozwój nauki. Jednak nie chodzi tylko o zagraniczne wyjazdy polskich studentów i naukowców, ale o liczniejsze przyjazdy, w szczególności doktorantów i pracowników naukowych z innych krajów. Takie wizyty, nawet krótkoterminowe, pozwalają poznać możliwości polskiego środowiska naukowego i nawiązać kontakty. Różnorodność oferty krótko- i długookresowej także wpływa na zwiększenie zainteresowania przyjazdami, czy budowanie networkingu. Tymczasem, jak wykazało badanie ankietowe przeprowadzone przez Erasmus Student Network głównymi motywami wyjazdów za granicę na studia jest włączenie w nową kulturę (w tym nauka języka obcego, zdobycie wiedzy o kulturze danego kraju), niezależność oraz kariera. Z kolei największymi trudnościami, z którymi borykają się studenci z innych krajów są niewystarczające fundusze na pokrycie kosztów życia, problemy z zakwaterowaniem (znalezienie lokum odpowiednio do możliwości finansowych), problemy z organizacją zajęć (system zapisów, egzaminy) oraz trudności z włączeniem się w lokalną społeczność.
Internacjonalizacja z pewnością niesie wiele korzyści, daje ogromne szanse rozwoju, ale stawia też przed uczelniami i systemami szkolnictwa wiele wyzwań. Debaty środowiskowe i międzyresortowe, z udziałem zagranicznych gości, takie jak konferencja Studenci zagraniczni w Polsce, czy Kongresy Umiędzynarodowienia są niezwykle potrzebne choćby po to, by powstała krajowa strategia umiędzynarodowienia nauki i szkolnictwa wyższego. A kolejna konferencja Studenci zagraniczni w Polsce 2026 będzie w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Lilianna Nalewajska, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń