Wystawa Adhezje. Kolaż w sztuce książki i artzinu (14 listopada 2024 – 19 stycznia 2025), prezentując prace międzynarodowego grona 35 artystów uprawiających sztukę kolażu w formach takich jak artzin i książka artystyczna, dała asumpt do refleksji na temat podejścia współcześnie bibliotek do problemu gromadzenia tego typu materiałów. Czy w książnicach jest dla nich miejsce? Czy może powinny one należeć wyłącznie do obszaru zainteresowania galerii sztuki? Czy nowoczesna biblioteka, rozumiana jako stale aktualizowana baza wiedzy, może ignorować kulturowy i społeczny potencjał tych zjawisk? Jakimi narzędziami powinny dysponować biblioteki, by mogły sprostać takim wyzwaniom? Na te i inne pytania próbowaliśmy znaleźć odpowiedzi podczas panelu dyskusyjnego z udziałem twórców, badaczy i kuratorów związanych z tematyką artbooków i artzinów. Panel odbył się 16 stycznia w przestrzeni wystawy. Towarzyszył mu pokaz wybranych książek artystycznych z kolekcji Gabinetu Rycin i Gabinetu Rękopisów. W dyskusji pt. Książki artystyczne i artziny – wyzwanie dla bibliotek? uczestniczyli: prof. Joanna Wiszniewska-Domańska, dr Anna Kłos, dr hab. Michał Chojecki (Wydział Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie), prof. Robert Cieślak (Katedra Antropologii Mediów Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW) oraz dr Agnieszka Fabiańska (Gabinet Rękopisów, BUW).
Spotkanie rozpoczęła rozmowa na temat słabości rynku książki artystycznej i artzinu, po czym dyskutanci przeszli do kwestii roli bibliotek w odzwierciedlaniu w zasobach technologicznej rewolucji nośników informacji, przemian zachodzących w rozmaitych procesach twórczych oraz oceny, czy racjonalnie jest oczekiwanie, że biblioteki będą podejmowały próby nadążania za tymi trendami w imię tworzenia aktualnej i możliwie pełnej dokumentacji kulturowo i społecznie ważnych treści.
Zauważono, że zastanawiający jest brak usystematyzowanej refleksji na temat tych problemów w środowisku bibliotekarskim, zwłaszcza, że dotykają one tzw. zbiorów specjalnych – badawczo najbardziej obiecującej części kolekcji wielu bibliotek naukowych. Co złoży się na zasoby tych zbiorów datowane na koniec XX wieku i pierwsze dekady XXI wieku? Jak będą wyglądały spuścizny pisarskie i muzyczne? Wydawałoby się, że pojawienie się na scenie nowego gracza, czyli sztucznej inteligencji generatywnej, winno wyostrzyć widzenie wymiarów ludzkiego procesu twórczego, podnieść świadomość tego, co jest konstytutywne dla twórczości człowieka – czyli związków procesów twórczych z doświadczeniem i fizycznym przeżywaniem świata zewnętrznego. W takiej perspektywie, np. dostęp do spuścizn twórców staje się warunkiem nie tylko rzetelności badań nad ich dziełami, ale i ważnym elementem wglądu w dystynkcje fenomenu kreacji.
Kontekst ten stawia w nowym świetle zainteresowanie artzinem – z genezy antysystemowym i zindywidualizowanym, tworzonym manualnie, dystrybuowanym bez cyfrowego pośrednictwa. Czy tak, jak zin drugoobiegowy uciekał przed opresją politycznego systemu, tak teraz twórcy artzinów kontrkulturowość akcentują wyjściem mainsteamu również tego żywiącego AI.
W obecnej sytuacji wydaje się, że sama redefinicja zakresu gromadzenia zbiorów przez biblioteki , a nawet przesunięcie aktywności związanych z pozyskiwaniem zbiorów specjalnych w kierunku bardziej inicjatywnym już nie wystarczy. Konieczna byłaby też chyba zmiana świadomości samych osób twórczych w zakresie odpowiedzialności za dostarczanie i zachowywanie źródeł poznania, rozpoznania i interpretacji oraz otwarty stosunek do bibliotek i archiwów i wsparcie ich wysiłków by stworzyć systemowe rozwiązania dla uzupełniania coraz obszerniejszych luk w zasobach, o których często nie chcemy/nie umiemy myśleć, jako o aktywnie przez nas kreowanych kolekcjach, konstytuujące przyszłe zasoby do studiów i badań.
Mamy nadzieję, że wystawą Adhezje. Kolaż w sztuce książki i artzinu otworzyliśmy cykl prezentacji, na których będziemy zwracać uwagę na zjawiska, które biblioteki mogą i powinny rejestrować w swoich zasobach.
Zapraszamy do zapoznania się z nagraniem dyskusji Książki artystyczne i artziny – wyzwanie dla bibliotek?
Agnieszka Kościelniak-Osiak, Oddział Promocji, Wystaw i Współpracy