BuwLOG

Otwarcie QueerMuzeum

Queer, czyli co?

Ten wpis musi zacząć się od słowa wstępu, czym jest queer (wym. kłir). Zacytuję definicję zaczerpniętą z jednej z lepszych polskich publikacji o nomenklaturze dotyczącej osób LGBTQ+ „słowo queer bywa niekiedy używane zamiennie z LGBT+ i oznacza po prostu osoby niecisheteronormatywne”1

Ale czy Państwu, Tobie, Czytelniku, Czytelniczko, sformułowanie „osoby niecisheteronormatywne” cokolwiek mówi? Być może tak? A może jednak nie? Zachęcam zatem, tak jak często mi się to zdarza w codziennej pracy w Informatorium BUW, do samodzielnego zapoznania się z bardziej przystępnym opisem pojęcia queer, np. na Wikipedii.

Otwarcie QueerMuzeum

6 grudnia 2024 r. Warszawa dostała nietypowy prezent mikołajkowy. O godzinie 13 oficjalnie otwarto pierwsze w tej części Europy QueerMuzeum placówkę poświęconą historii i kulturze społeczności LGBTQ+. Pieczę nad Muzeum sprawuje Stowarzyszenie Lambda Warszawa przy wsparciu finansowym miasta stołecznego.

Szyld QueerMuzeum w Warszawie

Świeżo zawieszony szyld QueerMuzeum Warszawa przy Marszałkowskiej 83, fot. ZS.

Przyjemność reprezentowania BUW na otwarciu przypadła mi w zastępstwie dr. Agnieszki Fabiańskiej (jeszcze raz serdecznie dziękuję!), którą zaproszono do udziału w uroczystości w ramach podziękowania za udostępnienie na ekspozycję nowej instytucji wybranych zbiorów z Gabinetu Rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Oczywiście, jak przystało na taką okazję, nie zabrakło przemówień i znanych w tęczowej społeczności osobistości.

Po podziękowaniach złożonych przez dyrektora muzeum Krzysztofa Kliszczyńskiego osobom zaangażowanym w ten projekt nastąpiło symboliczne przecięcie różowej wstęgi i muzeum zostało oficjalnie otwarte. Jeden z gości przekazał w depozyt instytucji oryginalną tęczową flagę (jeszcze w wersji historycznej, ośmiopaskowej) uszytą własnoręcznie przez samego jej twórcę, Gilberta Bakera.

Otwarcie QueerMuzeum

Prezentacja flagi podarowanej QM, fot. ZS

Po co nam QueerMuzeum?

Oś czasu - wystawa w QueerMuzeum

Wstęp do Osi czasu, czyli jeden z niewielu opisów obecnych w przestrzeni muzeum, fot. ZS.

Kilka słów o muzeum i doborze eksponatów wygłosił zasiadający w radzie programowej QM profesor UW Piotr Laskowski. Podkreślił, że „osoby queerowe były tutaj, na ziemiach polskich, odkąd w ogóle były tutaj jakiekolwiek osoby”, co stanowi przeciwwagę dla narracji wskazujących społeczność LGBTQ+ jako „nowość” lub efekt mody czy współczesnych zmian kulturowych. Wystawa stała, czyli Oś czasu ma układ chronologiczny od XVI wieku aż po początek lat 2000. Ekspozycja składa się z dwóch części: pierwsza ukazuje tło historyczne i różnorodne formy opresji, z jakimi borykały się osoby queerowe na przestrzeni wieków, natomiast druga opowiada osobiste historie z życia konkretnych osób. Co istotne, podziały poszczególnych okresów w QM nie odzwierciedlają tych tradycyjnie stosowanych w historii. Tutaj obowiązują cezury wybrane przez kuratorów tak, by jak najlepiej oddać charakterystykę czasów z perspektywy historii queerowej społeczności.

Ze względu na niewielką powierzchnię QM eksponaty w większości nie posiadają opisów umieszczonych na ścianach, a jedynie enigmatyczne numery. Niezbędny do zwiedzania jest bowiem „Przewodnik po osi czasu”2 dostępny stacjonarnie w muzeum (mój drukowany egzemplarz trafił do Gabinetu Dokumentów Życia Społecznego BUW) oraz online.

Zbiory BUW na Osi czasu

Fotografia ze zbiorów Gabinetu Rękopisów BUW

Fotografia ze zbiorów Gabinetu Rękopisów BUW w QM, fot. ZS.

Pod numerem 42 znajdujemy sześć zdjęć z lat 20. i 30. XX wieku, które można przeglądać na tablecie zawieszonym między  „analogowymi” zbiorami. W „Przewodniku…” czytamy:

42 Dwie kobiety, fotografia [bez daty], zbiory Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Gabinet Rękopisów.

„Kim są osoby na tych fotografiach? Tego nie wiemy. Ich wizerunki, pozbawione komentarza, odnajdujemy czasami w archiwach wsunięte pomiędzy inne zdjęcia, czasami w antykwariatach, czasami w zbiorach rodzinnych – lecz nawet wtedy nie mamy zbyt wiele wiadomości. Być może kiedyś, kojarząc fakty i źródła, uda się nam ustalić tożsamość tych ludzi i poznać ich historie. Być może nie – i jedyne, co zostanie po nich, to takie przebłyski i zagadki – strój, gest, spojrzenie. Komuś jednak zależało na tym, by te zdjęcia zrobić, coś utrwalić – i przekazać dalej”3. (…)

Tuż obok, pod numerem 40 reprodukcja:

 

40 Kartka pocztowa Marii Leśniewiczówny do Malwiny Zabojeckiej [1928], zbiory Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Gabinet Rękopisów.

„‘Ukochana Ty moja…’ – zaczyna kartkę do pisarki Malwiny Zabojeckiej (1872-1932) Maria Leśniewiczówna. Nieco dalej dodaje: ‘marzyłam dniem i nocą, żeby bodaj na jeden dzień wgryźć się do ciebie, ale tymczasem wszystko idzie jak z kamienia i w żaden sposób ruszyć się nie mogę. Tęsknię bardzo, chwilami wprost fizycznie odczuwam tęsknotę…’ I kończy: ‘Całuję, kocham, pieszczę – M’”4. (…)

Reprodukcja kartki pocztowej ze zbiorów Gabinetu Rękopisów BUW

Reprodukcja kartki pocztowej ze zbiorów Gabinetu Rękopisów BUW w QM, fot. ZS.

I co jeszcze?

Czaszka Kazimierza Pułaskiego

Czaszka Kazimierza Pułaskiego, fot. ZS. Rysunek w lepszej jakości można zobaczyć na profilu FB Eastern Michigan University.

Oś czasu liczy ponad 130 obiektów. Wśród nich znalazły się materiały intrygujące, osobliwe, a czasem szokujące, choć prawdopodobnie nie w taki sposób, jak wyobrażają sobie krytycy piszący o „tęczowej zarazie. Poniżej kilka zdjęć wybranych eksponatów wraz z fragmentami ich opisów z „Przewodnika po osi czasu”:

7 Megan Moore, Czaszka Kazimierza Pułaskiego, rysunek [2019]. Dzięki uprzejmości Autorki.

„Kazimierz Pułaski (1745–1779), żołnierz konfederacji barskiej, bohater amerykańskiej wojny o niepodległość, zmarł od ran odniesionych w bitwie pod Savannah. W 1996 r. jego szczątki zostały ekshumowane i zbadane przez zespół medycyny sądowej, który zaobserwował, że szkielet ma cechy uznawane za charakterystyczne raczej dla szkieletów kobiecych (kształt miednicy, delikatna struktura twarzoczaszki). Zasugerowano nawet, że szczątki mogły nie należeć do Pułaskiego, pomimo odpowiedniego wieku, wzrostu i śladów obrażeń. W 2019 r. antropolożka prof. Megan Moore wraz z zespołem ponownie zbadała kości. Testy DNA potwierdziły, że są to szczątki Pułaskiego. Naukowczynie zasugerowały, że Pułaski mógł być osobą interpłciową, co być może związane było z wrodzonym przerostem nadnerczy: cechom czaszki i miednicy towarzyszyły typowo męskie cechy, jak zarost, a także fakt, że Pułaski po narodzinach został uznany za chłopca i żył z męską tożsamością”5.

 

22 „Maria Komornicka”, fotografia [bez daty], zbiory Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie.

W Grabowie, fotografia [1943?], reprodukcja cyfrowa w zbiorach Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce.

Włast / Komornicka

Włast / Komornicka, fot. ZS.

„Urodzony i publikujący jako Maria Komornicka (1876-1949), Piotr Włast stanowił jedną z najważniejszych postaci literatury przełomu XIX i XX w. (…) W 1907 r. przechodzi symboliczną tranzycję: niszczy kobiece stroje, obcina włosy i przyjmuje imię i nazwisko inspirowane protoplastą rodu Komornickich, w rezultacie czego zostaje umieszczony przez rodzinę w szpitalu dla psychicznie chorych. Do rodzinnego Grabowa Włast wraca w czasie pierwszej wojny światowej – do końca życia będzie już ukrywany przez krewnych (późną fotografię, na której widać ledwie zarys sylwetki, Maria Janion (zob. 94) nazwała ‘utrwaloną nieobecnością’). W latach 1917–1927 napisze monumentalny tom wierszy, Xięgę poezji idyllicznej, którą podpisze jako Piotr Odmieniec Włast. Na stronie tytułowej poda także ‘Marię Komornicką’ ujętą w nawias i cudzysłów, sugerujące pseudonimowy charakter poprzedniego imienia. Jednocześnie zachowana korespondencja z tego okresu pokazuje wielość zaimków i identyfikacji Własta, sugerującą płynność zbliżoną do niebinarności czy tożsamości spod szerszego parasola trans. Niestety w dyskursie historycznoliterackim ta złożoność niejednokrotnie była wymazywana – w karkołomnych próbach umniejszania transowej podmiotowości Komornickiej/Własta i objaśniania jej chorobą psychiczną młodopolskiej autorki zatrutej atmosferą mizoginii epoki”6.

Wystawa w QueerMuzeum

Fotografie mniej i bardziej znanych osób nieheteronormatywnych, fot. ZS.

37 Karol Szymanowski, fot. Henryk Schabenbeck [Zakopane 1935], Narodowe Archiwum Cyfrowe.

„Karol Szymanowski (1882–1937) to najwybitniejszy polski kompozytor XX w. Dzięki swej pozycji żył wśród rodziny i przyjaciół niemal jawnie, oficjalnie bywając z kolejnymi partnerami, wśród których był lekarz Aleksander Szymielewicz (zob. 72) i aktor Witold Conti”7. (…)

Wystawa w QueerMuzeum

„Przyjaciółki”, fot. ZS. Związki między kobietami bardzo często w historii określano jako czysto przyjacielskie i zupełnie ignorowano ich potencjalnie romantyczną naturę. Na temat „queerowania postaci historycznych” polecam tekst Alicji Urbanik-Kopeć.

84 Maria Dąbrowska, Anna Kowalska i Tulcia Kowalska, fotografia [Sopot, wrzesień 1952], zbiory Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie.

„Pisarki Maria Dąbrowska (1889–1965) i Anna Kowalska (1903–1969) poznały się we Lwowie w 1941 r., a znajomość wkrótce przerodziła się w relację romantyczną. (…) Wspólnie spędziły 22 lata. (…) Przez lata kwestia nieheteronormatywności była przeważnie wymazywana lub pomijana milczeniem w biografiach obu pisarek – do tej pory zresztą w licznych opracowaniach historycznych Dąbrowska i Kowalska określane są jako ‘bliskie przyjaciółki’”8.

95 Buty sceniczne Lulli La Polaca, Archiwum Lambdy Warszawa.

Buty najstarszej polskiej drag queen

Buty najstarszej polskiej drag queen, fot. ZS.

„Lulla La Polaca – Andrzej Szwan, ur. 1938, barwny ptak warszawskiego queeru, uznawana za najstarszą polską drag queen. Swe życie artystyczne rozpoczynał(a) w latach 70. i 80. XX w., by (…) wypłynąć na szerokie wody w latach 2000. W 2022 r. wystąpił(a) w spektaklu Orlando. Biografie na motywach powieści Virginii Woolf w Teatrze Powszechnym”9.

Archiwum i biblioteka

QueerMuzeum zapowiada udostępnienie do użytku publicznego archiwum Lambdy Warszawa, które obejmuje ponad 100 000 jednostek archiwalnych dokumentujących historię społeczności osób nieheteronormatywnych w Polsce w latach 1945-2024. Archiwum wraz z biblioteką znajdzie miejsce na piętrze budynku muzeum przy ul. Marszałkowskiej 83, gdzie obecnie trwa remont. Otwarcie wspólnej czytelni zapowiadane jest na kwiecień 2025 r. Przestrzeń ta ma zachęcać do prowadzenia badań unikalnych materiałów archiwalnych. Mam nadzieję, że obecność takiej czytelni na terenie Warszawy będzie sprzyjać budowaniu bardziej otwartego, akceptującego społeczeństwa, w którym różnorodność jest postrzegana jako wartość, a nie jako zagrożenie.

Zu Sendor, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń


*Ciekawostka dla dociekliwych

Niebinarny Spis Powszechny

Tym selfie ze specjalną nakładką zachęcałom do wzięcia udziału w zeszłorocznym Niebinarnym Spisie Powszechnym, fot. ZS

Powstanie QueerMuzeum było dla mnie ważnym wydarzeniem, także ze względów osobistych. Jako, że samo (to nie błąd, ale o tym za moment) należę do tęczowej społeczności, udział w otwarciu QM był wielką przyjemnością i wyróżnieniem. Pisanie tej notki jest zatem okazją do swego rodzaju coming out i kilku słów wyjaśnienia w związku z moją tożsamością.

Jest w BUW już sporo osób, które wiedzą, że jestem osobą niebinarną, dla większości jednak pozostaję koleżanką, panią albo po prostu Zu z Informatorium.

Właściwie aż do tego miejsca w tekście, udało mi się w całości napisać tę notatkę nie używając form nacechowanych płciowo (ciekawe czy ktoś zauważył 😉 ). Prywatnie natomiast, jako osoba niebinarna, na co dzień posługuję się rodzajem neutralnym (czyli tak jak napisałom o sobie powyżej “samo”). W wielkim skrócie: kiedy mówię o sobie, czasowniki mają najczęściej końcówkę -łom: zrobiłom, byłom, napisałom. Z kolei zwracając się do mnie można powiedzieć “po łosiowemu”: zrobiłoś, byłoś, napisałoś, a mówiąc o mojej osobie: Zu zrobiło, było, napisało.

Jeśli po lekturze zechcecie/zechcą Państwo zwracać się do mnie w formie neutralnej, będzie mi bardzo miło, proszę jednak nie traktować tego wpisu jako przymusu: w sytuacjach oficjalnych zamiennie z formą neutralną swobodnie używam form żeńskich, więc pozostają one jak najbardziej wiążące w naszym miejscu pracy. 🙂

Polecajki, czyli subiektywny wybór źródeł związanych z tematyką LGBTQ+:

  • Strony organizacji:
  • Zaimki.pl kompendium wiedzy o języku niebinarnym, neutralnym płciowo i inkluzywnym https://zaimki.pl/ 
  • Przewodniki i słowniczki:

 


Przypisy:

1 Kostrzewa, Yga i in.: Jak pisać i mówić o osobach LGBTQIAP+: Poradnik. Warszawa: Wydawnictwo Newsroom, 2024 (online; starsza wersja papierowa z 2021 r. dostępna w Magazynie BUW).

2 Laskowski, P. (red.): QueerMuzeum Warszawa: Przewodnik po osi czasu. Warszawa: Stowarzyszenie Lambda-Warszawa, 2024.

3 Tamże, s. 28.

4 Tamże, s. 27-28.

5 Tamże, s. 8.

6 Tamże, s. 18.

7 Tamże, s. 26.

8 Tamże, s. 54.

9 Tamże, s. 60-61.

 

 

3 comments for “Otwarcie QueerMuzeum

  1. Agata
    23 stycznia 2025 at 19:05

    Zu, dziękuję za ten tekst

  2. Ko
    5 lutego 2025 at 12:54

    Nie mogę się doczekać, żeby odwiedzić muzeum! Dzięki, że wykorzystałoś ten tekst, żeby opowiedzieć o swojej niebinarności. Podziwiam Twoją odwagę! Super wiedzieć, że mamy reprezentację osób niebinarnych w BUW <3

    • Zu Sendor
      6 lutego 2025 at 20:54

      Nie wiem kim jesteś, Osobo Komentująca, ale bardzo dziękuję! 🙂 Miło dostawać pozytywny odzew, a jeszcze milej dowiedzieć się, że kogoś cieszy niebinarna reprezentacja w BUW. Pozdrawiam tęczowo!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.