Po długiej przerwie wraca cykl Książka Miesiąca Biblioteki Austriackiej w BUW przygotowywany we współpracy z Austriackim Forum Kultury w Warszawie. W nowej odsłonie autorami tekstów przybliżających wybrane pozycje książkowe będą miłośnicy i miłośniczki literatury austriackiej – jej uznane krytyczki i krytycy.
Redakcja
Na początku jest mapa: wycinek Wiednia z ponumerowanymi czerwonymi punktami, z niej wycięte dwa prostokąty – Währing, Döbling i Śródmieście (Innere Stadt). Te dwa wycinki znajdziemy w powiększeniu w środku i z tyłu książki, mają one swoją własną szczegółową, na czerwono wypunktowaną topografię. Taki układ wyjawia już na wejściu koncepcję tomu – nie mamy do czynienia z wartką opowieścią, a zamiast flanieren i dérive jest alfabetyczny porządek, czworokąty i legenda. Czy taka kompozycja oddycha Bernhardem? I tak, i nie.
Zanim przejdziemy do pierwszego hasła – A jak Akademietheater – dowiadujemy się, jak mamy rozumieć tytuł Wiedeń Bernharda. Otóż: jak można się spodziewać, chodzi o odczytanie zarówno w odniesieniu do biografii jak i do twórczości pisarza. Autorzy najpierw wywołują spięcie, zestawiając ze sobą Bernharda i Handkego (auć). Ale zaraz też rozładowują atmosferę, tłumacząc, że mimo wszystkich różnic obu „Wielkich Pisarzy” („Großschriftsteller”) można postrzegać jako „pisarzy miejsc” („Ortsschriftsteller”). Dlaczego? Tu następuje odniesienie do piśmiennictwa, w którym Bernhard był już odczytywany przez pryzmat swoich miejsc; topografie pojawiają się na wielu poziomach znaczeniowych, określają poruszające się w nich postaci. To przez bernhardowskie postaci możemy dotknąć specyfiki miejsc (Orte) i przestrzeni (Räume), bo to one noszą w sobie atmosferę tychże, są nimi nasiąknięte. A zatem w zamyśle chodzi trochę o „psychogeografie” Deborda, ale i o przestrzeń ściśle narracyjną. Obie skupiają się w trzech bernhardowskich miejscach mocy (i niemocy): pierwszej dzielnicy, w dzielnicach osiemnastej i dziewiętnastej, oraz w Steinhofie, osławionym szpitalu psychiatrycznym.
Popatrzmy, pochodźmy. Przechodząc od litery do litery, od hasła do hasła, oglądając liczne zdjęcia, trudno oprzeć się wrażeniu, że Wiedeń Bernharda to tom o wiedeńskich „instytucjach” (kawiarnie, teatry, hotele, pałace) i ich historii. I chyba to jest jedną z głównych zalet tej publikacji – Huber i Straub poczynili godne podziwu badania historyczno-topograficzne, śledząc trajektorie wiedeńskich postaci Bernharda z palcem na mapach naddunajskiej stolicy, a zarazem bacznie porównując Tam i Wtedy z Tu i Dzisiaj. To ostatnie porównanie służy wprawdzie głównie tym fan(k)om Bernharda, dla których tom ten ma pełnić funkcje literackiego bedekera; dla odniesień do samej narracji nie gra ono żadnej roli. Ale samo prześledzenie wiedeńskich pieszych tras postaci z takich powieści jak Dawni mistrzowie czy opowiadania Wyjadacze ma w sobie coś immersyjnego, co ciekawie łączy się z halucynogenną rytmicznością prozy pisarza.
Chodzimy zatem zarówno z wiedeńskimi malkontentami, poznając bernhardowskie triki i strategie odwołań do realnych miejsc (spoiler: nie zawsze sztywno trzymał się topograficznych realiów). Chodzimy też z samym Bernhardem, i to nie tylko do Bräunerhof, ale i do eleganckich kawiarni i restauracji hotelowych, gdzie miały miejsce ważne spotkania z wydawcami (Unseld) czy z tak ważnym dla inscenizacji sztuk Bernharda Clausem Peymannem. Momentami intymność szczegółów związanych z prywatnym życiem Bernharda trąci voyeryzmem, zatem i fetyszyzujący fandom znajdzie tu coś dla siebie (patrz hasło: Kniže).
Wiedeń Bernharda to świetnie opracowany materiał do pieszych lub mentalnych wędrówek po Wiedniu. Hasłowa kompozycja podpowiada wątki, daty i konteksty. Doskonały punkt wyjścia dla własnych poszukiwań typu flaneur/flaneuse i dérive.
Tekst: Kalina Kupczyńska
Foto: Agnieszka Borkiewicz, Jagoda Gawliczek
dr Kalina Kupczyńska – adiunktka w zakładzie Mediów i Kultury Austriackiej Instytutu Filologii Germańskiej Uniwersytetu Łódzkiego. Stypendystka Fundacji Humboldta, ÖAD, DAAD oraz NCN. Zajmuje się niemieckojęzyczną awangardą, literaturą współczesną, komiksem i powieścią graficzną, ze szczególnym uwzględnieniem form autobiografii, adaptacji literatury, historii oraz gender.
Cykl „Książka miesiąca“ realizowany jest przez Bibliotekę Austriacką we współpracy z Austriackim Forum Kultury w Warszawie, które obchodzi w tym roku swoje 60. urodziny!
