Siedziba Polskiego Instytutu i Muzeum im. Gen. Władysława Sikorskiego w Londynie

Czasopisma

Przez czternaście miesięcy (od października 2015 roku do listopada 2016 roku) Oddział Wydawnictw Ciągłych realizował projekt w ramach Działalności Upowszechniającej Naukę (DUN) poświęcony czasopismom, jakie nasza Biblioteka otrzymała w darze w latach 90. ubiegłego wieku z Instytutu Polskiego i Muzeum im. Generała Sikorskiego w Londynie. Teraz, gdy, dosłownie i w przenośni, kurz po realizacji projektu już opadł, pora napisać kilka słów podsumowania. Łącznie jesteśmy bogatsi o 4257 woluminów, 506 nowych rekordów bibliograficznych i 246 rekordów KHW wprowadzonych do katalogu bibliotek UW.

Instytut Polski i Muzeum im. Generała Sikorskiego w Londynie powstał w 1964 roku. Jego dumą było i pozostaje bogate archiwum, zawierające między innymi dokumentację wytworzoną przez Rząd Rzeczypospolitej na uchodźstwie. Od początku w Instytucie znajdowała się również biblioteka. Kiedy na przełomie lat 80. i 90. Instytut znalazł się w kłopotach finansowych, podjęto decyzję o rozdzieleniu większości zbiorów pomiędzy różne instytucje w Polsce. Szczęśliwie jednym z głównych beneficjentów okazała się BUW.

Jak wiadomo, lata, które upłynęły od czasu wpłynięcia tego daru do BUW, były pełne wyzwań i wydarzeń  (np. przeprowadzka na Powiśle, komputeryzacja niezautomatyzowanych procesów bibliotecznych). Większość prac OWC polega na zajmowaniu się tytułami wpływającymi na bieżąco z prenumeraty i egzemplarza obowiązkowego, przez co zwykle niewiele czasu można poświęcić na opracowywanie rzeczy starszych. Gdy zatem około roku 2014 pracownicy OWC przystąpili do liczenia, spisywania i końcowego porządkowania tytułów z londyńskiego daru, zajmowały one cztery duże regały w magazynie na poziomie 0.

Praca nad porządkowaniem daru pozwoliła nam dokładnie poznać zawartość kolekcji i potwierdzić przypuszczenia o jej wielkiej wartości. W tym miejscu warto zatem poświęcić kilka słów ogólnej charakterystyce otrzymanych tytułów. Stosunkowo liczną grupę wśród nich stanowiły  polskie czasopisma emigracyjne z okresu II wojny światowej oraz z lat 1945-1950, wydawane głównie w obozach dla tzw. dipisów^[1] na terenie Niemiec. Niezmiernie ciekawą grupą były  też czasopisma wydawane przez emigracyjne skupiska narodów znajdujących się pod jarzmem Związku Radzieckiego (m. in. Białorusinów, Czechosłowaków, Litwinów, Węgrów) – tytuły często nierejestrowane nawet w poszczególnych bibliografiach narodowych. Całkiem pokaźna była  też kolekcja gazet i czasopism wydawanych przez Polonię w Australii i Stanach Zjednoczonych.

Natomiast bez wątpienia największą i najbardziej różnorodną grupą tytułów były wydawnictwa publikowane w kręgu emigracji londyńskiej. Obok gazet codziennych i tygodników odnaleźliśmy również czasopisma kombatanckie, harcerskie, hobbystyczne, branżowe, biuletyny niezliczonych organizacji i partii politycznych (często efemerycznych), sprawozdania towarzystw, oficjalne publikacje Rządu na uchodźstwie i jego organów, gazetki parafialne oraz wiele innych. Jak widać, kolekcja ta ukazuje w sposób wielowymiarowy życie Polonii brytyjskiej w latach 1945-1980.

Jak tylko otrzymaliśmy wiadomość o przyznaniu dofinansowania, przystąpiliśmy do sukcesywnego przenoszenia kolejnych partii czasopism na drugie piętro, do pracowni OWC i do stopniowego opracowywania. Zawsze pierwszą czynnością było ułożenie wszystkich dostępnych w danym momencie^[2] numerów danego tytułu w kolejności chronologicznej. Niejednokrotnie było to niesłychanie żmudne, nierzadko też wymagało skomplikowanej logistyki związanej z rozkładaniem poszczególnych tytułów na podłodze w pracowniach. Szybko okazało się że to w zasadzie jedyny sposób, aby przeglądać gazety, za co – jak podejrzewam – byliśmy nieraz przeklinani przez panie sprzątające .

Chronologiczne ułożenie czasopism pozwalało jednak szybko oddzielić numery przeznaczone do włączenia do zbiorów od dubletów i łatwo porównać zbiór „piwniczny” ze stanem zasobów BUW wykazanym na kartach katalogowych bądź w OPAC-u. Wiele dotychczas niekompletnych ciągów zostało w ten sposób uzupełnionych, niejednokrotnie też, dzięki możliwości przejrzenia wielu roczników tytułu, udawało się zauważyć i poprawić zaistniałe w katalogu kartkowym błędy – na przykład ten sam tytuł skatalogowany na dwóch różnych kartach (przykład poniżej) lub wręcz przeciwnie – kilka tytułów omyłkowo wpisanych na jedną kartę katalogową.

[„Kus – Lej”] nr skrzynki 87 karta 181

[„Polic – Polska”] nr skrzynki 117 karta 20

Chociaż uzupełnianie zasobów z pewnością przynosiło pewną satysfakcję, prawdopodobnie jeszcze cenniejsze było znajdywanie w londyńskim darze tytułów w BUW nieobecnych. Szczególną radość sprawiało odnalezienie tytułów będących unikatami w polskich zbiorach. Do takich można zaliczyć między innymi „Goreją Wici” (sygn. 050124=Cim) wydawane przez emigracyjną Zadrugę czy „Ziarnko Prawosławne” (sygn. 054847) wydawane przez prawosławne duszpasterstwo prawosławne uchodźców polskich  w Iranie.

Kiedy czasopisma zostały wstępnie ułożone i uporządkowane, pracownicy OWC przystąpili do prac, w których specjalizują się na co dzień. Jedni wprowadzali opisy bibliograficzne do NUKAT, inni tworzyli w OPAC-u rekordy zasobu, opracowywali akcesyjnie^[3], inwentaryzowali^[4], układali czasopisma do tzw. teczek, nadawali sygnatury i wycinali oprawy chroniące czasopisma przed zniszczeniem. Była więc to praca w pełnym znaczeniu tego słowa zespołowa, na szczęście po raz kolejny okazało się, że jesteśmy zgranym zespołem, dzięki czemu udało się zrealizować wszystkie zamierzenia projektu.

Na podsumowanie prac, w ramach wydarzeń towarzyszących wystawie z okazji 200-lecia Uniwersytetu Warszawskiego (200 obiektów na 200 lat. Nie tylko książki), 25 stycznia 2017 r. odbył się wykład Marcina Krawczuka Polskie czasopisma emigracyjne z Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie w zbiorach BUW. Prezentacja zawierała m.in.: krótką charakterystykę piśmiennictwa polskiego za granicą (prasy polonijnej/emigracyjnej) i poświęconym temu zagadnieniu katalogom. Obszerniejszy opis opracowanych w projekcie periodyków z kolekcji „Sikorskiego”  zawierał przykłady czasopism „narodów ujarzmionych”, okresu II wojny światowej, z lat 1945-1950, z okresu stanu wojennego. Ponadto czasopisma branżowe, fachowe, harcerskie i młodzieżowe oraz prasę religijną – nie pomijając tych spoza Europy oraz wcześniej wspomnianych gazet emigracji londyńskiej. Ułożone na dwóch stołach prezentowały ciekawą mozaikę tematyczną. Na zakończenie przytoczono kilka ciekawostek ilustrujących iście detektywistyczną pracę katalogera czasopism.

Marcin Krawczuk, Oddział Wydawnictw Ciągłych

Fot. Karolina Minch, Oddział Wydawnictw Ciągłych

---

Książki

Z Londynu do Polski, oprócz czasopism, przyjechały też książki. Chciałoby się napisać „z Londynu do Warszawy”, ale rzecz z „Sikorskim” wcale nie była taka prosta. Oprócz BUW odbiorcami wydawnictw emigracyjnych i przedwojennych były także inne biblioteki w kraju. Czego dowodem jest „wysoki stopień nasycenia „Sikorskim” NUKAT-u. 🙂

Część książkową daru opracowywano akcesyjnie przez wiele lat, ale niewielkimi partiami. Możliwość włączenia się w projekt DUN „Sikorski” była więc dla Oddziału Gromadzenia i Uzupełniania Zbiorów bodźcem, by wreszcie zakończyć opracowywanie tego daru. Część książkowa szła równolegle z czasopiśmienniczą. Po zakończeniu projektu opracowane wydawnictwa zwarte oraz liczne dokumenty życia społecznego zamknęły się liczbą 3629 jednostek. Do zbiorów głównych włączono mniej więcej połowę, głównie ze względu na fakt, że duża część okazała się dubletami.

Wśród wydawnictw zwartych, wchodzących w skład daru Instytutu Polskiego i Muzeum im. Generała Sikorskiego w Londynie, znajdują się przede wszystkim wydawnictwa emigracyjne z okresu 1939-1989, pochodzące częściowo również ze zlikwidowanych księgozbiorów bibliotek polonijnych, a co za tym idzie opatrzone cennymi proweniencjami oraz dedykacjami autorów. Przy okazji opracowania akcesyjnego na etapie OGUZ udało nam się stworzyć spis znaków własnościowych i innych znaków szczególnych znalezionych w wydawnictwach zwartych w czasie pracy nad projektem. Obecność pieczęci własnościowej (jednej lub kilku) pozwalającej śledzić losy konkretnej książki, dedykacja autora lub exlibris właściciela często decydowały o włączeniu do zbiorów kolejnego egzemplarza, nawet jeśli był to egzemplarz 4. lub 5. Myślę, że całkiem uzasadnione było wzruszenie, gdy na okładce lub na karcie tytułowej dostrzegliśmy „14 Pułk Ułanów Jazłowieckich”, „Biblioteka Archiwum 2 Korpusu” czy O.R.P. Piorun…

Barbara Chmielewska, Oddział Gromadzenia i Uzupełniania Zbiorów
Fot. Monika Konarska, ORZE

---

^[1] Dipisi – z ang. displaced persons, w skrócie DPs, określenie osób, które po wojnie znalazły się poza granicami swoich ojczyzn i nie mogły bądź nie chciały do nich wracać.

^[2] “w danym momencie” – ponieważ zazwyczaj, taki urok czasopism, za jakiś czas okazuje się, że numerów danego tytułu jest więcej, tylko ukryły się na innej półce, wśród numerów innego periodyku.

^[3] Gromadzenie czasopism rozpoczyna się od rejestracji w bazie Microsoft Access, gdyż BUW nie wykorzystuje modułu gromadzenia Virtua/VTLS, którego funkcje są dla nas niewystarczające . Do bazy wprowadzamy szereg informacji, m.in.: dane bibliograficzne, dane zasobu (źródło wpływu, sygnaturę, wolumin, rok, numery, dodatki), dane lokalizacyjne, dane finansowe, dane o wpływie bieżącym, dane do cła i Intrastatu. Z tego programu generowany jest m.in. Inwentarz.

^[4] Czasopisma, podobnie jak wszystkie inne typy dokumentów w BUW, mają swój inwentarz. Jest on jednak nieco bardziej skomplikowany niż inwentarz książek. W dużym uproszczeniu: jednostką inwentarzową wydawnictwa ciągłego są wszystkie numery z jednego roku, ale że tych numerów potrafi być niekiedy dużo (np. w przypadku dziennika zwykle około trzystu), dzieli się rocznik na teczki, czyli pliki czasopism o grubości do 5 cm, które są jednostką inwentarzową.