O arabskim podróżniku rekordziście

Książka Osobliwości miast i dziwy podróży 1325-1354 Ibn Battuty (BUW Wolny Dostęp G370.I2 A38165 2008) wpadła w moje ręce przez przypadek. Cieszę się jednak bardzo, że on się zdarzył, gdyż miałam okazję poznać losy ciekawego podróżnika. Autor Osobliwości Abu Abd Alah Mohammed ibn Abd Allah ibn Ibrahim al-Lawati at-Tandżi znany powszechnie jako Ibn Battuta, ostatni z wielkich podróżników arabskich, był postacią nietuzinkową. Na początku swej opowieści przedstawia siebie jako skromnego, pobożnego muzułmanina, który chcąc spełnić swój religijny obowiązek wybrał się w pielgrzymkę do Mekki. Może rzeczywiście tak było. Po drodze  jednak zdobył tak wielkie doświadczenie i tak zasmakował w podróżach, że ostatecznie jego „pielgrzymka” trwała ponad ćwierć wieku. Przemierzył blisko 120 tysięcy kilometrów, awansował od funkcji sekretarza, poprzez urząd sędziego muzułmańskiego, aż w końcu jako poseł sułtana reprezentował świat muzułmański na dworach władców Chin i Afryki zyskując opinię mędrca! No i oczywiście zostawił po sobie opis podróży.

Krótki rys biograficzny: urodził się 24 lutego 1304 roku w mieście Tanger na terenie obecnego Maroka. Jego ojciec miał na imię Abd Allah. Był członkiem berberyjskiego plemienia Lawata. W rodzinnym mieście ukończył szkołę prawniczą. Pierwszą podróż rozpoczął 24 czerwca 1325 roku. Miał wtedy 22 lata. W sumie odbył trzy podróże[1]. W czasie ostatniej spotkał na swej drodze Ibn Dżuzaja z Grenady, który został jego sekretarzem i postanowił uwiecznić fascynujące opowieści znanego już wtedy w całym muzułmańskim świecie podróżnika,  spisując w 1355 r. zasłyszane gawędy. Taki jest też charakter książki – opowieść snuje się raz szybciej raz wolniej, wiadomości są czasem bardzo szczegółowe, a czasem w kilku zdaniach opisano przebycie wielu kilometrów czy podsumowano wiele dni wędrówki. Dzięki naocznemu światkowi poznajemy zarówno wielkie wydarzenia, opisywane obecnie w podręcznikach historii, jak i życie codzienne w różnych zakątkach muzułmańskiego świata i krajów ościennych, które Ibn Battuta poznał będąc posłem sułtanów.

Oto kolejne etapy jego trzech podróży[2]:

Podróż pierwsza (lata 1325-1330 lub 1332): rozpoczął ją w Tangerze, skąd poprzez północną Afrykę dotarł do Aleksandrii i Damietty, popłynął statkiem w górę Nilu do Kairu i dalej do Assuanu, przemierzył pustynię aż do portu Ajzab nad  Morzem Czerwonym, z którego wyruszył  do  Dżuddy, a stąd  do Mekki. Niestety z powodu toczonych w tym czasie walk na Morzu Czerwonym musiał wrócić do Kairu. Postanowił więc dostać się do Mekki inną trasą, przez Ziemię Świętą i Jerozolimę do Syrii i tam dołączyć do pielgrzymki z Damaszku, aby wraz z nią dotrzeć do celu swej podróży: Mekki i Medyny. W ten sposób w 1326 odbył swoją pierwszą muzułmańską pielgrzymkę czyli hadżdż. Ale sama podróż trwała dalej: przez Pustynię Arabską dotarł do czczonego przez szyitów grobowca w Meszchedzie – miejsca spoczynku największego kalifa szyickiego Alego (zięcia Mahometa). Następnie udał się do Iranu, który przemierzył wzdłuż i wszerz, górnej Mezopotamii i dalej do Bagdadu, w którym przyłączył się do kolejnej pielgrzymki do Mekki i w ten sposób odbył swój drugi hadżdż. W 1328 r drugi raz dotarł do Mekki, gdzie na dwa lub trzy lata unieruchomiła go choroba.  Gdy wyzdrowiał zwiedził prowincje Półwyspu Arabskiego: Jemen, Hadramaut, Oman i Bahrejn, następnie tereny dzisiejszego Zanzibaru, a potem Ormuz nad Zatoką Perską, z którego po raz trzeci udał się do Mekki. Do Kairu wrócił przez Morze Czerwone. W czasie tej podróży Ibn Battuta zwiedził większą część świata muzułmańskiego położoną u wybrzeży Morza Śródziemnego.

Podróż druga (lata 1332-1347): była to jego najdłuższa, azjatycka podróż. Jej trasa wiodła z Kairu poprzez Syrię do Azji Mniejszej. W Synopie na Morzu Czarnym wsiadł na statek i udał się do Kafy (Teodozji) na Krymie. Stamtąd wyruszył przez Step Kipczacki do Astrachania. Z niego podążył do Konstantynopola i wrócił do Złotej Ordy. Z jej stolicy, Seraju, udał się do Afganistanu i dalej do Indii. W Indiach zatrzymał się na dłużej. Dzięki swojej sławie i szacunkowi, zdobytemu dzięki wyjątkowej znajomości prawa, został mianowany muzułmańskim sędzią (kadim). Indie były dla Ibn Battuty całkiem nowym światem – był to pierwszy na szlaku jego wędrówek kraj, w którym nieomal całą społeczność stanowią „poganie”. Także klimat, fauna i flora były dla niego nowe i zaskakujące. Traktując Indie jako bazę wypadową odbył liczne wyprawy: na Malediwy (gdzie o mały włos nie  został sułtanem!), Cejlon, Bengal. Do Chin wyruszył w charakterze posła i dotarł do Pekinu. W drodze powrotnej zwiedził Sumatrę, ponownie odwiedził Iran, Irak, Syrię, Egipt i po raz czwarty odbył pielgrzymkę do Mekki. Do Maroka wrócił przez Egipt.

---

Podróż trzecia (lata 1349-1354): po krótkim pobycie w rodzinnych stronach, wyruszył do Tunisu, stamtąd na Sardynię i do Fezu. Następnie przez Gibraltar dotarł do Grenady. Nie zagrzał tam długo miejsca i wyruszył w podróż po Afryce: do Sudanu Zachodniego, Malli nad Nigrem, Timbuktu i aż do Takkady. Tam zastał go rozkaz sułtana Abu Inana wzywający go do Fezu. Wrócił i najpewniej spędził w nim resztę życia. Zmarł prawdopodobnie w 1369 roku.

---

Ibn Battuta jest postacią ciągle żywą w świecie muzułmańskim – na jego cześć powstawały wiersze, piosenki i obrazy, nakręcono o nim kilka filmów, jest bohaterem gry video, jego imieniem nazwano lotnisko w Tangerze, instytut naukowy w Marrakeszu, a w Dubaju niedawno powstało centrum handlowe jego imienia – Ibn Battuta Mall. Uwieczniono go nie tylko na Ziemi, ale i na Księżycu – jego imię nosi jeden z kraterów.

Polscy czytelnicy mogą poznać szeroki wybór z jego wspomnień w tłumaczeniu Tadeusza Majdy i Haliny Natorf, redakcji naukowej wyboru treści dokonał oraz przedmowę napisał Ananiasz Zajączkowski; komentarze opracował Tadeusz Majda.

Agnieszka Fabiańska, Gabinet Rękopisów
zdjęcie książki: Bartłomiej Karelin ORZE

[1] Niektórzy badacze dzielą całą trasę na cztery wyprawy.

^[2] Znacznie dokładniejsze niż tutaj omówienie tras wszystkich podróży znajduje się w angielskojęzycznym haśle w Wikipedii.