Prezentujemy kolejna publikację w cyklu Książka Miesiąca Biblioteki Austriackiej w BUW przygotowywanego we współpracy z Österreich Institut oraz Austriackim Forum Kultury w Warszawie, które obchodzi w tym roku swoje 60. urodziny!
Dla wielu z nas książką zeszłego, a może i jeszcze poprzedniejszego roku była Hałastra Moniki Helfer, która w pięknym przekładzie Arkadiusza Żychlińskiego ukazała się nakładem wydawnictwa Filtry. Cieszyliśmy się nieskończenie tym czułym hołdem, jaki austriacka pisarka złożyła rodzinie swojej matki, tytułowej „hałastrze”. Ta mała, mądra książka przepełniała nas wielką radością, wszyscy trochę kochaliśmy się w dziadkach autorki – w pięknej Marii i pięknym Józefie, wszyscy uwielbialiśmy łobuzowatego, dzielnego wuja Lorenza. Czytaliśmy więc tę książeczkę wciąż i wciąż na nowo, wciąż płakaliśmy nad jej ostatnią stroną, wciąż kupowaliśmy kolejne egzemplarze, by podarować je bliskim. A potem cieszyliśmy się jak dzieci, kiedy Helfer – a wraz z nią Żychliński – otrzymała za Hałastrę Nagrodę Angelus.
Vati – który jeszcze w tym roku ma ukazać się w przekładzie tegoż Żychlińskiego pod tytułem Tatuś – to druga część „rodzinnej” trylogii Helfer. Zgodnie z tytułem, opowiada się tu przede wszystkim o ojcu pisarki, jest też sporo samej Moniki i jej rodzeństwa, ale spotykamy również mnóstwo starych znajomych: jest oczywiście matka i jest cała hałastra, z wujem Lorenzem na czele. Nie zmieniła się przede wszystkim pisarska strategia, ten niezwykły ton, który decydował o wielkości Hałastry. Biblioteki pękają w szwach od książek, w których ktoś opisuje swoją rodzinę, sądząc, że skoro to jego rodzina, to jej historia musi być bardzo ciekawa. Historie, które opowiada Helfer, nie są niezwykłe. Niezwykły jest sposób, w jaki Helfer to robi. W tych niewielkich, ale niezwykle bogatych książeczkach używa się niewielu słów, ale czyni się to z największą precyzją, opowieść prowadzi się niby kapryśnie, całość jest jednak przemyślana w każdym szczególe, faktów się raczej nie sprawdza, a czasem wprost się zmyśla, a przecież nie mamy wątpliwości, że te historie nasycone są wielką prawdą. Mówi się tu językiem niby lekkim, ale z największą miłością. To dzięki temu językowi Helfer potrafi opowiedzieć historię życia swojego ojca, tak byśmy posłyszeli w niej trochę szczęścia i mnóstwo smutku.
Jedną z najważniejszych postaci Hałastry był dziadek Józef, który wraz z wybuchem pierwszej wojny światowej musi wyruszyć „w pole”. Centralną postacią drugiej książki cyklu jest inny Józef, ojciec Helfer, którego także zasysa wojenny wir: za sprawą wybuchu drugiej ze światowych wojen zakochany w książkach wiejski chłopak nie może ukończyć szkoły, zostaje powołany do wojska i rzucony na front wschodni. W wyniku odmrożenia traci jedną nogę – odtąd na zawsze będzie musiał wspierać się na protezie – ale w lazarecie poznaje przyszłą matkę autorki. Po wojnie, wraz z żoną i jej siostrą, prowadzi w austriackich Alpach dom wypoczynkowy dla inwalidów wojennych, tworząc dla swoich dzieci osobliwy raj, wypełniony ludźmi pokiereszowanymi przez los, na których nikt nie chce patrzeć. Opisy życia w tym raju należą do najpiękniejszych fragmentów książki. A jednak Józef wciąż chciałby czegoś innego: chciałby studiować, mieszkać w wielkim mieście, a przede wszystkim posiadać coraz więcej i więcej książek. Udaje mu się z opóźnieniem zrobić maturę, na studia już nie dociera: nie pozwalają mu na to kolejne dramatyczne wydarzenia, które naznaczają jego los. Wybrałbym inne życie, mówi córce na koniec. Ale książki, tak, udaje mu się zgromadzić, i to w wielkiej liczbie. Czyta je, pieści, wącha – i wśród nich umiera. A nam i tym razem nie udaje się powstrzymać łez nad ostatnią stroną jeszcze jednej arcypięknej książki Moniki Helfer.
Z ostatniej chwili: przekład autorstwa Arkadiusza Żychlińskiego zatytułowany Tatuś ukaże się nakładem Wydawnictwa Filtry już 8 kwietnia!
Tekst: prof. Adam Lipszyc
Foto: Agnieszka Borkiewicz
dr hab. Adam Lipszyc, prof. IFiS PAN – pracuje w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, uczy w Graduate School for Social Research, na Uniwersytecie SWPS oraz na Uniwersytecie Muri im. Franza Kafki. W IFiS PAN kieruje Ośrodkiem Myśli Psychoanalitycznej. Redaktor naczelny czasopisma „Wunderblock. Psychoanaliza i Filozofia”. Zajmuje się filozoficznymi konsekwencjami psychoanalizy, filozofią literatury i dwudziestowieczną myślą żydowską. Ostatnio opublikował książkę „Melville: Ostatki tożsamości” (Warszawa, 2022) i tom esejów „Papierowy nos literatury. Pisanie i psychoanaliza” (Kraków, 2024). Laureat nagrody Literatury na Świecie im. Andrzeja Siemka, nagrody Allianz Kulturstiftung i Nagrody Literackiej Gdynia. Od 2019 członek kapituły NLG.
