Konferencja „Printing Revolution and Society 1450-1500” w Wenecji

W dniach od 19 do 21 września, wraz z Izą Wiencek, miałyśmy przyjemność uczestniczyć w konferencji Printing Revolution and Society 1450-1500. Spotkanie odbyło się w Wenecji, wszystkie wystąpienia miały miejsce w zabytkowej Sali dello Scrutinio w Pałacu Dożów (Fot.2) przy placu św. Marka. Zarówno sama konferencja, jak i towarzysząca jej imponująca wystawa zostały zorganizowane z okazji zakończenia pięcioletniego (2014-2019) projektu 15cBooktrade. Celem zespołu kierowanego przez Cristinę Dondi było przeprowadzenie szczegółowych badań nad grupą najstarszych druków (inkunabułów), by dzięki zebranym danym móc określić metody dystrybucji konkretnych woluminów oraz dowiedzieć się jak najwięcej na temat dawnych praktyk czytelniczych. Zajmowano się między innymi ceną książek i ich wartością rynkową w pierwszym półwieczu po wynalezieniu druku.

Wystąpienia, każde trwające po 20 minut, dotyczyły między innymi cen XV-wiecznej książki i ówczesnych kosztów utrzymania. Prelegenci próbowali określić wartość inkunabułów zestawiając książki z innymi produktami codziennego użytku, takimi jak zboże czy mięso, a następnie, w miarę możliwości, porównując ich ceny z wysokością zarobków w tamtym czasie. Bardzo dobrym źródłem dla tego rodzaju badań były domowe spisy zakupów (Fot.3), inwentarze księgarskie czy rękopiśmienne rejestry przychodów i rozchodów. Bardzo ciekawy referat przedstawił prof. Neil Harris, który opowiedział o dodatkowych kosztach (jak te związane z rubrykacją, iluminacjami czy oprawą) wpływających na końcową cenę woluminu. Kolejne wystąpienia dotyczyły początkowych etapów rozwoju rynku księgarskiego w danych ośrodkach – Memmingen, Lyonie, Barcelonie, Bolonii i Ferrarze. Prelegenci zajęli się także kwestią druku XV-wiecznych książek o konkretnej tematyce np. prawniczych (ze szczegółowym omówieniem egzemplarzy Corpus Iuris Civilis) czy medycznych (Materia Medica).

Podsumowano również wieloletnie prace nad projektem 15cBooktrade. Kristian Jensen opowiedział o początkach katalogowania zbiorów Biblioteki Bodlejańskiej Uniwersytetu Oksfordzkiego do bazy MEI, a Alessandra Giachery przedstawiła historię kolejnych, zachowanych do dziś katalogów Biblioteki św. Marka, dzięki którym można prześledzić formowanie się zbiorów weneckich. Pojawił się również temat rozproszenia i znikomego przetrwania druków ukazujących się w XV w. w największych nakładach, czyli Biblii i gramatyki Donata. Ich fragmenty były nieraz wykorzystywane jako makulatura do oprawiania innych, późniejszych książek. Kolejna seria wystąpień dotyczyła obecności inkunabułów w sieci. Falk Eisermann w swoim referacie zwrócił uwagę na inne niż OPAC miejsca w Internecie, takie jak chociażby portale społecznościowe, np. Instagram czy Twitter oraz, wydawałoby się mniej profesjonalne, blogi prowadzone przez pasjonatów starych druków, gdzie można znaleźć szereg ciekawych informacji na temat np. znaków proweniencyjnych czy cech egzemplarza posiadanego przez daną instytucję. Omawiane były różne rodzaje współpracy i inicjatyw wykorzystujące bazę MEI w roli podstawowego narzędzia, jak chociażby wspólny projekt Fundacji Polonsky, Biblioteki Narodowej w Rzymie i CERL-u mający na celu zbadanie inkunabułów z biblioteki klasztoru benedyktynów w Subiaco.

Wśród prelegentów jedynymi reprezentantkami Europy Środkowo-Wschodniej były Viktorija Vaitkeviciute (Litewska Narodowa Biblioteka Martynasa Mažvydasa) oraz Agne Zemkajute (Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk), które wspólnie opowiedziały o zapisach własnościowych w litewskich inkunabułach, a także o próbach rekonstrukcji historii tych książek na podstawie właśnie znaków proweniencyjnych.

Część wystąpień dotyczyła ilustracji w starych drukach – elementu nierozerwalnie związanego z zabytkową książką już od czasów jej narodzin. Przede wszystkim, w oparciu o zbiory biblioteki św. Marka w Wenecji, poruszono temat iluminacji oraz ilustracji drzeworytowych, w przypadku tych ostatnich zwracając szczególną uwagę na ich powtórne wykorzystywanie.

Ostatnie referaty dotyczyły internetowych baz danych. Z racji tego, że w Gabinecie Starych Druków BUW od 1959 r. prowadzone są badania proweniencyjne, wyjątkowo zainteresowało nas wystąpienie Marieke van Delft z Biblioteki Narodowej w Hadze. Przedstawiła ona nowopowstałą bazę CERL’s Provenance Digital Archive służącą do rejestracji proweniencji (m.in. not rękopiśmiennych i ekslibrisów). Główną funkcją bazy jest gromadzenie zdjęć przedstawiających konkretne znaki własnościowe, z których każdy tagowany jest przy pomocy szczegółowej, ikonograficznej klasyfikacji Iconclass. Rekord, oprócz słów kluczowych opisujących ilustrację, zawiera m.in. transkrypcję danego zapisu oraz bardzo skrócony opis bibliograficzny.

Podczas pobytu miałyśmy również okazję zwiedzić wystawę (Fot.4) ściśle związaną z tematem spotkania, czyli dotyczącą pierwszych 50 lat drukarstwa. Zachwycił nas zarówno pomysłowy sposób ekspozycji oryginalnych obiektów, jak i połączenie ich z bogatymi w ciekawostki prezentacjami multimedialnymi. Cechami szczególnymi wystawy były przede wszystkim przejrzystość oraz uniwersalność. Choć została przygotowana przez specjalistów z danej dziedziny, jej głównym celem było zainteresowanie historią książki odbiorcy spoza środowiska naukowego, osoby niezaznajomionej z terminami takimi jak inkunabuł czy proweniencja. Wspomniana wystawa, katalog (doskonały zarówno pod względem wizualnym, jak i merytorycznym) oraz oscylujące wokół tematu przewodniego wystąpienia prelegentów utworzyły spójną całość, którą bez wątpienia można uznać za godne zwieńczenie projektu 15cBooktrade.

Tekst i zdjęcia: Martyna Osuch, Gabinet Starych Druków