International Staff Training na Uniwersytecie Cattaneo ERASMUS

W dniach 13-17 maja 2024 r. odbyłam staż w Bibliotece im. Mario Ristoni (BMR) w Castellanzie (Lombardia, Włochy), należącej do Uniwersytetu Cattaneo (LIUC). Osiem lat wcześniej to miejsce odwiedziły Anna Wołodko i Zuza Wiorogórska. Swoją wizytę opisały na BuwLOG-u : ERASMUS+ Castellanza (gdzie to w ogóle jest?) | (uw.edu.pl). Były wtedy jedynymi gościniami biblioteki. Mój staż odbył się w ramach International Staff Training. Władze uniwersytetu, dążąc do intensywniejszego umiędzynarodowienia uczelni, zorganizowały w tym roku, po raz pierwszy w swojej historii, grupowe szkolenie dla bibliotekarzy w ramach programu Erasmus+. Do programu przyjęto ostatecznie 12 osób z Polski, Hiszpanii, Grecji, Chorwacji, Litwy i Niemiec. Zaproszenie do udziału w szkoleniu dla bibliotekarki/bibliotekarza z BUW przyszło od samej Dyrektor Laury Ballestry, którą Anna i Zuza tak ciepło wspomniały w swoim sprawozdaniu, i która zresztą odwiedziła BUW w 2014 roku. To dobry przykład podtrzymywania zawodowych kontaktów zawartych w czasie Erasmusowych staży.

Pierwszego dnia oprócz dyrekcji biblioteki, przywitali nas także przedstawiciele najwyższych władz uniwersytetu i biura ds. współpracy międzynarodowej, co potwierdza, jak ważnym wydarzeniem dla LIUC był pierwszy Staff Week. Gospodarze przygotowali dla nas ambitny i ciekawy program, łączący dwa wykłady uniwersyteckie (o sztucznej inteligencji i o zarządzaniu konfliktami), prezentacje na tematy biblioteczne, wizyty w bibliotekach regionu Lombardii: Biblioteca Nazionale Braidense (zwana Biblioteca di Brera), Biblioteca Communale Paolo Borsellino w Como, a także oprowadzanie po wspaniałej Bibliotece i Pinakotece Ambrozjańskiej (Biblioteca Ambrosiana, Mediolan).

Połowa pierwszego dnia upłynęła nam na prezentacji bibliotek, miejsc pracy uczestniczek (na staż przyjechały same kobiety) szkolenia. Były to następujące instytucje:

1. Biblioteka Weterynarii Litewskiego Uniwersytetu Medycznego
2. Biblioteka Uniwersytecka w Murcji (Hiszpania)
3. Biblioteka Uniwersytetu Nürtingen-Geislingen (Badenia-Wirtembergia, Niemcy)
4. Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach – Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka
5. Biblioteka Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych Uniwersytetu w Zagrzebiu (Chorwacja)
6. Biblioteka Uniwersytecka w Volos (Grecja, Uniwersytet w Tessalonikach)
7. Centrum Informacyjno-Biblioteczne Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
8. Biblioteka Wydziału Medycznego Kolegium Wileńskiego (Litwa)
9. Biblioteka Uniwersytecka w Gironie (Hiszpania)
10. Biblioteka Szkoły Inżynierii Przemysłowej Uniwersytetu w Valladolid (Hiszpania)
11. Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie.

Prezentacje stały się pretekstem do dyskusji. Mimo że pochodzimy z różnych krajów, a nasze biblioteki różnią się wielkością, stajemy przed podobnymi wyzwaniami, np.: niewystarczająca liczba pracowników. Kilka osób wspomniało, że w ich instytucjach zatrudniani są studenci (dostają wynagrodzenie) i dzięki temu biblioteki są otwarte dłużej (chociaż żadna nie tak długo jak nasza), a pracownicy etatowi mogą się skupić na zadaniach wymagających wiedzy i doświadczenia zawodowego. Co ciekawe, we Włoszech funkcjonuje program jednorocznej służby cywilnej, skierowany do młodych ludzi (18-29 lat). Przez rok można być wolontariuszem w wybranej instytucji użyteczności publicznej i nabierać doświadczenia zawodowego. Część osób wybiera biblioteki. W czasie rozmów pojawił się także wątek potrzeby wydzielania w przestrzeniach bibliotek pokojów modlitwy, czy też usuwania papierowych zbiorów i pozyskiwania przestrzeni dla studentów (wszędzie szczególnie popularne są pokoje pracy grupowej).

Pojawił się także temat wykorzystania generatywnej sztucznej inteligencji na uczelniach. Dyr. Laura Ballestra postawiła nam pytanie czy na naszych uczelniach wykorzystywanie AI przez studentów jest już postrzegane jako problem? Jej biblioteka oferuje na razie usługę przygotowania raportu na temat wykorzystania w pracy pisemnej czatu GPT. Jednak modele językowe działają na razie dobrze tylko dla jez. angielskiego i nie radzą sobie dobrze z jęz. włoskim. Niemniej jednak na uniwersytecie LIUC zmieniono już podejście do egzaminów pisemnych. Nie można przygotować pracy zaliczeniowej w domu. Wróciły egzaminy pisane wspólnie na sali wykładowej.

Drugiego dnia wysłuchałyśmy dwóch interesujących wykładów na temat information literacy (IL) i polityki gromadzenia zbiorów opartej na potrzebach użytkowników. Oba wykłady współprowadzili dyr. Laura Ballestra i prof. Piero Cavaleri, emerytowany dyrektor biblioteki. W czasie pierwszego wykładu profesor zreferował proces opracowywania, a następnie wdrażania kursów z edukacji informacyjnej. Na początku XXI w. zauważono, że studenci inaczej szukają informacji, zamiast korzystać ze źródeł papierowych, ograniczają się do informacji znalezionych w Internecie. Ponieważ we Włoszech nikt nie zajmował się wtedy IL skorzystano z doświadczeń zagranicznych. Sięgnięto po dwa modele: Texas Information Literacy Tutorial – TILT, a także po model opracowany przez Carol Collier Kuhlthau. Każdy z nich należało przystosować do warunków włoskich. Pierwszy e-learningowy, nieobowiązkowy kurs IL został opracowany w LIUC w 2004 r. Trzy lata później zaproponowano zajęcia z IL dla słuchaczy szkoły biznesu (studia podyplomowe). W 2008 r. wdrożono obowiązkowy kurs dla studentów LIUC (pierwszy we Włoszech), a w l. 2012-13 zaproponowano takie kursy szkołom średnim (najpierw nauczycielom, potem uczniom). To, że istnieje potrzeba kształcenia uczniów (i przyszłych studentów) w zakresie formułowania swoich potrzeb informacyjnych, poszukiwania źródeł, ich doboru, oceny przydatności i wreszcie budowania na tej podstawie wiedzy, nie ulegało wątpliwości, zwłaszcza, że we włoskich szkołach średnich nie ma profesjonalnych bibliotekarzy. Jednak obecnie program kursów IL dla szkół średnich został zawieszony, a LIUC kształci tylko swoich studentów. Chociaż konferencja rektorów włoskich uniwersytetów wydała w 2019 r. wytyczne nt. edukacji informacyjnej. Na koniec wykładu dyr. Laura Ballestra pokazała nam przykładową zawartość kursu IL dla studentów biznesu i zarządzania LIUC.

Kolejny wykład na temat polityki gromadzenia stał się okazją do wymiany doświadczeń na temat zarządzania w naszych bibliotekach budżetami przeznaczonymi na zakup kolekcji.  Na włoskich uniwersytetach, z zasady, doborem książek do bibliotecznych kolekcji zajmują się profesorowie prowadzący zajęcia. Jednak na LIUC budżetem na zakupy dysponuje dyr. Biblioteki będąca jednocześnie tzw. subject librarian.  LIUC jest jednak szkołą sprofilowaną – biznes, ekonomia i zarządzanie, więc dobór literatury jest węższy i łatwiejszy. Zasadą w LIUC jest jak najszybsze kupienie nowości, od wybranych wydawców, po cenie nie wyższej niż 150-200 euro za tytuł. Nadal kupowane są książki papierowe, zwłaszcza że ceny za licencje książek elektronicznych bywają kilkukrotnie wyższe niż za egz. papierowy. Co zaskakujące dla nas, kupowane są przede wszystkim książki w języku angielskim (ponad 60% zbiorów). Zakres geograficzny kolekcji to Włochy, a zwłaszcza prowincja Varese (w której leży Castellanza), Unia Europejska, USA i Azja Wschodnia.  

Biblioteka im. Mario Ristoni wykorzystuje system Alma z Primo VE oraz systemy z nią zintegrowane: Leganto (do zarządzania listami lektur przygotowywanych do każdego kursu) i Esploro (do zarządzania repozytorium). Oba systemy zaprezentowali pracownicy biblioteki. Jeśli chodzi o Leganto, każdy z nauczycieli akademickich ma obowiązek umieszczenia w tym systemie listy lektur dla swoich kursów. Są one sprawozdawane do Ministerstwa Uniwersytetów i Badań Naukowych (Ministero dell’Università e della Ricerca, MUR). Dzięki integracji Leganto z Almą, opisy bibliograficzne pobiera się z systemu bibliotecznego. Jeśli danej pozycji nie ma jeszcze w zbiorach, wypełnia się formularz, który trafia do osoby odpowiedzialnej za gromadzenie. W Leganto można umieścić też własne materiały (np. prezentacje), a lista jest publicznie dostępna.

Odnośnie repozytorium, szczególnie zaciekawiła mnie informacja, że wcześniej do jego obsługi wykorzystywano na LIUC oprogramowanie DSpace, ale ponieważ poprzednie jego wersje nie były przystosowane do obsługi profili osób (funkcja CRIS) i nie były zintegrowane z ORCiD i z Almą, porzucono DSpace i w 2020 r. wdrożono Esploro. Wersja DSpace 7 (z 2023 r.) ma te funkcjonalności. Biblioteka MR zajmuje się trzema kolekcjami elektronicznych publikacji: repozytorium instytucjonalnym, bazą doktoratów oraz jest wydawcą czasopisma European Journal of Comparative Economy (ISSN 1824-2979, indeksowane w Scopusie, obecne na polskiej, ministerialnej liście czasopism – 40 pkt). Czasopismo jest zarządzane z platformy OJS. Ponadto biblioteka jest odpowiedzialna za sprawdzanie w systemie antyplagiatowym wszystkich prac dyplomowych oraz organizuje spotkania Klubu Książki. LIUC jest małym uniwersytetem (ok. 2 tysiące studentów), w bibliotece pracuje 9 osób (8,5 FTE), liczba procesów, które obsługuje tak mały zespół jest zatem imponująca.

Oprócz wykładów w programie stażu znalazło się miejsce na dwukrotne wizyty w Mediolańskich prześwietnych bibliotekach. Szczególnych estetycznych doznań dostarczyła nam wizyta w Bibliotece i Pinakotece Ambrozjańskiej, założonej w 1618 r. przez kard. Fryderyka Boromeusza. O zgromadzonych tam obrazach i szkicach Leonarda da Vinci, Rafaela, Caravaggia, Botticellego, Bernardina Luiniego i Jana Brueghela w niezwykle interesujący sposób opowiedziała nam przewodniczka.

Z kolei w Bibliotece Brera (pierwsza  biblioteka publiczna w Mediolanie, utworzona w 1770 r. przez cesarzową Marią Teresę) oprócz wnętrz, podziwialiśmy stare druki m.in. z kolekcji Umberto Eco. Cały księgozbiór pisarza oraz kilka innych artefaktów (figurki postaci z popularnego komiksu Fistaszki, fajki, miniatura Kamienia z Rosetty i in.) został sprzedany przez jego rodzinę za około 1 mln euro (!). Pieniądze na zakup wyasygnowały włoskie władze, biblioteki nie byłoby stać na taki wydatek. W Brerze księgozbiór Umberto Eco został umieszczony w osobnym pokoju, który miałyśmy okazję zobaczyć.

Staff week zorganizowany przez pracowników LIUC musi być oceniony jako wzorcowy. Dwie lub trzy prezentacje dziennie na temat usług bibliotecznych (katalogowanie, szkolenia, usługi informacyjne, systemy IT wykorzystywane w bibliotece, gromadzenie, publikowanie) plus pasjonujące wykłady akademickie, a po lunchach wycieczki z przewodnikami: po kampusie LIUC, po Mediolanie, po innych bibliotekach. W ciągu tygodnia nie zabrakło spotkań przy włoskiej kawie, pizzy, lodach i innych specjałach. Wynajętym autokarem pojechaliśmy też nad słynne jezioro Como, które ku zmartwieniu naszych gospodarzy, przywitało nas ulewnym deszczem. Jednak nawet deszcz nie jest w stanie zepsuć mi wspomnień z Castellanzy i Mediolanu!

Anna Książczak-Gronowska, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń