LIBER wraz z Biblioteką ECLAC zorganizowały cykl webinarów poświęconych nauce obywatelskiej. Spotkanie zgromadziło ekspertki i ekspertów z Europy i Ameryki Łacińskiej, które_rzy podzielili się swoją wiedzą i doświadczeniem na temat tego, jak praktykuje się naukę obywatelską w bibliotekach.
Sesja 1: Wprowadzenie do citizen science – nauki obywatelskiej
Dla przypomnienia, nauka obywatelska to podejście, w którym obywatele wspólnie z naukowcami uczestniczą w badaniach naukowych. Wykorzystują technologie cyfrowe, takie jak aplikacje mobilne, platformy internetowe czy media społecznościowe, by gromadzić dane i je analizować. Z założenia, jest to metoda demokratyzująca naukę i otwierająca ją na społeczeństwo, co pozwala tworzyć nowe, interdyscyplinarne i praktyczne rozwiązania problemów.
Przegląd projektów w Ameryce Łacińskiej
- eBird
Platforma eBird umożliwia monitorowanie migracji ptaków na całym świecie. Wolontariusze rejestrują obserwacje, co pozwala tworzyć gigantyczne bazy danych przydatne w badaniach ekologicznych i ochronie gatunków. Projekt w Argentynie zaangażował tysiące osób do obserwacji lokalnych gatunków ptaków, generując dane, których zbieranie w inny sposób zajęłyby naukowcom setki lat. - GeoVin
Argentyński projekt GeoVin umożliwia identyfikację owadów przenoszących chorobę Chagasa. Dzięki darmowej aplikacji GeoVin użytkownicy mogą zgłaszać zdjęcia podejrzanych owadów, które są następnie analizowane przez ekspertów. Jeśli owad zostanie zidentyfikowany jako gatunek przenoszący chorobę, użytkownicy otrzymują instrukcje dotyczące działań zapobiegawczych i kontaktu z odpowiednimi instytucjami. - Red Argentina de Monitoreo de Fauna Atropellada
Program, w którym można zgłaszać przypadki potrąceń dzikich zwierząt na argentyńskich drogach. Dane zgłaszane przez obywateli pomagają w projektowaniu bardziej bezpiecznej infrastruktury drogowej i przyczyniają się do poprawy ochrony zagrożonych gatunków.
Sesja 2: Nauka obywatelska: Strategia, polityka i jak zacząć
- Deklaracja ECSA i 10 zasad nauki obywatelskiej
ECSA opracowało zestaw zasad dla projektów nauki obywatelskiej, które stały się globalnym standardem. Zasady te wspierają otwartość, współpracę i zaangażowanie społeczności; są dostępne w kilku językach, także po polsku.
- Model BESPOC
BESPOC (Broad Engagement in Science, Point of Contact) wspiera angażowanie społeczeństwa w badania naukowe, w tym naukę obywatelską. Opiera się na rekomendacjach LERU z 2016 roku dotyczących punktów kontaktowych dla nauki obywatelskiej. BESPOC promuje współpracę między naukowcami a społeczeństwem, integruje naukę obywatelską z otwartą nauką, poprawia zarządzanie projektami badawczymi i przeciwdziała dezinformacji, wzmacniając rolę uniwersytetów jako liderów społecznych i edukacyjnych. - Horyzont Europa: finansowanie nauki obywatelskiej
Program Horyzont Europa, następca Horyzontu 2020, kontynuuje wsparcie dla projektów nauki obywatelskiej. Wyróżniające się obszary to zmiany klimatyczne, energia i mobilność oraz kultura.
Sesja 3: Dobre praktyki w nauce obywatelskiej
Podczas tej sesji skupiono się na przykładach wdrożeń nauki obywatelskiej w bibliotekach akademickich w różnych krajach Europy:
- Uniwersytet Południowej Danii : Powstało Citizen Science Knowledge Center, które wspiera badaczy w angażowaniu uczestników i organizacji wydarzeń. Istotnym elementem jego działalności są akcje skierowane do szkół i młodzieży.
- Uniwersytet w Bordeaux: Biblioteka organizuje wystawy i warsztaty promujące projekty nauki obywatelskiej wśród studentów i społeczności lokalnych, wykorzystując zasoby archiwalne i dziedzictwo kulturowe.
Co znamienne, przywołano badania nad rolą bibliotek w nauce obywatelskiej, które wskazały na brak świadomości w środowisku naukowym o potencjalnym wsparciu bibliotek. Wiele_u badaczek_y przyznało, że dopiero po kontaktach zainicjowanych przez biblioteki, zaczęły_li rozważać współpracę z nimi w projektach nauki obywatelskiej.
Sesja 4: Projektowanie, zarządzanie i wdrażanie obywatelskich projektów naukowych: przykłady z Węgier i Edynburga
-
Promowanie nauki obywatelskiej na Węgrzech
Węgry, jako kraj o trudnej przeszłości, podobnie jak Polska, stoją przed wyzwaniem budowania nowej kultury zaangażowania obywatelskiego. Mocno wybrzmiała główna bariera w promowaniu citizen science: w krajach postsocjalistycznych często spotykany jest opór wobec działań obywatelskich poprzez skojarzenie z czymś narzucanym przez państwo. Stowarzyszenie Węgierskich Bibliotekarzy organizuje szkolenia i tzw. roadshow w całym kraju, odwiedzając zarówno biblioteki publiczne, jak i akademickie. Spotkania te koncentrują się na edukacji bibliotekarzy oraz prezentacji projektów nauki obywatelskiej, które mogą angażować społeczności lokalne. Aby zniwelować negatywne “państwowe” skojarzenia, projekty budowane są często wokół lokalnej tożsamości i dziedzictwa kulturowego, co pozwala angażować mieszkańców mniejszych miast i wsi.
-
Partnerski model w Edynburgu
Model PIPs (Partners in Participation): Biblioteka Uniwersytetu w Edynburgu współpracuje z większymi projektami badawczymi, jak choćby Binks Hub, wspierając je w organizacji wydarzeń, zarządzaniu danymi i budowaniu relacji z uczestnikami. Uniwersytet promuje naukę obywatelską w ramach strategii otwartej nauki i zaangażowania społecznego. Brak dedykowanej infrastruktury oraz zasoby ograniczają możliwości wsparcia większej liczby projektów. Model partnerski pozwala jednak na maksymalizację efektów dzięki współpracy z wybranymi, dobrze zorganizowanymi inicjatywami.
Sesja 5: Praktyka nauki obywatelskiej
-
Uniwersytet w Edynburgu – dziedzictwo kulturowe jako narzędzie zaangażowania
Projekt „Unseen Hands”: Skoncentrowany na zmniejszeniu stygmatyzacji osób żyjących z HIV projekt wykorzystał materiały archiwalne, takie jak broszury i ulotki, jako punkt wyjścia do rozmów z uczestnikami. Dzięki temu osoby z doświadczeniem życia z HIV mogły aktywnie współtworzyć badania, podkreślając błędy językowe i obrazy używane w starych materiałach. Zbiory wykorzystano nie tylko do analizy, ale także jako narzędzia do przełamywania barier w komunikacji między naukowcami a społecznościami marginalizowanymi.
-
Zentralbibliothek w Zurychu – crowdsourcing w służbie nauki
Georeferencjonowanie map: W ramach kampanii crowdsourcingowych uczestnicy opracowali tysiące historycznych map Szwajcarii, zwiększając ich dostępność w formie cyfrowej. Integracja elementów grywalizacji, takich jak rankingi czy paski postępu, zachęciła do większego zaangażowania.
Transkrypcja manuskryptów: Projekty obejmowały archiwa znanych szwajcarskich osobistości, m.in. listy Heinricha Pestalozziego czy wielotomowe genealogiczne zapiski Carla Kellera-Eschera. (Tutaj nie sposób nie przypomnieć naszego projektu TranskriBUW.)
-
Technische Universität Wien – badania nad miejskimi wyspami ciepła
Urban Heat Stories: Badanie społeczne dotyczące wpływu zmian klimatycznych na mieszkańców miast. Warsztaty, spacery badawcze i proste metody pomiaru, np. kamery termowizyjne, pomogły uczestnikom lepiej zrozumieć problem i jego znaczenie dla ich życia. Biblioteka w tym projekcie pełniła funkcję centrum rekrutacji uczestników, organizacji warsztatów oraz udostępniania przestrzeni.
Sesja 6 – Nauka obywatelska: Budowanie potencjału
Biblioteki pełnią wyjątkową rolę w nauce obywatelskiej dzięki swoim zasobom, infrastrukturze oraz ugruntowanej pozycji miejsc otwartych dla wszystkich. Projekty nauki obywatelskiej realizowane w bibliotekach obejmują szeroki zakres działań, w tym:
- Crowdsourcing danych: angażowanie społeczeństwa w transkrypcję dokumentów, georeferencjonowanie map czy badania terenowe.
- Współtworzenie wiedzy: współpraca naukowców z obywatelami w badaniach na temat zdrowia, środowiska czy historii lokalnej.
Podnoszenie świadomości społecznej: warsztaty i wydarzenia edukacyjne, które wspierają zrozumienie nauki i jej wpływu na codzienne życie.
Podsumowanie
Biblioteki mają ogromny potencjał by stać się fantastycznymi katalizatorami zmian, działając na styku nauki, edukacji i zaangażowania społecznego na rzecz rozwiązywania problemów zarówno lokalnych, jak i globalnych. Jednak należy pamiętać, że nauka obywatelska wymaga wsparcia instytucjonalnego i lepszego finansowania, a jej sukces w dużej mierze zależy od elastyczności – nie ma jednego modelu czy strategii, która sprawdzi się wszędzie.
A na koniec dla dociekliwych, link do kanału YT Biblioteki ECLAC, gdzie można obejrzeć nagrania z webinarów: https://www.youtube.com/@bibliotecacepal
Zu Sendor, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń