Nalepki okienne w zbiorach Gabinetu Dokumentów Życia Społecznego BUW.

Świętujemy dziś rocznicę Konstytucji 3 Maja. Dla Polaków jedno z najważniejszych, jeżeli nie najważniejsze święto narodowe. Czczono je zawsze, w miarę możliwości otwarcie bądź w sposób ukryty, gdy Polski nie było i używanie symboli narodowych było surowo zakazane. Najczęściej używanym elementem – symbolem przetrwania polskiej narodowości był po prostu Orzeł Biały.

W zbiorach Gabinetu Dokumentów Życia Społecznego BUW znajduje się niezwykle interesujący i rzadki typ dokumentów ikonograficznych jakim są nalepki okienne. Używa się na ich określenie także pojęcia nalepki naokienne, zalepki okienne, dzisiaj – naklejki okienne (ang. window sticker). Na ziemiach polskich pojawiły się w końcu drugiej połowy XIX wieku, wydawało je Towarzystwo Szkoły Ludowej (TSL), organizacja oświatowa, powstała na terenie Galicji w 1891 roku w celu uczczenia setnej rocznicy Konstytucji 3 Maja. Na czele tej organizacji do 1897 roku stał nikt inny jak sam Adam Asnyk. Te, które wpłynęły do zbiorów GDŻS BUW pochodzą z kupna. Aczkolwiek pierwsza nalepka która znalazła się w naszych zbiorach została nam podarowana (w 3 egzemplarzach) w połowie lat 90. XX wieku przez Edwarda Stańczaka, ówczesnego kierownika Oddziału Wydawnictw Ciągłych BUW. W latach 90. XX wieku pojawiały się pojedynczo na aukcjach jako obiekty bibliofilskie, a na początku XXI wieku można było już zakupić je w większych grupach. Udało nam się zebrać do tej pory 43 nalepki. Nie wszystkie dotyczą Konstytucji 3 Maja i nie wszystkie zostały wydane przez wspomniane już Towarzystwo Szkoły Ludowej. W przypadku niektórych z nich trudno określić czy jest to nalepka czy cegiełka wydana w celu wsparcia jakiejś instytucji czy akcji charytatywnej. Wydawało je Towarzystwo Czytelni Ludowych (TCL), działające w Poznaniu od 1880 roku i sporadycznie Polska Macierz Szkolna działająca od 1906 roku na terenie byłego zaboru rosyjskiego. Wydawał je także Polski Czerwony Krzyż, Polski Biały Krzyż, Galicyjskie Stowarzyszenie Polskiego Krzyża, Naczelny Komitet Narodowy, Towarzystwo Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych, Straż Mogił Polskich Bohaterów (Lwów) i wiele innych instytucji.
Najczęstszym motywem, jak już wcześniej zostało wspomniane był orzeł biały. Badając stronę graficzną naklejek, począwszy od najstarszych po te późniejsze, można prześledzić różne kierunki w sztuce, które znalazły swoje odbicie w prezentacji polskiego godła, począwszy od secesji a skończywszy na art dèco. Obchodom rocznic Konstytucji 3 Maja poświęconych jest 19 nalepek.
Poza tematem obchodów Dnia 3 Maja, wśród nalepek będących w posiadaniu BUW jest także dzień imienin Józefa Piłsudskiego, rocznica narodzin sokolstwa polskiego, setna rocznica śmierci Tadeusza Kościuszki (1817-1917), ogłoszenie Aktu 5 XI 1916, rocznica powstania styczniowego, rocznica powstania listopadowego, obrona Lwowa w 1918 roku, rocznica bitwy pod Grunwaldem.
Nie wszystkie nalepki są podpisane przez twórców projektu, niektórzy autorzy kryją się pod inicjałami, część z nich jest podpisana przez tak znanych autorów jak: Józef Rybicki, Anna Gramatyka-Ostrowska, Stanisław Eljasz Radzikowski, Bronisław Małkowski, Rudolf Mękicki, Anna Birtus-Seifert. Autorów wielu z tych anonimowych można się domyśleć tylko poprzez analizę stylu.
Wśród wydawców i drukarni nalepek znalazły się następujące firmy: „ARS” Lwów, Lit. Akc. Tow. Lwów, Litografia „ATLAS” we Lwowie, Litografia K. Kranikowski w Krakowie, Drukarnia Polska pod zarządem Juliana Tyczki w Kalwarii [Zebrzydowskiej], Drukarnia Św. Wojciecha w Poznaniu, „ŚWIATŁOCIEŃ” w Krakowie, Litografia Franciszek Zieliński w Krakowie, Litografia A. Pruszyński w Krakowie, Litografia Artystyczna „Jan Cotty” w Warszawie, Litografia W. Krzepowski w Krakowie, Litografia Piller – Neumanna we Lwowie.

Zbiór nalepek został poddany konserwacji i jedyny ślad jaki pozostał po ich uprzednim przeznaczeniu to „uzupełnione” przez konserwatora rożki. Nalepki bowiem przyklejano do szyb okiennych od wewnętrznej strony pomieszczenia, rożki niszczyły się przy ich odklejaniu od szyb. Wszystkie nalepki znajdujące się w GDŻS BUW zostały skatalogowane i zdigitalizowane a następnie umieszczone w katalogu BUW OPAC oraz w bibliotece cyfrowej e-bUW.
Jedna z nalepek (sygn. DU IX P.12[936]) wydana z okazji setnej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja znalazła się w wydanym przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej wieloplanszowym, kalendarzu ściennym, na rok 2012 stanowiąc „ozdobę” miesiąca lipca. Historia zamieszczonego na tej nalepce motywu tzw. orła zygmuntowskiego jest niezwykle interesująca i sięga wieku XVI, kiedy „prototyp” tegoż orła powstał i znajduje się w jednym ze starych druków w zbiorach naszej Biblioteki. W bliższych nam wiekach orzeł ten był niejednokrotnie przekształcany, podkolorowywany i stał się tematem wielu kalendarzy, pocztówek i druków okolicznościowych. Zainteresowanych zachęcam do prześledzenia i opisania tej historii.

Kolekcję nalepek można oglądać w e-bUWie.

Emilia Słomianowska-Kamińska