Edith Wilson – kobieta, która (przez chwilę) rządziła Ameryką

W całej, ponad 240-letniej historii Stanów Zjednoczonych, w Białym Domu rządzili wyłącznie mężczyźni. Kiedy była senator Hilary Clinton startowała w wyborach prezydenckich w 2016 r., mogło się wydawać, że największe mocarstwo świata jest wreszcie gotowe na przyjęcie pierwszego prezydenta-kobiety. Jak wiemy, tak się ostatecznie nie stało.

Jednak zdaniem Williama Hazelgrove’a, historyka i autora książki Madam President. The Secret Presidency of Edith Wilson, Stany Zjednoczone już na początku XX w. miały kobietę-prezydenta. Była nią Edith Wilson, która przez ponad rok w ścisłej tajemnicy zarządzała Białym Domem.

Z Wytheville do Waszyngtonu

Edith Bolling urodziła się 15 października 1872 r. w Wytheville, niewielkim miasteczku, położonym w zachodniej Wirginii. Pochodziła ze zubożałej arystokratycznej rodziny angielskich kolonistów. Była siódmym z jedenaściorga dzieci Williama Bollinga, prawnika i sędziego oraz Sallie White Bolling.

Edith dorastała w biedzie. Po wojnie secesyjnej jej dziadek stracił plantację, a cała rodzina mieszkała w kilku ciasnych pokojach nad sklepem w centrum Wytheville. Dziewczyna kształciła się głównie w domu, a w szkole przygotowawczej w Wirginii spędziła zaledwie dwa lata. Przez krótki czas uczęszczała też do Martha Washington College, jednak nie odebrała żadnego formalnego wykształcenia.

W pewnym momencie zdecydowała się opuścić college i przeprowadzić się do swej starszej siostry, mieszkającej wówczas w Waszyngtonie. Tam poznała Normana Galta, zamożnego przedsiębiorcę i właściciela luksusowego sklepu z biżuterią. Po kilku latach zabiegania o względy Edith, poprosił ją o rękę. Para pobrała się w 1896 r. Młodzi małżonkowie niebawem powitali na świecie jedynego potomka. Niestety, chłopiec przeżył zaledwie kilka dni.

Silna kobieta

W 1908 r., po dwunastu latach małżeństwa, Norman niespodziewanie zmarł. Edith odziedziczyła po nim cały majątek, przejęła również jego sklep jubilerski, choć szybko okazało się, że jest poważnie zadłużony. Nie zraziło to jednak młodej wdowy. Zamiast zrezygnować, zaczęła osobiście nadzorować działalność sklepu i dość szybko widmo bankructwa zostało skutecznie zażegnane.

Firma jubilerska odniosła sukces, natomiast Edith zaczęła korzystać z uczciwie zarobionych pieniędzy. W Dystrykcie Columbia była jedyną kobietą, która posiadała prawo jazdy, a po mieście poruszała się niezwykle szykownym samochodem, co budziło zawiść wśród mężczyzn i zgorszenie pań.

Pomimo bogactwa i naprawdę luksusowego stylu życia, Edith została stanowczo wykluczona z wyższych sfer stolicy, ponieważ źródłem jej majątku był handel, tak pogardzany wówczas przez arystokrację. Nikt wtedy nie przypuszczał, że kobieta, której nie dopuszczono do miejskiej socjety, już wkrótce zostanie Pierwszą Damą…

Prezydent z tytułem doktora

W 1912 r. Amerykanie wybrali Woodrowa Wilsona na 28. prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki. Był on pierwszym przywódcą kraju, który uzyskał tytuł naukowy, a jego specjalnością było prawo, historia oraz filozofia polityczna.

Co ciekawe, w swej pracy doktorskiej zawarł studium porównawcze zestawiające amerykańską formułę rządów z parlamentarną koncepcją sprawowania władzy. W swoich analizach proponował nowoczesne spojrzenie na to, jak powinna wyglądać amerykańska prezydentura.

Wilson przez wiele lat pracował jako nauczyciel akademicki, a ukoronowaniem jego kariery naukowej było objęcie fotela rektora Uniwersytetu Princeton w 1902 r. Jego wyróżniające się na tle innych prace szybko zwróciły uwagę konserwatywnych członków Partii Demokratycznej, którzy przekonali go do ubiegania się o urząd gubernatora New Jersey.

Woodrow zdecydował się opuścić uczelnię i całkowicie poświęcić działalności politycznej. Po wyborze na fotel gubernatora zaczął realizować swoje pomysły dotyczące praktyk parlamentarnych, w celu przeprowadzenia głębokich reform, co z pewnością pomogło mu później w drodze do Białego Domu.

W emocjonującym wyścigu o prezydenturę w 1912 r. Wilson rywalizował z byłym prezydentem Theodorem Rooseveltem z Partii Postępowej, Williamem Howardem Taftem z Partii Republikańskiej oraz Eugenem Debsem z Partii Socjalistycznej.

Miłość od pierwszego wejrzenia

Trzeci rok prezydentury Wilson rozpoczął od osobistej tragedii. Po długiej i ciężkiej chorobie zmarła jego pierwsza żona, Ellen Louise Axson. Był zdruzgotany stratą, jednak dla dobra kraju szybko musiał się z niej otrząsnąć. W marcu 1915 r. dość nieoczekiwanie poznał panią Edith Bolling-Galt. Wkrótce okazało się, że znalazł w niej nie tylko nową miłość, ale przede wszystkim oddanego powiernika i bratnią duszę. Już wówczas konsultował z nią wiele ważnych spraw.

Ta sytuacja mocno zaniepokoiła członków gabinetu prezydenckiego i Partię Demokratyczną. Sądzono, że ten romans może zniweczyć jego szanse w kolejnych wyborach. Doradcy polityczni Woodrowa opracowali więc chytry plan upokorzenia i wyeliminowania Edith z życia prezydenta. Stworzyli serię fałszywych listów miłosnych, rzekomo napisanych przez Wilsona do jego byłej kochanki, Mary Peck i przekazali je do prasy. Jednak spisek nie powiódł się, a 18 grudnia 1915 r. para pobrała się w domu Edith w Waszyngtonie. Co więcej, ich małżeństwo wcale nie zaszkodziło w karierze politycznej Woodrowa, który w 1916 r. został wybrany na drugą kadencję.

Wilsonowie

Wilson przewodził Stanom Zjednoczonym w trudnych czasach I wojny światowej, a Edith, jako nowa Pierwsza Dama, dzielnie trwała u boku męża. Miała bezpośredni dostęp do ściśle tajnych dokumentów, wojskowych kodów i służbowej korespondencji. Była wtajemniczona we wszystkie sekrety Białego Domu, nawet te, które dotyczyły bezpieczeństwa narodowego.

Woodrow chciał, aby jego żona uczestniczyła w każdym spotkaniu z członkami gabinetu i doradcami prezydenta. Edith przekazywała mu później swoją ocenę polityków składających wizyty w Białym Domu. Miała ostatnie zdanie na temat tego, kim są ludzie, z którymi jej mąż mógł i powinien się spotkać. Odmawiała wizyt, jeśli uznała, że jest w tym czasie zbyt zajęty lub zmęczony.

Pierwsza Dama w akcji

Podczas I wojny światowej Edith wraz z córkami Woodrowa z pierwszego małżeństwa zgłosiła się na ochotnika do obsługi stołówki Czerwonego Krzyża. Zachęcała amerykańskie kobiety do oszczędzania jedzenia, aby żołnierze na froncie mogli lepiej się odżywiać, namawiała również do oddawania benzyny na cele wojskowe.

Wilsonowie pragnęli  być wzorową amerykańską rodziną czasu wojny, zrezygnowali więc ze wszelkich rozrywek i aktywnie uczestniczyli w programach publicznych. Edith organizowała liczne wiece z okazji wydarzeń wojennych, które zazwyczaj odbywały się na schodach budynku skarbca narodowego, a towarzyszyły im występy ówczesnych gwiazd Hollywood.

Przygotowania Edith do prezydentury

Pod koniec wojny Edith towarzyszyła Woodrowowi w podróży do Europy, podczas której negocjowano warunki Traktatu Wersalskiego. Wilson przedstawił wówczas swoją wizję Ligi Narodów, która miałaby zapobiegać przyszłym wojnom. Kiedy para wróciła do Stanów Zjednoczonych, prezydent odbył serię podróży po kraju, aby zdobyć poparcie Amerykanów dla forsowanej przez siebie wizji.

Napotkał jednak ogromny opór wśród republikanów z Senatu. Zestresowany i przemęczony,  poważnie zachorował, a jego doradcy nalegali, by natychmiast wrócił do Białego Domu. 25 września, a potem 2 października 1919 r. doznał dwóch rozległych udarów mózgu, które spowodowały częściowy paraliż i przez wiele miesięcy uniemożliwiły mu pracę i normalne funkcjonowanie.

Kobieta-prezydent

Odpowiednie procedury przewidują, że gdy urzędujący prezydent Stanów Zjednoczonych nie jest w stanie osobiście pełnić swej funkcji, jego miejsce w Białym Domu zajmuje wiceprezydent. Jednak Edith zastrzegła, że nie dojdzie do sukcesji, ponieważ jej zdaniem utrata prezydentury może znacznie pogorszyć stan zdrowia jej męża.

Dlatego zdecydowała się natychmiast wkroczyć do akcji. Przejęła zadania głowy państwa, chroniąc jednocześnie publiczny wizerunek Woodrowa. Określiła swoją nową rolę jako „zarządczą,” de facto jednak kierowała krajem za zamkniętymi drzwiami Białego Domu.

Zaczęła starannie kontrolować przepływ informacji. Lekarz prezydencki poinformował opinię publiczną, że prezydent potrzebuje długiego odpoczynku, ponieważ „cierpi na wycieńczenie nerwowe” i będzie pracował w zaciszu swoich apartamentów. Kiedy członkowie gabinetu nalegali na osobistą rozmowę z prezydentem, Pierwsza Dama stanowczo broniła dostępu do niego. Wszystkie dokumenty czekające na ostateczną decyzję głowy państwa najpierw musiały przejść przez jej ręce. Jeśli uznała, że sprawa jest wystarczająco pilna, zabierała papiery do pokoju męża, gdzie, jak później twierdziła, czytała mu głośno lub streszczała to, co najważniejsze.

W tym czasie urzędnicy musieli cierpliwie czekać w West Sitting Hall,[1] aż Edith wróci do nich z odpowiedzią Wilsona. Przeważnie otrzymywali dokumenty pokryte notatkami, które według Edith były transkrypcjami wypowiedzi prezydenta. Jednak niektórzy urzędnicy twierdzili, że to nie on jest ich autorem, tylko sama Edith. Uważali też, że to ona podejmowała decyzje w imieniu chorego męża.

Niektórzy zarzucali wręcz pani Wilson, że przez jej nieodpowiedzialne zachowanie, a może jednak bardziej niesmak niektórych polityków z powodu zmuszania ich do rozmów z kobietą, wpłynęły na klęskę projektu Ligi Narodów, co przyczyniło się do wybuchu II wojny światowej.

W swojej autobiografii Edith stanowczo jednak twierdziła, że nigdy nie wykroczyła poza wyznaczoną  oficjalnie rolę, a wszystkie ważne decyzje podczas jej siedemnastomiesięcznej pracy w administracji Białego Domu były podejmowane przez prezydenta:

Ja sama nigdy nie podjęłam ani jednej decyzji dotyczącej zarządzania sprawami publicznymi. Jedyna decyzja, która należała do mnie, to decyzja co jest, a co nie jest istotne i bardzo ważna decyzja, kiedy przedstawiać poszczególne kwestie mojemu mężowi.[2]

Na straży spuścizny męża

Tajne rządy Edith w Białym Domu trwały do końca kadencji Wilsona, w marcu 1921 r. Następnie para przeszła na emeryturę i zamieszkała w swojej waszyngtońskiej rezydencji, gdzie Woodrow zmarł 3 lutego 1924 r.

Od tego czasu Edith bez reszty poświęciła się trosce o nienaganny historyczny wizerunek męża. Zachowała wszystkie dokumenty, współpracując z jego oficjalnym biografem i przekształcając miejsce  urodzenia Wilsona w Wirginii oraz ich wspólny dom w Waszyngtonie niemal w narodowe świątynie.

Ostatnie publiczne wystąpienie Edith Wilson miało miejsce w 1961 r., podczas inauguracji Johna F. Kennedy’ego na urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych. Wkrótce potem zdiagnozowano u niej skomplikowaną infekcję dróg oddechowych, która doprowadziła do zawału serca i śmierci 28 grudnia tego samego roku. Została pochowana obok swojego męża w Waszyngtońskiej Katedrze Narodowej.

Epilog

Wielu historyków kwestionowało znaczenie Edith Wilson w czasie, gdy jej mąż był przykuty do łóżka. Jednak wszyscy są zgodni, że do końca chroniła go, bez reszty oddając się troskliwej opiece nad nim i realizacji jego celów politycznych, zawsze stawiając go na pierwszym miejscu. Zrobiła wszystko, by zapewnić mu jak najlepsze warunki w ostatnich dniach życia, a dzięki podejmowanym decyzjom pomimo wszystko zyskała cichą sławę i szacunek w Waszyngtonie. Dlatego oskarżanie jej o to, że wykorzystała stan Woodrowa do zaspokojenia własnych ambicji, wydaje się niesprawiedliwe.

Analiza tej krótkiej, nieformalnej „prezydentury” dobitnie pokazuje, że kobieta już wówczas była w stanie udźwignąć odpowiedzialną funkcję, którą wielu Amerykanów do dziś uważa za wyłączną domenę mężczyzn. A jednak Edith Wilson przewodziła Stanom Zjednoczonym w tajemnicy, jej historia zaś była fałszowana, wyszydzana i umniejszana. Rodzi to zatem kluczowe, wciąż dość kontrowersyjne pytanie, skierowane do postępowego społeczeństwa amerykańskiego: czy Stany Zjednoczone kiedykolwiek będą w pełni gotowe na kobiece przywództwo?

Łukasz Ratajczak, Gabinet Rękopisów BUW

Bibliografia

Scott Berg: Wilson. Tłum. Miłosz Młynarz. Oświęcim 2017
BUW WD E767 .B47165 2017 egz.1

William Hazelgrove: Madam President. The Secret Presidency of Edith Wilson. La Vergne 2016
BUW E-książki

Piotr Zaremba: Demokracja w stanie wojny. Woodrow Wilson i jego Ameryka. Warszawa 2014
BUW WD E743 .Z37 2012 t.2 egz.1

Przypisy

[1] https://en.wikipedia.org/wiki/West_Sitting_Hall

[2] A. Scott Berg: Wilson. Oświęcim 2017, s. 617