LIBER 2020 ONLINE – Nowe trendy w nauce obywatelskiej

Definicję nauki obywatelskiej (ang. citizen science, CS) w jej współczesnym znaczeniu wpisano do słownika Oxford English Dictionary (OED) stosunkowo niedawno, bo w 2014 r. Samo zjawisko wolontariatu na rzecz nauki funkcjonowało dużo wcześniej niż pojęcie je opisujące.

citizen science n. scientific work undertaken by members of the general public, often in collaboration with or under the direction of professional scientists and scientific institutions.

citizen scientist n. (a) a scientist whose work is characterized by a sense of responsibility to serve the best interests of the wider community (now rare); (b) a member of the general public who engages in scientific work, often in collaboration with or under the direction of professional scientists and scientific institutions; an amateur scientist. (źródło: OED)

Nagranie przygotowane przez The Royal Society „Science stories – Amateurs” dotyczące Philosophical Transactions i początków nauki obywatelskiej na łamach tego czasopisma, źródło: Youtube

Obecnie trudno jest jednoznacznie ustalić, kiedy w świecie nauki nowożytnej pierwszy raz zorganizowano badania naukowe, w których wolontariusze/amatorzy współpracowali z badaczami akademickimi. Źródła amerykańskie często podają Thomasa Jeffersona (1743-1826) oraz Johna Audabona (1785-1851), źródła brytyjskie: Edmonda Halleya (1656-1742), Benjamina Robinsa (1707-1751) czy Karola Darwina (1809-1882) jako przykłady pierwszych wolontariuszy/naukowców. Jeśli przyjrzymy się historii „Philosophical Transactions” (czasopismo założone w 1665 r.), możemy przyjąć, że od czasu pojawienia się czasopism naukowych (XVII w.), kiedy badania zaczęły być dokumentowane w formie zbliżonej do współczesnej, jesteśmy w stanie oszacować ramy tego zjawiska. W 1715 r. opublikowano pierwsze wyniki eksperymentu przeprowadzonego z udziałem „obywateli”. Od tego momentu znawcy tematu rejestrują zmianę znaczenia i ewolucję tego terminu na przestrzeni dziejów, przyjmując, że od połowy lat 90. XX w. nastąpił znaczny wzrost popularności tego zjawiska. Prawdopodobnie dużą w tym zasługę miał rozwój nowych technologii (informatycznych i telekomunikacyjnych). W XXI w. citizen science idealnie wpisuje się w różne projekty naukowe, gdzie potrzebne jest zaangażowanie dużej liczby ludzi, promowane są nowe interaktywne formy edukacji, podkreśla się wagę demokracji (także demokratyzacje wiedzy) i nie zapomina o rozrywce, bo przecież nauka może być też dobrą zabawą.

Opis nauki obywatelskiej przygotowanej przez European Citizen Science Association (ECSA):

Citizen science is a common name for a wide range of activities and practices. (…) These are found in different scientific disciplines – from the natural sciences to the social sciences and the humanities – and within each discipline, the interpretation of citizen science can be slightly different.

W ostatniej dekadzie nauka obywatelska została uznana przez organy Unii Europejskiej (UE) za jeden z siedmiu najistotniejszych priorytetów, w ramach którego może rozwijać się otwarta nauka (ang. Open Science, OS). W dokumentacji UE pierwsze wzmianki o CS zawierają raporty tzw. Open Science Policy Platform (OSPP), które bazują m.in. na Green i White Paper on Citizen Science for Europe.

Fragment wizualizacji prac nad treścią White Paper

Projekty współfinansowane przez UE powinny, według zaleceń, wdrażać wyżej wspomniane priorytety w życie, także naukę obywatelską. Aby wspierać w tym zadaniu biblioteki, członkowie LIBER (Ligue des Bibliothèques Européennes de Recherche – Association of European Research Libraries) założyli w 2019 r. nową grupę roboczą (Citizen Science Working Group), całkowicie poświęconą nauce obywatelskiej. Wzorem UE umieścili ją wśród zaleceń dla bibliotek naukowych w tzw. LIBER Open Science Roadmap. Co więcej LIBER, jako stowarzyszenie i przedstawiciel naukowych bibliotek europejskich, zaczął również współpracować w ramach konsorcjum nad projektem INOS (ang. Integrating Open and Citizen Science into Active Learning Approaches in Higher Education). Nie mogło tego tematu i opisów obecnych trendów zabraknąć również na tegorocznej konferencji LIBER 2020 ONLINE. Poświęcono mu aż dwie sesje: Panel Session – Building trust in research libraries through Citizen Science (całe nagranie na kanale YouTube) i Session #10 Citizen Science Supporting Sustainable Development Goals (prezentacje na Zenodo). Dużą wagę przywiązuje się do wsparcia tego zjawiska wśród nauk humanistycznych, gdyż jeśli chodzi o nauki ścisłe, mają one na tym polu już całkiem spory dorobek (polecam m.in. SciStarter, Zooniverse, EDU-ARCTIC). Poniżej polecam waszej uwadze, m.in.:

Sesja panelowa:

• prezentacja @Tiberius Ignat, Scientific Knowledge Services (SKS) – na temat Single Point of Contact Citizen Science (tzw. BESPOC). Członek CS Working Group, Tiberius Ignat, starał się przybliżyć ideę platformy z narzędziami, które wspierałyby naukowców i obywateli w prowadzeniu wspólnych badań. Pokrótce opisał wszystkie elementy, które zdaniem grupy roboczej są niezbędne, aby taki portal spełniał swoje zadania. Nagranie 45:42.

Polecam również wcześniejsze wystąpienie tego prelegenta na webinarium zorganizowanym 10 czerwca 2020 r. przez LIBER, na którym dokładniej prezentuje Broad Engagement in Science Point of Contact (BESPOC) i  jego dziewięć elementów (Nagranie LIBER od 27:31, źródło: Youtube).

• prezentacja @Anne Kathrine Overgaard, University of Southern Denmark (SDU) – na temat Citizen Science Knowledge Center. Przedstawicielka kadry naukowej, Anne Kathrine, przybliżyła model współpracy na uniwersytecie SDU w ramach badań nauki obywatelskiej. Począwszy od sieci współpracy na SDU przechodząc do Centrum wiedzy CS. Nagranie 15:34.

We wspomnianym wcześniej webinarze @Anne Kathrine Overgaard i @Thomas Kaarsted (University Library of Southern Denmark) podali trzy konkretne przykłady współpracy w ramach nauki obywatelskiej na SDU. Mój ulubiony to project “Bring your own device”. Opisuje świetnie, jak uniwersytetu mogą włączyć się we wsparcie Celów Zrównoważonego Rozwoju (ang. Sustainable Development Goals, SDG) i zaangażować społeczność lokalną w swój projekt. Nagranie 21:20.

Sesja nr 10 Citizen Science Supporting Sustainable Development Goals:

• @Giuseppe Vitiello, EBLIDA (the European Bureau of Library, Information and Documentation Associations). Termin realizacji Agendy ONZ dotyczącej SDG mija w 2030 r. W swojej prezentacji Vitiello słusznie podkreślił rolę współpracy bibliotek publicznych i naukowych w promowaniu i podejmowaniu prac na rzecz SDG na poziomie mniejszych agencji i stowarzyszeń. Polecił też tzw. EBLIDA Matrix, który zawiera wykaz Celów ONZ z rozpisaniem na konkretne programy i fundusze z UE. W ramach EBLIDA Matrix dobre praktyki i przykłady projektów są powiązane z IFLA Library Map of the World.

Podczas tej sesji ponownie nawiązano do wspomnianej inicjatywy “Bring your own device”, dzieląc się z uczestnikami nagraniem stworzonym wraz z lokalną telewizją.

źródło: https://www.tv2fyn.dk/frit-lejde-elskrot/se-mini-dokumentar-om-elskrot-sadan-satte-sdu-professor-alt-pa-et-braet

Inne polecane materiały na temat CS z TEDtalk (źródło: Youtube):

Citizen Science: Everybody Counts | Caren Cooper | TEDxGreensboro

Become a Citizen Data Scientist | Allison Sagraves | TEDxBuffalo

Can Citizen Science Save Us? | Mary Ellen Hannibal | TEDxStanford

A na zakończenie:

Karolina Minch, Oddział Wydawnictw Ciągłych