Skórzane, z tworzyw sztucznych lub naturalnych, a nawet z plastiku, na obcasie albo płaskie, drogie, tanie, wygodne lub niedopasowane, szyte ręcznie lub produkowane masowo. Potrzebne, żeby chronić stopy i zabezpieczać je przed uszkodzeniami, a zimą je ogrzewać. Dodają całości ubioru szyku, elegancji lub fantazji albo… świadczą o niechlujstwie. Buty – dawniej znak społecznego statusu (poznać pana po cholewach). Posiadanie ich wskazywało na zamożność noszącej je osoby. Materiał, z którego były wykonane też miał ogromne znaczenie, podobnie jak wysokość obcasów – jak choćby słynne czerwone obcasy (osiągające nawet 10 cm wysokości) przy królewskich butach Ludwika XIV wywyższające osobę jego królewskiej mości. Dziś może nieco mniejszą uwagę przywiązujemy do tego elementu ubioru, choć nadal o elegancji świadczą buty zadbane, czyste i najlepiej ze znanej firmy lub od dobrego szewca.
Mężczyźni porzuciwszy bóty ciasne, zaczynają używać obówia dostatniego, pozostawiając Damom, które się jeszcze na podobny krok zdecydować nie mogły, sznurowanie nóżek. Dowiedzioną jest już rzeczą że ciasne obówie ma wpływ szkodliwy na zdrowie; rodzi bolesne odgniotki, pobudza napływ krwi do głowy, i bóle tejże wywiązuje. [„Kurier Warszawski” 1854 nr 332, s. 1677.]
Tematyce butów poświęcona została ogólnopolska konferencja naukowa But w butonierce czyli kulturalnie o butach zorganizowana przez Katedrę Muzeologii Wydziału Nauk Humanistycznych UKSW w dniach 7-8 grudnia 2017 r. Poruszana tematyka była niezwykle bogata i ciekawa zarówno dla historyków sztuki, archeologów, kostiumologów i obejmowała szeroką perspektywę czasową – od antyku (buty rzymskich legionistów, charakterystyczne, wiązane rzemieniami sandały caliga, które nadal stanowią inspirację dla współczesnych projektantów i wytwórców obuwia) po współczesną popkulturę i nowoczesne media – film, internet, reklamę, a nawet druk 3D (dziś możemy samodzielnie wydrukować sobie buty według własnego projektu!).
Omawiano symbolikę i ikonografię butów w sztuce i reklamie – but jako symbol statusu społecznego, gloryfikacji, wyróżnienia; but symbolizujący podróż – wędrówkę przez życie, obecność człowieka, ale też jego odchodzenie, przemijanie, umieranie. But – jako symbol indywidualnego lub zbiorowego losu, szczególnie wymowny w kontekście tragedii Holokaustu, czy współczesnych historii migrantów.
Zaprezentowane zostały także sposoby wyrabiania obuwia w przeszłości – od konstrukcji, stylistyki i zdobienia butów w okresie średniowiecza (m.in. na podstawie znalezisk archeologicznych z Gdańska), przez obuwie ludowe, aż po najnowsze techniki – drukowanie w technice 3D wg projektów m.in. nieżyjącej już Zahy Hadid. Prelegenci pokazali bogactwo form obuwniczych i materiałów używanych dawniej i dziś do ich wytwarzania.
Co bibliotekarz może dodać do wspomnianej problematyki? Wystarczy, że sięgnie do dawnych czasopism – tam przecież kryje się bogactwo informacji z przeszłości. W swoim wystąpieniu pt. But w reklamie. Dziewiętnastowieczna reklama wszystkiego, co z obuwiem związane prezentowałam anonse reklamowe z tego okresu jako źródło informacji historycznych. Anonse reklamowe ilustrujące proponowany towar przyjmowały różnorodne formy. Obok zwartych i krótkich form inseratów publikowano reklamy bardzo rozbudowane pod względem treściowym i ikonograficznym. Na podstawie graficznych przedstawień reklamowanego obuwia można ustalić, jakich fasonów ówcześnie używano. Cenniki, stanowiące istotną część anonsu reklamowego, są także niezwykle istotnym źródłem informacji. Z treści reklam można dowiedzieć się również o sposobach zabezpieczania butów, jak również o sposobach brania miary w przypadku sprzedaży wysyłkowej. Tak bogata i szczegółowo prezentowana oferta z pewnością silniej zachęcała potencjalnych nabywców.
Elegant musi mieć buty koniecznie na wysokich obcasach, a ieżeli nie zupełnie kończasto wycięte na końcach, to przynajmniej zbliżaiące się bardzo do tej formy. [„Kurier Warszawski” 1837 nr 152, s. 746.]
O ubiorach, przemianach mody pisały żurnale, choć wiele informacji można zaczerpnąć z mniej oczywistych źródeł, np. z prasy codziennej. Obok opisów ubiorów podawano także informacje na temat dodatków do strojów, biżuterii, kosmetyków. Stosunkowo rzadko pojawiały się jednak informacje na temat obuwia. Pod tym względem żurnale mód okazują się mało użyteczne – opisy butów pojawiają się w nich z rzadka, zazwyczaj są lakoniczne, a ryciny, skoncentrowane na przedstawieniu ubioru, obuwie pokazują bardzo schematycznie lub fragmentarycznie, ukryte pod długimi sukniami lub nogawkami spodni.
Najmodniejsze buciki damskie, są teraz nie z boku ale na przodzie sznurowane. Prócz dogodności, forma ta ma tę jeszcze zaletę, że nogę mniejszą przedstawia. [„Kurier Warszawski” 1859 nr 333, s. 1804.]
Treści reklam informowały nie tylko o tym gdzie, jaki typ butów i za ile można było je nabyć. Anonse reklamowe są nośnikami informacji o ówczesnej kulturze handlowej, języku oraz rozwoju technologicznym i sposobach wyrabiania obuwia. W XIX w. obuwie wyrabiano ręcznie – trudnili się tym szewcy. Produkcja maszynowa rozpoczęła się i stopniowo upowszechniła w drugiej połowie tego stulecia. Zanim jednak uległa pełnej mechanizacji, następowały zmiany technologiczne. Prasa informowała o wynalazkach, jak użycie drewnianych ćwieków zastępujące szycie dratwą, co jednocześnie powodowało potanienie i przyspieszenie produkcji obuwia. Już w 1855 r. Kurier Warszawski donosił o mechanicznej produkcji takich sztyftów. Rozwój produkcji zmechanizowanej za granicą postępował również w związku z potrzebą masowej produkcji butów dla wojska, m.in. amerykańskiego, o czym również donosił „Kurier Warszawski” w 1867 r.
Z anonsów reklamowych wyczytać można wiele informacji na temat detali obuwia, np. rodzaju podeszwy – pojedyncza lub podwójna; rodzaju użytej skóry – hamburska, szagrynowa, łojko-szagrynowa, zamszowa, czyli jelonkowa albo jucht; sposobie szycia – zszyte z tyłu, tzw. buty jednostajne; rodzaju zastosowanych wstawek elastycznych lub zapięć albo wiązań – klamry, metalowe haczyki do zapinania dla osób, które nie mogły używać gumy elastycznej. Także nazwy fasonów butów oraz ich przeznaczenie znajdują swoje odzwierciedlenie w treści ówczesnych reklam: trzewiki, buty z wysokimi cholewkami (do jazdy konnej – te często z ostrogą, do polowania lub gospodarskie), pantofle, a w pierwszych dekadach wieku XX nowy fason – amerykański. W asortymencie butów damskich dominowały wysokie trzewiki sięgające powyżej kostki lub do połowy łydki, zapinane z boku, na podciętym obcasie.
Wystarczy zatem przyjść do czytelni lub skorzystać z zasobów bibliotek cyfrowych, by przenieść się w minione już czasy najbardziej znanego warszawskiego szewca Stanisława Hiszpańskiego lub dowiedzieć się, gdzie mieścił się główny skład sprzedaży hurtowej i cząstkowej kaloszy gumowych rosyjsko-amerykańskiej kompanii.
Więcej o konferencji można usłyszeć w audycji: http://www.rdc.pl/podcast/wieczor-rdc-akcja-but-w-butonierce-czyli-kulturalnie-o-butach/
Lilianna Nalewajska, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń
Reklamy pochodzą z Józefa Unger Kalendarz Warszawski Popularno-Naukowy na Rok 1888 i 1890, sygn. 18.35.2.8., dostępny w e-bUW: http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/publication?id=249313&from=&dirids=1&tab=1&lp=2&QI=