Obiekt miesiąca – Cel handlowy, efekt naukowy

Ciąg dalszy ilustrowanych wypraw dookoła świata…

Morskie ekspedycje naukowe w XVIII wieku były niewątpliwie domeną Anglii i Francji. Na początku XIX wieku takie wyprawy podjęła również Rosja, podczas których prowadziła własne badania oceanograficzne, biologiczne i etnograficzne, a także dokonała nowych odkryć geograficznych, chociaż nie tak spektakularnych jak poprzednicy. Wkład do światowej nauki nie był jednak głównym powodem organizacji pierwszej rosyjskiej wyprawy dookoła świata. Wymusiła ją potrzeba uregulowania dostaw niezbędnych towarów drogą morską na Kamczatkę, oraz do faktorii usytuowanych u wybrzeży Ameryki Północno­-Zachodniej tzw. Rosijsskoj Ameryki, zarządzanej przez Rosyjską Amerykańską Kompanię. W tym celu postanowiono zabezpieczyć szlaki swoich statków oraz rozszerzyć handel, poprzez nawiązanie stosunków dyplomatycznych i handlowych z Japonią i Chinami. Pierwszą taką ekspedycję zorganizowano w latach 1803­-1806, którą dowodził Iwan Fiedorowicz (Adam Johann von) Kruzensztern (1770­-1846) na okręcie „Nadieżda”. W wyprawie brał również udział drugi statek, „Newa” prowadzony przez Jurija Fiedorowicza Lisianskiego (1773-­1837), oficera marynarki zaproszonego przez samego Kruzenszterna na stanowisko drugiego kapitana. Inicjatorem tego przedsięwzięcia była Rosyjska Amerykańska Kompania, której koncepcję i plan poparli nie tylko minister handlu, hrabia Nikołaj Piotrowicz Rumiancew (1754-­1826) i minister żeglugi admirał Nikołaj Semenowicz Mordwinow (1754­-1845), a także, i co najważniejsze, projekt ten uzyskał aprobatę cara Aleksandra I (1777-­1825). Pokładano zatem duże nadzieje przede wszystkim w sukcesie handlowym, ale również prestiżowym ekspedycji. Organizatorzy wyprawy nie spodziewali się jednak, że będzie ona tak owocna w badania oceanograficzne na Pacyfiku, wykonane wokół wschodnich wybrzeży Kamczatki i Sachalinu, zachodniego wybrzeża japońskiej wyspy Hokkaido oraz Kuryli i Aleutów. Do niespodziewanych sukcesów dołączyły również: odkrycie wyspy, nazwanej później Wyspą Lisianskiego, wchodzącej w skład Północno­-Zachodniego archipelagu Hawajów, oraz cenne obserwacje etnograficzne i badania językowe przeprowadzone przez Kruzenszterna i Lisianskiego na Hawajach i wyspie Kodiak, położonej u wybrzeży Alaski. Zebrano również ciekawe kolekcje botaniczne i zoologiczne.

W Gabinecie Zbiorów Kartograficznych BUW posiadamy atlas z tej wyprawy, który jest rejestracją podróży tylko statku „Newa” i poczynionych na nim badań. Mowa tu o pracy wydanej w Petersburgu w 1812 roku Sobranie kart i risunkov prinaležaŝih k putešestviû Flota Kapitana 1­ego ranga i Kavalera Ûriâ Lisânskago, na korable Neve, stanowiącej integralną część zapisków kapitana Lisianskiego, opublikowanych w dwóch tomach pod tytułem Putešestvie vokrug sveta v 1803,.4.5. i 1806 godah po poveleniû Ego Imperatorskago veličestva Aleksandra Pervago, na karable Neve pod načalstvom Flota Kapitan­Lejtenanta, nyne kapitana 1­go ranga i kawalera Ûriâ Lisânskago[1].

Atlas, obok mapy świata z zaznaczoną trasą podróży dwóch rosyjskich statków, zawiera precyzyjnie wykonane przez kapitana Lisianskiego oraz pod jego nadzorem mapy obszaru Pacyfiku i terenów nadbrzeżnych, którymi Rosja była najbardziej zainteresowana. Dołączono do nich kilka ilustracji sporządzonych podczas wspomnianych badań etnograficznych. Mapa główna została wykonana techniką miedziorytu, pozostałe 14 kart atlasu to litografie.

Wydane zapiski kapitana Lisiańskiego wraz atlasem dotarły do naszej Biblioteki w 1842 r. wśród nadesłanych dubletów z bibliotek rosyjskich jako „dar Najjaśniejszego Pana”. Nasze egzemplarze pochodzą z biblioteki Liceum Księcia Bezbarodko.

Małgorzata Bandzo-Antkowiak, Gabinet Zbiorów Kartograficznych

Fot. Jolanta Skotnicka

[1] Praca dostępna w BUW, sygn. 2.14.11.18a,b i w tłum. niemieckim 9.15.5.4 [1,2]