Cele Zrównoważonego Rozwoju (Sustainable Development Goals, SDGs), opracowane przez Organizację Narodów Zjednoczonych, to zestaw kilkunastu globalnych priorytetów mających na celu rozwiązanie największych wyzwań współczesnego świata, takich jak bieda, nierówności, zmiany klimatyczne i brak dostępu do edukacji. Idea zrównoważonego rozwoju oparta została na dwóch zasadniczych kwestiach: potrzeb – w kontekście zaspokajania podstawowych potrzeb, szczególnie osób najuboższych, gdzie priorytetem jest ich dobrobyt i zdrowie oraz ograniczeń możliwości zaspokojenia tych potrzeb przy jednoczesnej dbałości o zapewnienie zasobów środowiskowych przyszłym pokoleniom. Dokument Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 został przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w 2015 r. Celów ustalonych na zjeździe w 2015 r. zamieszczonych w dokumencie Przekształcania naszego świata: Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju – 2030 jest łącznie 17, w tym m.in. dostępna dla wszystkich wysokiej jakości edukacja oraz promowanie nauki przez całe życie. Te zadania realizują głównie instytucje edukacyjne oraz biblioteki.
Dla 17 Celów rozpisano 169 zadań do zrealizowania. Zostały sformułowane tak, by zapewnić równowagę między trzema aspektami rozwoju: gospodarczego, społecznego, środowiskowego. Biblioteki, szczególnie publiczne, są bardzo aktywne w zakresie rzecznictwa Celów Zrównoważonego Rozwoju. W kontekście uczelni wyższych przyjmowanie i wdrażanie SDGs stanowi istotny kierunek rozwoju i odpowiedzialności społecznej pozwalając uczelniom aktywnie przyczyniać się do budowy lepszego i bardziej zrównoważonego świata. Biblioteki akademickie również włączają się w te działania. Co robią w tym zakresie? Dla kogo? O tym, jakie wyzwania wiążą się z realizowaniem Celów przez biblioteki różnych typów dyskutowano podczas dwudniowej konferencji, którą zorganizowała Biblioteka Główna Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie 17-18 października.
Zaproponowana przez organizatorów obszerna tematyka konferencji dała możliwość zaprezentowania zróżnicowanych działań bibliotek. Wiele przykładów pochodziło z książnic publicznych, m.in. z Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Zofii Nałkowskiej w Wołominie, która prowadzi działania inkluzywne skierowane do szerokiego spektrum odbiorców. Jedną z najważniejszych funkcji bibliotek jest umożliwianie szerokiego dostępu do informacji i zasobów, które mogą wpływać na poprawę jakości życia (np. poprzez otwarty dostęp do informacji o profilaktyce zdrowotnej). Jako instytucje zaufania publicznego gwarantują one bezpieczne, przyjazne i integrujące miejsca spotkań. Można tam także poszerzać swoje umiejętności, w zależności od potrzeb, ukierunkowane na edukację (czy to wielopoziomową czy uczenie się przez całe życie), rozwój zawodowy lub osobisty dzięki oferowanym szkoleniom i warsztatom (np. z zakresu rozumienia i posługiwania się informacją). Biblioteki pełnią również niezwykle istotną rolę w dokumentowaniu i ochronie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Często to właśnie one gromadzą lokalne archiwalia i włączają się w nurt archiwistyki społecznej.
Poza działaniami z zakresu dobrej jakości edukacji czy zapewnienia bezpieczeństwa i dobrobytu coraz częściej biblioteki inicjują działania prośrodowiskowe. Bliskie swoim społecznościom biblioteki publiczne podejmują inicjatywy ukierunkowane na budowanie świadomości ekologicznej wśród dzieci i dorosłych, zachęcają i promują postawy oraz zachowania mające na celu ochronę środowiska i klimatu. Przykłady swoich działań z zakresu edukacji ekologicznej zaprezentowała m.in. toruńska Książnica Kopernikańska – od ogrodu wertykalnego na tarasie biblioteki, przez spotkania dotyczące np. tematyki zanieczyszczenia światłem czy zajęcia dla dzieci o życiu oceanów (środowisko morskie uczestnicy wykonywali z masy papierowej), po konkurs dla młodzieży na komiks o zrównoważonym rozwoju. Biblioteki w miarę możliwości stają się „zielone”, a wśród założeń koncepcyjnych nowo budowanych siedzib elementy zrównoważonego budownictwa stają się, jeśli nie dominujące, to przynajmniej znacznie zyskują na znaczeniu. Nurt „zielonych bibliotek” popularyzuje dbałość o środowisko w różnych formach, od urządzenia małego ogrodu na patio biblioteki (projekt Mini ogród – maxi korzyść), przez akcje sadzenia i wymiany roślin, aż po wykorzystywanie ekologicznych rozwiązań architektonicznych poprzez użycie biodegradowalnych materiałów budowlanych czy obniżanie poziomu emisyjności i śladu węglowego budynków i urządzeń.
Działania bibliotek akademickich wpisują się zazwyczaj w strategie i ogólne polityki uczelni w zakresie zrównoważonego rozwoju. Znajdują odzwierciedlenie w codziennej praktyce, m.in. digitalizacji zasobów w celu ich ochrony i zachowania dla przyszłych pokoleń. Wprowadzane są regulacje nastawione na poszanowanie środowiska, jak oszczędzanie energii i wody, czy ograniczanie zużycia papieru biurowego poprzez wdrażanie elektronicznego zarządzania dokumentacją. Większą uwagę zwraca się na zieleń wokół i wewnątrz bibliotek. Działania o charakterze naukowym obejmują m.in. organizację spotkań, czego przykładem może być seminarium „Otwartość dla sprawiedliwości klimatycznej. Nauka – Przyroda – Społeczeństwo” zorganizowane przez Bibliotekę Uniwersytecką im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku w 2022 r. Ciekawe przykłady pochodziły też z biblioteki uniwersyteckiej w Gandawie, która wykazuje dużą dbałość o inkluzywność i zapewnienie odpowiedniego wyposażenia dla czytelników ze szczególnymi potrzebami, ale również o powtórne wykorzystanie sprzętów. Interesujące są również działania z zakresu health literacy, które świetnie wpisuje się w Cel 3 – dobre zdrowie i jakość życia.
Na konferencji w sumaryczny sposób podsumowane zostały różnorodne zagadnienia związane z realizowaniem Celów Zrównoważonego Rozwoju przez biblioteki. Wiele informacji o tym, co mogą robić w tym zakresie i co już realizują biblioteki podają stowarzyszenia, m.in. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, czy światowa organizacja IFLA.
Lilianna Nalewajska, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń