ERASMUS+ w Monachium w czasie Oktoberfest

W dniach 21-25 września przebywałam w Bawarskiej Bibliotece Państwowej (Bayerische Staatsbibliothek, dalej BSB).Wspólny pobyt mój oraz asystentki dyrektora Biblioteki Narodowej Łotwy w Rydze Viktoriji Moskiny, zorganizowała kierowniczka Działu Alte Drucke und Handschriften, dr Claudia Fabian. Można powiedzieć, że poznawałam dwie biblioteki równocześnie. Viktorija chętnie opowiadała o swojej bibliotece, mieszczącej się w nowo wybudowanym gmachu zwanym Tower of Light, o jej księgozbiorze, funkcjach, projektach i współpracy międzynarodowej.

Erasmus w czasie Oktoberfest – przerażenie mnie ogarnęło gdy się zorientowałam, że słynny „piwny odpust” odbywa się w czasie zaplanowanego przeze mnie szkolenia, a nie jakby na to wskazywała nazwa – w październiku. Jechałam z obawą, że będę się musiała przedzierać przez setki tysięcy przebranych w bawarskie stroje fanów picia piwa, pamiętając także, że nie było można znaleźć żadnego hotelu po przyzwoitej cenie w promieniu 40 km od miasta. Nie było jednak aż tak źle.

Wybór BSB jako miejsca odbycia praktyki nie był przypadkowy. Państwowa Biblioteka w Monachium należy do największych niemieckich bibliotek, jest centralną biblioteką Bawarii z egzemplarzem obowiązkowym od 1663 r., koordynuje wiele projektów regionalnych i krajowych oraz aktywnie uczestniczy w inicjatywach międzynarodowych.

Albrecht V Wittelsbach, książę Bawarii 1550-79, fundator biblioteki zamkowej. Foto M. Czapnik

(Kliknij aby powiększyć zdjęcie) Foto M. Czapnik

Ludwig I Wittelsbach, król Bawarii 1825-48, Foto M. Czapnik

Początki książnicy sięgają 1558 r., kiedy to książę Bawarii Albrecht V Wittelsbach rozpoczął gromadzenie zbiorów do biblioteki dworskiej. W 1571 r. zakupiono bibliotekę Johanna Jacoba Fuggera (10 tys. wol.) a wraz z nią księgozbiór autora znanej Kroniki świata (Liber Chronicarum, Norymberga 1493), Hartmanna Schedla. Kolekcja ta zaliczana jest do najcenniejszych zbiorów historycznych. Sekularyzacja klasztorów w początkach XIX w. przyniosła dalszy znaczący wzrost zasobów. Współczesny gmach biblioteki zbudowano w XIX w. na polecenie króla Ludwika I Wittelsbacha. Jest on dalece niewystarczający dla pomieszczenia jednego z kilku największych w świecie księgozbiorów (ponad 10 mln. książek, 62 tys. tytułów czasopism bieżących, 96 tys. rękopisów). Ok. 50% zbiorów, w tym także pewną ilość inkunabułów i starych druków, przeniesiono do magazynów zasobowych na przedmieściu Monachium. Książki mają tam dużo lepsze warunki przechowywania, bowiem w gmachu głównym nie ma możliwości zamontowania klimatyzacji.

Zbiory udostępniane są wszystkim mieszkańcom Niemiec, którzy ukończyli szesnasty rok życia. Czytelnicy mają do dyspozycji 5 tys. miejsc rozlokowanych w kilku czytelniach – czytelnia główna otwarta jest od 8 rano do północy. Do czytelni można wejść jedynie z plastikową torbą, obowiązuje bezwzględna cisza i, jak nam powiedziano, często brakuje wolnych miejsc. Obecnie zarejestrowanych jest ok. 78 tys. aktywnych użytkowników (weryfikacja kart odbywa się co 5 lat). Większość z nich to studenci pobliskich uniwersytetów. O wielkości biblioteki świadczy również liczba zatrudnionych pracowników – jest ich 792, w tym tylko 456 osób pracuje w pełnym wymiarze, pozostali zatrudnieni są na część etatu lub do projektów. Co ciekawe stały etat w bibliotece można uzyskać po ukończonych studiach i dwuletnim stażu w którejś z krajowych bibliotek.

Jak już wspomniałam, BSB jest jednostką nadrzędną w systemie bibliotecznym Bawarii (Biblioteksverbund Bayern). Sprawuje tę funkcję w ścisłej współpracy z innymi bibliotekami państwowymi, w tym uczelni wyższych, pełni też rolę centrum konsultacyjnego dla sieci książnic publicznych. Zadania centralne wykonują trzy działy. W gestii działu komputeryzacji, który zatrudnia kilkadziesiąt osób, jest rozwój i zarządzanie e-zasobami sieci bibliotek bawarskich. Do jego zadań należy też współpraca z dostawcami oprogramowania dla ponad 100 bibliotek i 40 lokalnych systemów bibliotecznych w celu obniżenia kosztów zakupu i eksploatacji. Pracownia konserwacji i restauracji (Institut für Bestanserhaltung und Restaurierung) prowadzi nadzór w zakresie przechowywania zbiorów oraz realizuje zlecenia ze wszystkich państwowych bibliotek Bawarii, także tych, które posiadają zabytkowe historyczne kolekcje.

W ramach współpracy z Monachijskim Uniwersytetem Technicznym kształci studentów na studiach licencjackich i magisterskich. Ponadto w BSB mieści się Monachijskie Centrum Digitalizacji (Münchener Digitalisierungszentrum/ MDZ) gdzie skanowane są rękopisy, stare druki i inne cenne zbiory z magazynów BSB oraz bibliotek współpracujących. Ponad 1 mln jednostek już jest udostępnionych do bezpłatnego pobierania na własny komputer bez potrzeby wcześniejszej rejestracji. We współpracy z Google od 2007 r. są digitalizowane zbiory XIX w. oraz te do których wygasły już prawa autorskie.

Temat współpracy, wspólnych projektów krajowych lub międzynarodowych przewijał się także w czasie spotkań w Oddziale Rękopisów i Starych Druków, którego byłam gościem. Dział ten należy do większych w bibliotece, gromadzi, opisuje i udostępnia rękopisy historyczne i współczesne, inkunabuły i stare druki. Zbiory historyczne należą do najważniejszych kolekcji światowych. Biblioteka posiada m.in. 49 książek ksylograficznych (zw. też książką blokową), które powstały w XV w. w wyniku odbijania z klocka drzeworytowego. Ponadto BSB zgromadziła największą liczbę inkunabułów (9782 edycji, 20337 egz.), czyli książek wydanych przed 1501 r. Przypomnę, iż pod względem liczby edycji pierwszeństwo należy do British Library – 10 390 (12 500 egz.) z 28 tys. inkunabułów zidentyfikowanych dotychczas w kolekcjach światowych. Zbiory monachijskie są w całości opracowane i udostępnianie online w bazie BSB-Ink, a opisy uzupełnione informacją o poprzednich właścicielach i oprawach [link]. Dzisiaj historyczne zbiory powiększane są przez zakupy na aukcjach i od prywatnych oferentów. BSB ma pierwszeństwo nabywania inkunabułów i druków niemieckich (germaników) z XVI w. oraz wszystkich wydawnictw dotyczących Bawarii (ramach projektu Bavarikon). Pracownicy działu uczestniczą w kilku projektach krajowych: Einbanddatenbank – baza przerysów elementów zdobniczych (plakiet, radełek, tłoków) z opraw gotyckich i renesansowych prowadzona wspólnie z bibliotekami Berlina, Stuttgartu i Wolfenbüttel; VD16 – bibliografia narodowa druków XVI w. (w wersji drukowanej i online); VD17 – bibliografia obejmująca druki XVII w. oraz VD18 – druki XVIII w.[1] Bibliografie VD16 i VD17 zasadniczo zostały już ukończone jednak wciąż odnajdywane są dzieła, których jeszcze nie uwzględniono. Baza VD18 jest w obecnie fazie pilotażowej, w projekcie tym uczestniczy kilkanaście bibliotek naukowych i uniwersyteckich. Nowe biblioteki, które przestrzegają określonych standardów katalogowania, są sukcesywnie przyłączane, uniwersyteckie, ale też mniejsze, np. biblioteka Muzeum Niemieckiego w Monachium. Katalogowanie odbywa się z „książką w ręku”, opisane druki otrzymują linki do wersji cyfrowej. Co ciekawe, niektóre z książek oryginalnie drukowanych trudną do odczytania czcionką gotycką, otrzymały cyfrową wersję z tekstem zapisanym czcionką używaną współcześnie. Miałam okazję także zapoznać się z interesującym projektem badawczym, nazwanym „Gelerte Journale und Zeitungen”. Został on zainicjowany w 2011 r. przez Akademię Nauk w Getyndze powstaje przy współpracy z tamtejszą biblioteką uniwersytecką i państwową, biblioteką uniwersytecką w Lipsku oraz z BSB w Monachium. Celem projektu jest katalogowanie i tematowanie (np. wspomnienia, odkrycia naukowe, pamiętniki, zapowiedzi wydawnicze itp.) artykułów z czasopism naukowych wychodzących w Niemczech okresie Oświecenia. Do projektu wytypowano 128 tytułów czasopism. Większość z nich jest rozproszona w różnych bibliotekach, jednym z celów projektu jest skanowanie czasopism aby otrzymać „wirtualny komplet” danego tytułu. Równocześnie tworzona jest baza recenzji, linkowana z wersją pełnotekstową zarówno tekstu recenzji jak i recenzowanego dzieła, a także z opisami w bibliotecznym OPACu.

Ważnym elementem w działalności BSB jest informacja dziedzinowa. Przy finansowym wsparciu Deutsche Forschungs-gemeinschaft (DFG) oraz Ministerstwa Nauki, Badań i Sztuki powstało osiem tematycznych portali przeznaczonych dla studentów i innych zainteresowanych użytkowników:

źródło: http://a2.mzstatic.com/eu/r30/Purple/v4/7c/e7/47/7ce747eb-1388-235f-c6bf-ef55779f053e/screen480x480.jpeg

źródło: http://www.e-mentor.edu.pl/_obrazki/art1059/rys1.png

b2i (Interdisciplinary Portal for Library, Book-and Information Sciences); historicum.net (Information Portal on General and European History); vifamusik (The Central Information Portal for Musicology);

vifaost virtuelle fachbibliothek osteuropa (The Interdisciplinary Regional Portal for Eastern European Studies). To tylko kilka z nich, pozostałe wymienione są pod adresem https://www.bsb-muenchen.de/die-bayerische-staatsbibliothek/projekte/fachportale/.   Jedną z form atrakcyjnego dostępu do zbiorów jest zastosowanie aplikacji app. W tej technologii udostępniono już kilkadziesiąt najcenniejszych i najciekawszych obiektów, w tym Biblię Gutenberga, słynny epos rycerski Theuerdank, Talmud Babiloński, rękopisy iluminowane i orientalne, mapy, itp., które można ściągnąć na własny i-Phone lub smartfon (w systemie Android) [Link].

Jeden z wymienionych wyżej portali, vifaost virtuelle fachbibliothek osteuropa, opracowywany jest w Dziale Europy Wschodniej, Azji i Krajów Orientalnych (Osteuropa, Orient und Asien). Gromadzenie zbiorów z krajów Europy Centralnej i Wschodniej oraz ich dotyczących, a także z Rosji i krajów bałtyckich (łącznie z Finlandią) jest wieloletnią tradycją biblioteki w Monachium. Zbiory te liczą obecnie ok. 1 mln. woluminów. Uzupełnianie tej kolekcji jest jednym z priorytetowych zadań działu. Zadania te pracownicy realizują w porozumieniu z podobnymi działami w innych bibliotekach niemieckich, przy uwzględnieniu specyfiki zbiorów. Biblioteka bawarska gromadzi publikacje dotyczące historii i muzyki; specjalnością biblioteki w Berlinie są filologie słowiańskie, itd. Pracownicy odpowiedzialni za gromadzenie regularnie się spotykają i uzgadniają szczegółowo które publikacje i z których krajów mają kupować poszczególne biblioteki.

 Marianna Czapnik, Gabinet Starych Druków

 

[1] J. Milewska-Kozłowska, Retrospektywna bibliografia narodowa Niemiec (VD 16, VD 17, VD 18). Prezentacja baz, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi, t. 7-8, 2013-2014, s. 253-272.

---

 

 

 

Tu znajdziesz pełną listę wyjazdów pracowników BUW w ramach programu ERASMUS wraz z mapką: