ERASMUS+ Szlakiem bibliotek Antwerpii

Wyjazd w ramach programu Erasmus LLP to świetna okazja do zobaczenia miejsc, w których jeszcze nigdy się nie było. W trakcie szkolenia miałem szanse odwiedzić piękne historyczne biblioteki, poznać ciekawych bibliotekarzy, z którymi mogłem wymienić się doświadczeniami i dylematami dotyczącymi pracy z księgozbiorem. Celem mojego tegorocznego wyjazdu była Antwerpia, a gospodarzem stażu  Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – miejska biblioteka publiczna z księgozbiorem liczącym ok. 1 mln woluminów. Jej zbiór koncentruje się generalnie na dziełach w języku holenderskim i flamandzkim, w szczególności na Antwerpiensia, czyli książkach wydanych w Antwerpii i odnoszących się do tego miasta. W bibliotece pracują 32 osoby zatrudnione w ramach umów na czas nieokreślony oraz 10 osób na kontraktach czasowych (staże, wolontariat itp.). Placówka mieści się w poklasztornym, zabytkowym budynku, zaadaptowanym na bibliotekę (wcześniej mieścił się tam klasztor jezuitów). Czytelnicy mają bezpośredni dostęp tylko do czytelni i jej księgozbioru podręcznego. Aby zapisać się do biblioteki należy mieć co najmniej 17 lat. Karty biblioteczne są wydawane bezpłatnie. Z materiałów biblioteki można korzystać tylko na miejscu, bez możliwości wypożyczania. Do dyspozycji czytelników jest za to skaner, na którym można samodzielnie, a co ważniejsze, bezpłatnie skanować publikacje. Systemem bibliotecznym jest BROCADE, stworzony i zarządzany przez Uniwersytet w Antwerpii, finansowo wspierany przez władze miasta. Korzystają z niego wszystkie instytucje miejskie posiadające księgozbiory. Pełni on funkcję katalogu centralnego miasta Antwerpii. Ciekawostką jest, że system ten na jednej platformie posiada wiele modułów, takich jak: biblioteka cyfrowa, repozytorium, czasopisma elektroniczne oraz helpdesk, co istotne, nie trzeba tysiąca wtyczek czy dodatków do przeglądarki, żeby z niego korzystać. Jak dla mnie wygląda na bardzo funkcjonalny.

Pierwszy dzień mojego stażu zbiegł się z terminem corocznego dnia integracyjnego pracowników biblioteki. Na samym początku zostałem przedstawiony na forum bibliotecznym. Następnie pracownicy zostali podzieleni na trzy grupy. W każdej odbywały się gry i zabawy tematycznie związane z różnymi uszkodzeniami książki. Jednym z zadań pracowników było skatalogowanie książek w jak najkrótszym czasie. Po zawodach w katalogowaniu bibliotekarze spotkali się ponownie w komplecie w stołówce na obiedzie składający się z potraw przygotowanych przez nich samych. Po posiłku wyruszyliśmy w miasto, przechadzając się po starówce, zmierzaliśmy do miejsca, gdzie zaplanowano grę w minigolfa.

Drugiego dnia do biblioteki przyjechała austriacka telewizja publiczna OTV, która robiła wywiad z moim opiekunem stażu, Stevenem Van Impe, na temat antwerpskiego lekarza Ludovicusa Nonniusa. Przydzielono mi funkcję asystenta, dzięki czemu mogłem przyglądać się jak z trzygodzinnego filmowania tworzy się pięciominutowy spot telewizyjny. Resztę dnia spędziłem przyglądając się pracy biblioteki „od kuchni”.  Zostałem oprowadzony po wszystkich biurach i magazynach, poznałem historię księgozbioru, oraz słuchałem o problemach dotyczących przechowywania i magazynowania.

Trzeci dzień zaczął się od spotkania z pracownikami Oddziału Digitalizacji. Zaprezentowano mi sprzęt skanujący oraz mikrofilmujący. Miałem możliwość udziału przy skanowaniu wielkoformatowej mapy z 1870 roku z granicami Polski z 1830 roku: Carte du ci-devant royaume de Pologne dans son état actuel … par A.P.H. Nordmann. Efekt skanowania dostępny jest w Internecie pod tym linkiem. Przedstawiono mi zalety i wady skanowania i mikrofilmowania oraz zagadnienia dotyczące przechowywania i udostępniania tychże kopii wtórnych.

Po digitalizacji odwiedziłem osoby odpowiedzialne za gromadzenie, gdzie zapoznałem się m.in. z budżetem, polityką gromadzenia starych druków (w tej bibliotece są to druki wydane do 1830 roku) oraz sposobami pozyskiwania książek. Następnie wziąłem udział w katalogowaniu starych druków, a raczej poprawianiu rekordów, gdyż wszystkie książki mają już opisy bibliograficzne w katalogu komputerowym. Retrokonwersja z katalogu kartkowego pozostawiła wiele błędów, które bibliotekarze starają się wyłapać i poprawić. Mój staż obejmował również wizyty w innych placówkach. Po południu odbyła się pierwsza z nich, w Museum Plantin-Moretus. Jest to instytucja muzealno-biblioteczna, pod nadzorem miasta, pełniąca funkcję muzeum książki i drukarstwa.

W muzealnej części przechowuje się wiekowe maszyny drukarskie, składnie czcionek, płyty miedziorytnicze (m. in. takich artystów jak Rubens i Rembrandt) oraz deski i klocki drzeworytnicze z oficyny Christopha Plantina oraz Jana Moretusa. Natomiast biblioteka Muzeum gromadzi w głównej mierze druki z tychże drukarni. Najbardziej znanym dziełem w zbiorach jest bogato zdobiona Biblia Sacra Hebraice, Chaldaice, Graece, & Latine zwana także „Biblia Plantiniana”, która została wydana w czterech językach: hebrajskim, aramejskim, greckim i łacińskim.

W czwartym dniu stażu miałem zaplanowane dwie wizyty. Najpierw odwiedziłem Universiteit Antwerpen Bibliotheek. Jest to biblioteka uniwersytecka składająca się z kilku bibliotek wydziałowych, rozmieszczonych w różnych częściach miasta. Odwiedziłem kampus główny, gdzie mieści się Oddział Zbiorów Specjalnych oraz księgozbiory nauk humanistycznych i społecznych, z zakresu nauk stosowanych, a także nauk projektowania. Do zbiorów specjalnych w tej bibliotece należą stare druki, inkunabuły, książki do 1830 roku, mapy, atlasy, rękopisy, rysunki oraz obrazy, które w ramach różnych projektów są digitalizowane i udostępnione w Internecie. Przy okazji miałem możliwość zwiedzania czytelni oraz czterech poziomów wolnego dostępu. Co ciekawe, w przestrzeni czytelniczej stoją regały jezdne, które oszczędzają wiele miejsca. Ponadto każda z czytelni jest obsługiwana przez rolkowy system transportowy. Zakodowany wagonik w ciągu 5 minut jest dostarczany z dwóch podziemnych poziomów magazynów do miejsca przeznaczenia. Druga wizyta miała miejsce w bibliotece Rubenianum. Jest to biblioteka tematyczna, której kolekcja składa się ok. 50 tys. jednostek magazynowych (m. in. książki, przedruki, katalogi wystaw, katalogi aukcyjne oraz czasopisma). Biblioteka gromadzi dokumentację oraz publikacje na temat sztuki wizualnej (malarstwo, rysunek, rzeźba, grawer, architektura i inna sztuka rzemieślnicza) Holandii sprzed 1800 roku, koncentrując się na XVI-XVII-wiecznej Antwerpii. Najwięcej materiałów jest na temat Rubensa, Van Dycka oraz Jordaensa.

Na koniec dnia wróciłem jeszcze do Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, gdzie sprawdzałem i poprawiałem rekordy bibliograficzne poloniców. Po zamówieniu ich z magazynu, uzupełniałem opisy o wszystkie pominięte elementy.

W ostatnim dniu w Antwerpii miałem przyjemność uczestniczyć w spotkaniu pracowników w Oddziale Konserwacji i Zabezpieczenia Zbiorów, gdzie zostałem zapoznany z pracą i problemami konserwatorskimi Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. Okazało się, że konserwacja polega bardziej na zabezpieczeniu książki przed kolejnymi uszkodzeniami, niż na faktycznej naprawie. Jak się dowiedziałem, Oddział ten zajmuje się również przygotowywaniem oraz nadzorowaniem wystaw pod względem warunków przechowywania i ekspozycji obiektów. W dalszej części dnia poinstruowano mnie o procedurach przy wypożyczaniu zbiorów na zewnątrz m.in. do bibliotek, muzeów i instytucji, w tym omówiono szczegółowe zasady przygotowywania umów. Ostatnie spotkanie odbyło się w Oddziale Opracowania Zbiorów. Miałem możliwość zapoznania się z katalogiem ANET od strony katalogera, a także z zasadami katalogowania. Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience posiada prawo do egzemplarza obowiązkowego, dotyczy to każdej publikacji wydawanej na terenie miasta Antwerpii. Biblioteka nadaje również numer egzemplarza obowiązkowego, porównywalnie na wzór ISBN, jednak dotyczący tylko tego miasta.

Po tak intensywnym i wyczerpującym tygodniu czas było wracać do domu. Wizyta w Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience była bardzo owocna. Mam nadzieję, że zdobyte doświadczenie zaprocentuje, a w niedalekiej przyszłości uda się wykorzystać nowe pomysły i sprawdzone rozwiązania.

Wojciech Dołęgiewicz, Gabinet Zbiorów XIX wieku

a

Polecane linki:

Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience

Museum Plantin-Moretus

Universiteit Antwerpen Bibliotheek

Rubenianum