LIBER 2020 ONLINE – FAIRsFAIR Workshop

FAIRsFAIR to organizacja zajmująca się promocją uczciwych praktyk w zakresie danych. Współorganizuje szkolenia i webinary z przedstawicielami organizacji, które opracowują i oferują edukację i szkolenia w zakresie otwartej nauki i FAIR. Podczas konferencji LIBER 2020 FAIRsFAIR przy współpracy z Grupą Roboczą LIBER ds. Umiejętności Cyfrowych dla Pracowników Bibliotek i Badaczy (LIBER Digital Skills for Library Staff & Researchers Working Group) zorganizowało warsztat (materiały zamieszono na Zenodo) na temat roli bibliotek akademickich i naukowych w promocji zasad FAIR.

Podczas spotkania mogliśmy zapoznać się z wstępnymi wynikami ankiety/badania, jakie zostało przeprowadzone na potrzeby projektu FAIR in European Higher Education. Projekt jest częścią większej inicjatywy Komisji Europejskiej – European Open Science Cloud, której celem jest stworzenie wirtualnej, otwartej przestrzeni do przechowywania, udostępniania i ponownego wykorzystywania danych badawczych ponad granicami i dyscyplinami naukowymi oraz zapewnienia dostępu do bogatej gamy powiązanych usług. Projekt FAIR in European Higher Education realizowany jest w latach 2019-2022, a uczestniczy w nich osiem europejskich uczelni.

W badaniu Fostering Fair Data Practices In Europe skupiono się na znalezieniu odpowiedzi na następujące pytania:

1. Czy istnieje ogólna instytucjonalna strategia na rzecz umiejętności cyfrowych?
2. Czy istnieją różnice (w nauczaniu RDM / FAIR) między dyscyplinami i poziomami edukacyjnymi?
3. Jakie rodzaje umiejętności są nauczane?
4. Jakie zasoby są wykorzystywane?
5. Jakich umiejętności należy uczyć szerzej?
6. Co FAIRsFAIR może zrobić, aby wesprzeć instytucje?

W ankiecie udział wzięło 90 respondentów z 24 krajów. Analiza odpowiedzi pokazuje, że świadomość zasad FAIR jest największa u osób zajmujących się wsparciem technicznym i administracyjnym, w tym u bibliotekarzy. Najmniejsze jest u studentów, ale badacze i ci, którzy planują karierę naukową (np. doktoranci) wiedzą niewiele więcej.  

Szkolenia dotyczące danych badawczych kierowane są raczej do studentów studiów doktoranckich, rzadziej do studentów studiów magisterskich i dotyczą przede wszystkim wiedzy teoretycznej na temat pozyskiwania danych badawczych czy ich analizy. Brakuje edukacji z zakresu zarządzania danymi czy ich ponownego wykorzystania. 

Jednak nie wszystko stracone. Wiele bibliotek naukowych wdrożyło (lub wdraża) na swoich uczelniach edukację FAIR 🙂 Czyli przygotowuje szkolenia i warsztaty z zakresu otwartej nauki, zarządzania danymi badawczymi i zasad FAIR. 

Dobrym momentem na edukację z zakresu open science są projekty badawcze. Ponieważ instytucje przyznające granty mają określone wymagania, a naukowcom zależy na ich wsparciu, udział bibliotek w projektach grantowych to dobra okazja do rozwijania umiejętności i edukacji koordynatorów i uczestników projektu: doktorantów, badaczy.

Bibliotekarze nie powinni bać się udziału w projektach: posiadają wiedzę i umiejętności bardzo przydatne podczas realizacji kolejnych zadań w projektach: gromadzenia danych, publikowania wyników badań czy zachowania standardów otwartości. Granty trwają od trzech do siedmiu lat, co umożliwia długofalową współpracę, również z innymi jednostkami uczelni. Dla uczestników projektu współpraca z bibliotekarzami daje wiele korzyści: wsparcie merytoryczne i techniczne bibliotekarzy znacznie ułatwi im pracę, a szkolenia i konsultacje można zaplanować jako element projektu grantowego.

Środowisko bibliotekarskie odnotowuje już pierwsze sukcesy na tym polu. Np. @Romain Féret z Biblioteki Uniwersytetu w Lille podał, ze jego biblioteka od 2019 r. wzięła udział w 40 projektach, do kolejnych się przygotowuje. Wśród zadań, jakie powierzano bibliotekarzom było opracowanie przejrzystych zasad otwartości dla badaczy i pomoc w tworzeniu planu zarządzania danymi.

Mimo tych sukcesów, nadal sporym wyzwaniem jest powszechna wiedza o zasadach FAIR. Przekonali się o tym bibliotekarze z Biblioteki Politechniki Federalnej w Lozannie, którą reprezentowali @Mathilde Panes i @Eliane Blumer. Na tej jednej z najsławniejszych i najlepszych uczelni technicznych w Europie, w przewodniku na temat kompetencji można znaleźć przykłady dobrych praktyk w zakresie planu zarządzania danymi, brakuje jednak jakiejkolwiek wzmianki o zasadach FAIR. Biblioteczni eksperci nie poddają się i nieustannie promują zasady FAIR wśród swoich naukowców. Wykorzystują do tego szkolenia, własne przewodniki, filmy instruktażowe. Dużym wyzwaniem jest brak infrastruktury technicznej, takiej jak osobne repozytorium danych, w którym przestrzeganie zasad FAIR byłoby obowiązkowe. Kursy biblioteczne są uważane za „zbyt przekrojowe” dla doktoratu, bibliotekarzom trudno jest przekonać decydentów do wprowadzenia ich jako stałego, obowiązkowego elementu edukacji. Być może wynika to z postrzegania tych zasad wyłącznie jako kolejnego administracyjnego wymogu. Prelegenci przyznali, że zakres kompetencji wymaganych do poprawnego stosowania zasad FAIR jest dość duży: od technicznych, przez metodologiczne, po menadżerskie.

Na końcu spotkania o swoich doświadczenia z propagowaniem zasad FAIR opowiedział @Päivi Kanerva, z Biblioteki Uniwersytetu w Turku. Uniwersytet ten posiada własną politykę otwartości, która nakłada na bibliotekę obowiązek edukacji i wsparcia w zakresie otwartej nauki i zarządzania danymi zgodne z zasadami FAIR. W ofercie biblioteki są szkolenia z podstaw zarządzania danymi badawczymi dla trzech programów studiów: nauk o zdrowiu, nauk przyrodniczych oraz badań ankietowych i wywiadów. Każdy szkolenie składa się z siedmiu modułów, z których trzy są wspólne dla wszystkich studiów (zaznaczone kolorem zielonym – tabela z prezentacji poniżej).

Swoje zadanie w ramach „polityki otwartości” bibliotekarze wypełniają poprzez przygotowywanie szkoleń, warsztatów, poradników. W tym przypadku odpowiadają za 3-punktowy kurs RDM dla doktorantów i pracowników naukowych z tytułem doktora. W trakcie kursu studenci wypełniają plan studiów i budują plan zarządzania danymi dla projektu badawczego oraz uczą się m.in. o tym, jak dbać o prywatność danych oraz gromadzić, przechowywać, chronić, przetwarzać, dokumentować i udostępniać dane. Przygotowanie kursu zostało poprzedzone ankietą/wywiadem przeprowadzonym wśród pracowników naukowych i technicznych uczelni.

Na końcu spotkania poproszono uczestników o wypełnienie ankiety, której celem było określenie kluczowych elementów działań bibliotek na rzecz otwartej nauki, w szczególności na rzecz wdrażania zasad FAIR.

Maja Bogajczyk, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń