Trudno jest odpowiedzieć na pytanie, do jakiego gatunku literackiego można zaliczyć „Pielgrzymkę do ziemi świętej Egiptu” Tomasza Mirkowicza. Opowieść podróżnicza? Pastisz? Powieść sensacyjno-szpiegowska? Solidnie napakowana wiedzą książka popularno-naukowa? Zbiór baśni i legend? Opowieść erotyczna? Przewodnik po Kairze i okolicach? Czy wreszcie swobodne wariacje na temat „Alicji w Krainie Czarów” z elementami poetyki „Pamiętnika znalezionego w Saragossie”?
Odpowiedź na każde z tych pytań jest twierdząca. Ale „Pielgrzymka” jest przede wszystkim wciągającą i erudycyjną zabawą literacką, gdzie poza śledzeniem akcji czytelnik może tropić wzorce literackie i kody kulturowe oraz zyskać niemałą dawkę wiedzy na temat historii Egiptu od starożytności do współczesności. Pretekstem do tej geograficzno-historyczno-literackiej wędrówki jest historia Alicji, studentki anglistyki UW, która po otrzymaniu listu-testamentu stryja postanawia wyjechać do Egiptu, by tam prześledzić dawne i najnowsze dzieje swojej rodziny i odkryć jej tajemnice. Akcja głównego nurtu powieści osadzonej w latach 60. wypełniona jest wątkami kryminalnymi, szpiegowskimi i erotycznymi oraz przeplatana opowieściami jej bohaterów na wzór opowieści Szeherezady. Jednocześnie jest to na wpół realna podróż do nieznanych prawdziwych i baśniowych światów, niczym w „Alicji w Krainie Czarów”, przywoływanej kilkukrotnie w powieści jako temat pracy magisterskiej naszej głównej bohaterki – również Alicji.
Autor „Pielgrzymki do ziemi świętej Egiptu”, Tomasz Mirkowicz, absolwent Instytutu Anglistyki Uniwersytetu Warszawskiego i wieloletni pracownik tegoż Instytutu, a także wybitny tłumacz, w którego dorobku znalazły się m.in. „Lot nad kukułczym gniazdem” Kena Keseya czy „Rok 1984” George’a Orwella, swobodnie porusza się nie tylko w świecie wzorców literackich, legend, faktów historycznych i mitów, lecz również w codzienności Egiptu połowy lat 60. XX w., gdzie spędził z rodzicami kilka lat na placówce i uczył się w przywołanym w powieści „Cairo” American College. Przydaje to postmodernistycznemu tekstowi będącemu mieszanką fikcji, mistyfikacji i faktów miłego realizmu i odrobiny charakteru reportażowego.
Jednym z najbardziej, moim zdaniem, urzekających wątków jest ciągnący się przez całą powieść, począwszy od dedykacji aż do zaskakującego zakończenia, motyw zdekapitowanych głów, do którego nawiązuje podtytuł powieści. Autor ze swadą i znawstwem wybrał z historii, literatury i mitologii przykłady bohaterów pozbawianych z różnych przyczyn głów i mistrzowsko wykorzystał je w narracji, dodając do nich – oczywiście – historie powstałe w jego własnej wyobraźni.
Warto sięgnąć po „Pielgrzymkę do ziemi świętej Egiptu”. Nie tylko dlatego, że to kawał dobrej literatury. To także niemała porcja wiedzy historycznej i geograficznej (można ją nawet wykorzystać jako sui generis przewodnik po Egipcie) i również znakomita zabawa.
Katarzyna Ślaska