Biblioteki UW od podszewki. Odc. 8. Biblioteka Wydziału Chemii UW

Historia Biblioteki, czyli skąd się wzięliśmy…

Budynek, w którym mieści się Biblioteka Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego znajduje się przy skrzyżowaniu ulic Pasteura i Wawelskiej na terenie Kampusu Ochota. Gmach Chemii został wybudowany i oddany do użytku w dniu 23 czerwca 1939 r., a na uroczystość jego otwarcia przybył sam Prezydent Rzeczypospolitej, prof. Ignacy Mościcki. Budynek przetrwał okres wojennej zawieruchy bez większego uszczerbku, gdyż na samym początku okupacji został zajęty przez władze niemieckie i przeznaczony na szpital wojskowy, którą to funkcję pełnił do upadku powstania warszawskiego.

Powstanie Biblioteki Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego wiąże się ściśle z organizacją i historią samego Wydziału. W końcu 1945 r. przybył do Warszawy profesor Wiktor Kemula, który na ówczesnym Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego objął stanowisko kierownika Katedry Chemii Nieorganicznej. To właśnie z Jego inicjatywy i dzięki Jego staraniom zaczęła wkrótce w gmachu Chemii działać niewielka biblioteka ogólna, z początku przeznaczona wyłącznie na potrzeby pracowników i studentów Katedry Chemii Nieorganicznej. W roku 1948 nosiła nazwę Biblioteki Zakładu Chemii Nieorganicznej, zaś od 1 września 1949 r. Biblioteki Zakładów Chemii Uniwersytetu Warszawskiego.

Początkowo mieściła się w jednym z pokoi na terenie Katedry Chemii Nieorganicznej, gdy jednak zauważono potrzebę zapewnienia zgromadzonym tu zbiorom lepszych warunków przechowywania, zaczęto szukać w gmachu Wydziału większego i bardziej odpowiedniego pomieszczenia. Ostatecznie na ten cel przeznaczono małą salę wykładową na I piętrze obecnie znaną wszystkim jako Stara Biblioteka.

Ciekawostką może być fakt, że sala ta już na przedwojennych planach gmachu Chemii przeznaczona była na bibliotekę, lecz wybuch wojny spowodował, że nie udało się jej wyposażyć w odpowiednie meble. Wprawiono jedynie z obu stron sali dwuskrzydłowe fornirowane orzechem drzwi, które przetrwały wojnę i zdobią salę Starej Biblioteki po dziś dzień.

W dniu 27 marca 1950 r. Biblioteka Zakładów Chemii UW została zgłoszona do Inspektora Szkolnego w Warszawie i wpisana w rejestr bibliotek polskich pod Nr 554.

Z końcem 1955 r. Biblioteka nosząca wówczas nazwę Biblioteki Zespołu Katedr Chemii UW została przekształcona w Bibliotekę Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. Miało to bezpośredni związek z utworzeniem z dniem 1 października tego samego roku samodzielnego Wydziału Chemii UW. Do życia powołana została również Komisja Biblioteczna, której inauguracyjne zebranie odbyło się 27 stycznia 1956 r., zaś jej pierwszym Przewodniczącym został kandydat nauk, Zbigniew Grabowski.

W początkowych latach działalności Biblioteki funkcję jej kierowniczki pełniła żona prof. Kemuli – Maria, pracująca wówczas na Wydziale na etacie laborantki.

W roku 1989 Bibliotece Wydziału Chemii UW nadano imię prof. Wiktora Kemuli. W związku z tym wydarzeniem na ścianie przy wejściu głównym do Biblioteki została odsłonięta pamiątkowa tablica.

 

Siedziba Biblioteki, czyli jak nam się „mieszka” na Wydziale Chemii…

Po odejściu prof. Kemuli z Wydziału Chemii UW z końcem lat 60., Jego dotychczasowe mieszkanie służbowe, sąsiadujące bezpośrednio z Biblioteką, zostało zaadaptowane na jej potrzeby lokalowe. W swojej nowej siedzibie Biblioteka rozpoczęła działalność z początkiem 1971 r.

Każdy kto kiedykolwiek odwiedził Bibliotekę Wydziału Chemii pamięta jej charakterystyczny wystrój wnętrza. Zarówno sala Starej Biblioteki jak i jej nowa siedziba wyposażona została w ciągi wysokich odkrytych regałów z półkami sięgających sufitu, w których dół stanowią lekko wysunięte do przodu zamykane dwudrzwiowe szafki również wyposażone w półki. Aby sięgnąć po książkę z najwyższej półki trzeba wspiąć się po specjalnych drewnianych drabinach zawieszonych na metalowych drążkach na około 2/3 wysokości regału. Taki wystrój naszej Biblioteki, a szczególnie w odrestaurowanej kilka lat temu sali Starej Biblioteki, bardzo często zachwyca czytelników spoza Wydziału zarówno tych z Polski jak i gości z zagranicy.

Obecnie Biblioteka Wydziałowa zajmuje kilka pomieszczeń rozrzuconych po całym gmachu Chemii. Oprócz sali Starej Biblioteki, gdzie zgromadzono najstarsze zbiory zagranicznych czasopism naukowych z połowy XIX w. i przylegającej do niej bezpośrednio oddzielnej małej salki zwanej dla odróżnienia zapleczem Starej Biblioteki zajętej przez tytuły czasopism „chemicznych” z końca XX w., o zakończonej już prenumeracie w wersji papierowej, Biblioteka posiada również oddzielny magazyn biblioteczny znajdujący się w piwnicach gmachu. Magazyn składa się z dwóch pomieszczeń, gdzie oprócz archiwalnych numerów periodyków z połowy XX w. przechowywane są również podręczniki i skrypty akademickie oraz książki rosyjskojęzyczne wycofane przed laty z czytelni głównych ze względu na zły stan fizyczny i dezaktualizacje treści. Swobodne korzystanie ze wszystkich tych pomieszczeń jest aktualnie bardzo ograniczone ze względu na całkowity brak możliwości bezpośredniego nadzoru nad nimi przez personel Biblioteki. Ponadto w chwili obecnej sala Starej Biblioteki pełni również rolę dodatkowej sali wykładowej przeznaczonej do stałych zajęć dydaktycznych ze studentami, prowadzenia różnego rodzaju seminariów wydziałowych dla doktorantów i pracowników naukowych oraz comiesięcznych obrad Rady Wydziału Chemii UW.

 

Aktualnie główna siedziba Biblioteki Wydziału Chemii UW mieści się w bocznym skrzydle gmachu Chemii, na I piętrze, w części budynku zwanej potocznie „nieorganiczną”.

W jej skład wchodzą:

– Korytarz główny Biblioteki, w którym oprócz regałów z książkami znajdują się również 4 ogólnodostępne stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu oraz możliwością wykonywania wydruków czarno-białych i kolorowych (na życzenie czytelnika) a także oddzielny komputer (bez Internetu), na którym można przeglądać prace licencjackie i magisterskie obronione na Wydziale Chemii UW od roku 1995 do chwili obecnej;

 

– Wypożyczalnia książek z sąsiadującym obok Punktem kserograficznym, gdzie czytelnicy mogą samodzielnie wykonywać kserokopie z potrzebnych im zbiorów bibliotecznych i własnych materiałów w godzinach pracy Biblioteki;

– Czytelnia I przeznaczona głownie do indywidualnej nauki lub pracy czytelnika na własnym przenośnym sprzęcie komputerowym (laptop, tablet). Zgromadzono tutaj podstawowy księgozbiór podręczników i skryptów akademickich z zakresu chemii, który studenci ze wszystkich kierunkach studiów na Wydziale Chemii UW mogą wypożyczać do domu na okres 1 semestru czyli 180 dni. Oprócz tego w sali tej istnieje możliwość skorzystania na miejscu z księgozbioru podręcznego składającego się w głównej mierze z poradników fizyko-chemicznych, tablic matematycznych oraz słowników językowych;

– Czytelnia II, która oprócz zgromadzonych na półkach książek i czasopism naukowych, pełni również (od 2012 r.) rolę „Bibliotecznej Pracowni Komputerowej”, w skład której wchodzi 12 stanowisk komputerowych z dostępem do Internetu czynnych przez 6 dni w tygodniu w godzinach pracy Biblioteki;

– Pomieszczenia służbowe dla bibliotekarzy, które służą, jak sama nazwa mówi, do pracy personelowi Biblioteki. Oprócz oddzielnych biurek i sprzętu komputerowego znajduje się tutaj również pomieszczenie socjalne (aneks kuchenny + toaleta), co bardzo ułatwia nam funkcjonowanie szczególnie w trakcie samodzielnych dyżurów popołudniowych. Ponadto, podobnie jak i w innych pomieszczeniach bibliotecznych, znajdują się tutaj regały z książkami i czasopismami naukowym, do których w każdej chwili może zajrzeć zainteresowany ich tematyką czytelnik.

Zbiory Biblioteki, czyli co u nas na półkach stoi i w komputerach siedzi…

W Bibliotece WCh profil gromadzonego księgozbioru obejmuje szeroko rozumianą chemię i nauki jej pokrewne. Znajdują się tutaj również pozycje z zakresu geochemii i mineralogii, fizyki i biofizyki, podstaw matematyki i informatyki, biochemii i ochrony środowiska oraz coraz bardziej popularnych w ostatnich latach ‒ nanotechnologii. Z nauk ogólnouniwersyteckich Biblioteka posiada podstawowy księgozbiór z historii nauki, podstaw filozofii, psychologii oraz pedagogiki społecznej.

Archiwalny zbiór książek i czasopism stanowią zbiory z końca XIX w. i początku XX w. podarowane Wydziałowi Chemii UW zaraz po zakończeniu II wojny światowej przez m.in.: Radę Polonii Amerykańskiej, American Book Center, Bibliotekę Polską w Paryżu i Instytut Francuski w Warszawie. Z zasobów Biblioteki Narodowej w Warszawie przekazano w 1947 r. liczący kilkaset woluminów zbiór chemicznych czasopism obcojęzycznych z okresu międzywojennego. Oddzielną grupę darowizn stanowiły materiały biblioteczne przejęte po zlikwidowanych w 1950 r. Kołach Naukowych (Chemików i Przyrodników) Uniwersytetu Warszawskiego, jak również depozyty przekazane w 1954 r. z Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Niejednokrotnie ofiarodawcami niewielkich kolekcji były także osoby prywatne. Powojenne zbiory czasopism naukowych to przede wszystkim prenumerowane licznie tytuły rosyjskojęzyczne i anglojęzyczne oraz ponad 40 tytułów branżowych periodyków w języku polskim.

Aż do 2010 r. subskrypcja zagranicznych czasopism odbywała się w wersji papierowej. Dopiero coraz szerszy rozwój sieci informatycznej na Wydziale Chemii spowodował, że Biblioteka Wydziałowa zdecydowała się na kontynuację rocznej prenumeraty zagranicznych wydawnictw ciągłych wyłącznie w wersji elektronicznej.

Poza tradycyjnymi książkami i czasopismami naukowymi do zbiorów naszej Biblioteki należą także rozprawy doktorskie gromadzone od początku jej istnienia aż po dzień dzisiejszy. Dostępne są one w postaci oprawionych maszynopisów, wydruków komputerowych bądź w wersji książkowej. W wyniku retrokonwersji cały zasób prac doktorskich został opracowany w systemie VTLS/VIRTUA i w chwili obecnej jest widoczny w Katalogu online bibliotek UW. Prace doktorskie można wypożyczać do domu na okres minimum 30 dni podobnie jak książki z księgozbioru naukowego.

Dzięki udziałowi Biblioteki WCh w wielu polskich  konsorcjach wydawców światowej literatury naukowej ma ona również szeroki dostęp do wybranych pełnotekstowych baz danych w wersji elektronicznej. Należą do nich takie bazy jak: Knovel i MyiLibrary zawierające wybrane kolekcje tematyczne obcojęzycznych e-booków naukowych; baza bibliograficzno-abstraktowa Reaxys, skupiająca w obrębie jednej platformy 3 duże bazy chemiczne: Beilsten, Gmelin oraz Patent Chemistry Database oraz kolekcje czasopism chemicznych w bazie Taylor&Francis. Ponadto Biblioteka korzysta z interfejsu SciFinder w bazie Chemical Abstracts a z polskich baz w wersji elektronicznej współfinansuje dostęp do polskojęzycznych podręczników akademickich z zakresu chemii na platformie Ibuk Libra w sieci UW.

Przeglądanie wymienionych powyżej e-baz jest możliwe na wszystkich bibliotecznych stanowiskach komputerowych jak również na komputerach znajdujących się w poszczególnych pracowniach Wydziału Chemii UW.

„Poszukuję pewnej książki…”, czyli dzień powszedni w Bibliotece WCh

Biblioteka Wydziału Chemii pełni rolę biblioteki naukowej gromadzącej obecnie w swoich zbiorach wysoko wyspecjalizowane tematycznie książki i czasopisma naukowe głównie w języku polskim i angielskim. Jest również biblioteką o charakterze dydaktycznym, gdyż prawie 40% jej księgozbioru stanowią polskie podręczniki akademickie gromadzone i udostępniane w zbiorze wieloegzemplarzowym uzupełnianym na bieżąco nowościami ukazującymi się na rynku wydawniczym.

Prawie 80% zbiorów bibliotecznych znajduje się w wolnym dostępie to znaczy, że czytelnik samodzielnie wyszukuje potrzebne mu materiały biblioteczne by następnie skorzystać z nich na miejscu lub wypożyczyć do domu.

Cały księgozbiór naukowy został podzielony na 36 działów tematycznych oznaczonych rzymską numeracją od I do XXXVI. Książki wewnątrz tych działów ustawiono w uporządkowanym ciągu numerycznym natomiast podręczniki akademickie, dla ułatwienia poszukiwań, w układzie alfabetycznym według autora bądź tytułu.

Biblioteka WCh jest jedną z bibliotek UW, która na bieżąco opracowuje i udostępnia swoje zbiory we wspólnym Katalogu online bibliotek UW oraz wypożycza je poprzez Wypożyczalnię książki działającą w systemie elektronicznym.

Z książek i czasopism naukowych znajdujących się w Bibliotece mogą korzystać na miejscu wszyscy żywo zainteresowani tematyką chemiczną z całej Polski. Natomiast poza Bibliotekę (do domu) zbiór książek mogą wypożyczać wszyscy emeryci, pracownicy administracji wydziałowej, samodzielni pracownicy naukowi, doktoranci oraz studenci Wydziału Chemii na zasadach określonych w Regulaminie Biblioteki Wydziału Chemii UW.

Biblioteka bierze również czynny udział w Systemie Wypożyczeń Międzywydziałowych w ramach UW prowadząc jednocześnie od lat samodzielną wypożyczalnię międzybiblioteczną i współpracując w tym zakresie z innymi bibliotekami szkół wyższych z Warszawy i całego kraju.

Korzystanie ze wszystkich naukowych baz danych w wersji elektronicznej dostępnych na komputerach bibliotecznych jest ogólne i bezpłatne. Na terenie Biblioteki działa również wydziałowa sieć WiFi.

Do wykonania odbitek kserograficznych służy czytelnikom samoobsługowy kserograf znajdujący się w pokoju obok Wypożyczalni książek.

Biblioteka Wydziału Chemii UW czynna jest przez 6 dni w tygodniu: od poniedziałku do piątku w godzinach od 9:00 do 19:00 oraz w soboty od 10:00 do 16:00. W okresie wakacji godziny pracy Biblioteki ulegają znacznemu skróceniu.

„Piątka z plusem”, czyli to czym możemy się pochwalić…

Ciekawym projektem zrealizowanych przez Bibliotekę WCh w ostatnich latach było zdigitalizowanie zgromadzonych w jej zbiorach prac dyplomowych obronionych na Wydziale Chemii UW w latach 1995-2010. Prace te trwały około 2 lat. Powstała wewnętrzna baza danych zawierająca pliki pdf prac magisterskich a potem (po zmianie toku studiów na Wydziale Chemii) również i prac licencjackich (od 2013 r.). Baza ta nosi nazwę Bazy Prac Dyplomowych Wydziału Chemii UW.

Obecnie wszystkie obronione prace z danego roku akademickiego zgrywane są bezpośrednio z uniwersyteckiej bazy APD i dołączane na bieżąco do naszej e-bazy dwa razy w roku.

Poszukiwania wybranej pracy dyplomowej można prowadzić według kilku różnych kryteriów: poprzez nazwisko autora pracy, promotora, nazwę pracowni, rok obrony pracy oraz słowa kluczowe zawarte w treści pracy. Komputer, na którym posadowiona jest Baza Prac Dyplomowych jest odpowiednio zabezpieczony, to znaczy brak na nim połączenia z Internetem oraz nie ma możliwości zgrywania fragmentów prac na jakiekolwiek zewnętrzne cyfrowe nośniki danych. Baza ta jest bezpłatna i ogólnodostępna.

Wychodząc naprzeciw bieżącym potrzebom studentów Wydziału Chemii zaplanowano również zorganizowanie na terenie Biblioteki Wydziałowej pracowni komputerowej z prawdziwego zdarzenia. W 2010 r. w porozumieniu z Komisją Biblioteczną przedstawiono ówczesnym władzom dziekańskim ogólny projekt tego przedsięwzięcia. Według jego założeń na terenie Czytelni II miało stanąć 12 stanowisk komputerowych działających na zasadzie oddzielnych terminali połączonych z centralnym serwerem znajdującym się piętro niżej w Ośrodku Informatycznym. Biblioteczna Pracownia Komputerowa (w skrócie: BPK) zaczęła działać w lutym 2012 r. wzbogacając się po 2 latach o 4 nowe terminale ulokowane tym razem w Korytarzu głównym Biblioteki. Od samego początku BPK posiada własny „Regulamin korzystania…” zatwierdzony przez nadal działającą prężnie na Wydziale Chemii dziekańską Komisję Biblioteczną.

Ostatnim z pomysłów Biblioteki WCh (ciągle jeszcze udoskonalanym w szczegółach) było przygotowanie projektu obowiązkowego przedmiotu do zaliczenia dla studentów I roku pt. Szkolenie biblioteczne online. Po raz pierwszy został on uruchomiony w roku akademickim 2015/2016. Według podstawowych założeń tego projektu, student I roku, otrzymuje hasło wielokrotnego użycia do przeglądania materiałów na temat zbiorów i działalności Biblioteki Wydziałowej przygotowanych w specjalnych „blokach informacyjnych” i zamieszczonych na jej stronie internetowej w zakładce e-Szkolenia. Materiały te student może przeglądać z dowolnego komputera (np. domowego) posiadającego stały dostęp do Internetu. Czynność tę może powtarzać wielokrotnie. Warunkiem zaliczenia szkolenia bibliotecznego online jest prawidłowe wypełnienie przygotowanego przez Bibliotekę Testu zaliczeniowego, do którego student może przystąpić tylko jeden raz. Test składa się z 15 pytań, a na jego wypełnienie przeznaczono 10 minut. Aby otrzymać zaliczenie trzeba odpowiedzieć poprawnie na co najmniej 12 pytań. Test uruchamiany jest na początku każdego nowego roku akademickiego w dniach 1-31 października i dostępny wyłącznie na komputerach znajdujących się w Bibliotece Wydziałowej.

Kadra Biblioteki, czyli każdy z nas ma tutaj coś do zrobienia…

Przez ponad 60 lat swojej działalności w murach Biblioteki Wydziału Chemii przepracowało ponad 30 pracowników a kierowało nią 7 kierowników.

Obecnie w skład zespołu Biblioteki wchodzą 4 osoby (w układzie alfabetycznym):

• mgr Dariusz Bender – na co dzień zajmuje się wprowadzaniem do zbiorów i opracowaniem nowych nabytków do Katalogu online bibliotek UW. Samodzielnie przeprowadził retrokonwersję ponad 2/3 księgozbioru naszej Biblioteki. Prywatnie: główne zainteresowania to powieści i biografie historyczne oraz bieżąca polityka. Poza tym od zawsze wierny kibic żużla zarówno polskiego jak i światowego;

• mgr Tomasz Dowjat – w jego rękach leży zachowanie ładu w chaosie panującym na regałach z książkami w wolnym dostępie. Ponadto zajmuje  się inwentarzami i stałą aktualizacją e-bazy prac dyplomowych. Prywatnie: w praktyce zasady wschodnich sztuk walki nie są mu obce. Marzy i realizuje skutecznie już od kilku lat podróżowanie własnym motocyklem po krajach Europy i nie tylko;

• mgr Marzena Kołodziej – „wykradziona” kilka lat temu z Biblioteki Głównej WUM. Wykazuje się godną podziwu cierpliwością w kontakcie z czytelnikiem. Dzięki jej mrówczej pracy wszystkie zasoby czasopism naukowych zgromadzonych w naszej Bibliotece w wersji papierowej można w chwili obecnej odnaleźć już w Katalogu online bibliotek UW. Prywatnie: kociara i miłośniczka wypoczynku na łonie natury najlepiej nad polskim Bałtykiem;

• mgr Agnieszka Łapacz – obecna kierowniczka Biblioteki WCh, która na co dzień stara się (z różnym skutkiem) zapanować nad wszystkim co przynosi kolejny dzień w pracy kierownika-bibliotekarza. Prywatnie: w wolnych chwilach lubi oglądać stare filmy czarno-białe i programy kulinarne. Kilka lat temu (bardziej z wygody niż mody) zamieniła tradycyjną drukowaną książkę na czytnik i obecnie każdą wolną chwilę poświęca na ciągłym „kartkowaniu” zawartości jego dysku.

Osoby, bez których szczególnego udziału nie udałoby się zrealizować kilku projektów w Bibliotece Wydziału Chemii w ciągu kilku ostatnich lat:

• mgr inż. Przemysław Osial – na Wydziale Chemii UW zatrudniony jako informatyk w Ośrodku Informatycznym. Pomysłodawca rozwiązań technicznych Komputerowej Pracowni Bibliotecznej, współtwórca Bazy Prac Dyplomowych i Szkolenia bibliotecznego online. To dzięki niemu nasza Biblioteka od kilku lat posiada również oddzielny monitoring głównych pomieszczeń bibliotecznych. Prywatnie: jak każdy „rasowy” informatyk lubi od czasu do czasu pograć w gry komputerowe, poza tym pasjonat wędrówek po górskich szlakach szczególnie w polskich Tatrach;

• mgr Adam Myśliński – chemik, zatrudniony na Wydziale Chemii w Pracowni Technologii Organicznych Materiałów Funkcjonalnych. Pomysłodawca i współtwórca pierwszej profesjonalnej strony internetowej naszej Biblioteki. Prywatnie: zapalony fotograf amator i miłośnik podróżowania po Włoszech.

I na koniec…

W tym miejscu, już na koniec, pozwolę sobie na krótką osobistą refleksję. Na początku lat 90. jako jeszcze młody „nieopierzony” do końca pracownik biblioteki, przygarnięta zrządzeniem losu do Sekcji Dokumentacji Oddziału Informacji Naukowej BUW, „matkowana” przez niezapomniane „Marysie” z głównej szatni zimnego gmachu „starego” BUW-u, porzuciłam to wszystko pewnego kwietniowego poranka 1994 r. dla nieznanej mi bliżej biblioteki wydziałowej na Starej Ochocie. Po latach i chwili zastanowienia mogę powiedzieć z całą pewnością, że nigdy nie żałowałam tej decyzji. Specyfika pracy w tego rodzaju placówce, różnorodność coraz to nowszych wyzwań zawodowych i stały kontakt z czytelnikiem powoduje, że praca ta nie wydaje się wcale jednostajna. A jeśli towarzyszy temu jeszcze na co dzień zapał i inwencja oraz życzliwość i zbawienne poczucie humoru pozostałych pracowników Biblioteki staje się ona czymś naturalnym a nawet przyjemnym.

Opracowała: mgr Agnieszka Łapacz, kierownik Biblioteki Wydziału Chemii

Zdjęcia: z archiwum Biblioteki WCh UW