21-23 lutego 2017 roku w Berlinie odbyło się kolejne, ósme już spotkanie przedstawicieli bibliotek i innych organizacji zrzeszonych w Europejskiej, Afrykańskiej i Bliskowschodniej Grupie Członków OCLC (EMEA OCLC).
Pierwsze dwa dni były wypełnione sesjami plenarnymi i równoległymi, trzeci zaś, pod nazwą Product Day, stanowił prezentację oprogramowania dostarczanego przez OCLC, której towarzyszyła dyskusja.
W spotkaniu udział wzięli: wicedyrektor BUW Roman Tabisz oraz Karol Mirowski, Maciej Jabłoński i Agnieszka Kasprzyk z Centrum NUKAT.
Sesje plenarne spotkania były poświęcone następującym tematom:
- Dziejowe i kulturowe rozstaje dróg, na których przyszło znaleźć się bibliotekom we współczesnym świecie – Skip Prichard, przewodniczący i dyrektor generalny OCLC wskazał na mnogość decyzji podejmowanych obecnie przez biblioteki, wprowadzane przez nie zmiany i pełnione przez nie role.
- Zjawisko Big Data i rola bibliotek w przyszłości napędzanej przez dane – Big Data pozytywnie wpływają na proces uczenia się, znacznie go uspołeczniając i oferując ludziom nowe, nieznane dotąd możliwości odkrywcze. W procesie rozumienia danych i kreowania wiedzy istotną rolę mogą odegrać biblioteki jako pośrednicy i pomocnicy.
- Przekształcanie usług bibliotecznych pod wpływem zarządzania napędzanego danymi – gromadzenie danych daje ogromne możliwości badawcze, umożliwia poznanie potrzeb czytelników i stworzenie odpowiadających im usług. Zebrane dane pomagają rozpoznać wzorce i trendy w celu określenia odpowiednich strategii na przyszłość. Podejmowanie decyzji staje się prostsze, ponieważ opiera się na rzeczywistych danych, a nie na domysłach. Efektywne zarządzanie to również duże oszczędności finansowe, które mogą być wykorzystane na bieżące potrzeby biblioteki. Big Data są olbrzymią szansą dla bibliotek, wymagają jednak czasu na wdrożenie i zmiany dotychczasowego spojrzenia na prace biblioteki.
- Big Data a odpowiedzialność – gromadzenie dużych ilości danych i późniejsze analizy przynoszą wiele korzyści, ale również wiążą się z wielką odpowiedzialnością, istnieje bowiem ryzyko naruszenia prawa ochrony danych osobowych. Na podstawie przechowywanych danych możliwe jest tworzenie szczegółowych profili osób. Pozwala to na przewidywanie informacji o ich zachowaniach i w rezultacie może wpływać na podejmowane przez nich decyzje. Prelegenci podkreślili, że właśnie z tego powodu tak bardzo ważne są przejrzyste zasady, na jakich dane są pobierane i przetwarzane. Użytkownik musi być informowany, w jaki sposób jego dane będą wykorzystywane, musi mieć też zagwarantowane prawo do wglądu w informacje o nim i prawo do ich poprawienia lub usunięcia. Dotyczy to również danych powstałych wyniku przeprowadzonych analiz. Należy też pamiętać, że dane nie mogą być udostępniane innym podmiotom bez wyraźnej zgody użytkownika.
- Przegląd działań OCLC w ostatnim roku – informacje o najświeższych wydarzeniach, aktualizacjach produktów i usług, działaniach Rady Powierniczej OCLC oraz członkostwie w tej organizacji.
- Otwarta Nauka i zaangażowanie w nią bibliotek – przedstawiono sposób, w jaki biblioteki mogą wziąć udział w programach Otwartej Nauki w oparciu o promowane przez Komisję Europejską rozwiązania np. European Open Science Cloud (EOSC). Biblioteki bardzo rzadko aktywnie włączają się w procesy, w których mogłyby być źródłem świetnych danych dla badań naukowych na poziomie kraju, UE czy G7. Opisana była metoda włączenia się w prace na rzecz Otwartej Nauki na przykładzie koordynowanego przez ZBW (Leibniz-Informationszentrum Wirtschaf) projektu GeRDI – Generic Research Data Infrastructure.
- Innowacyjne sposoby nawiązywania i utrzymywania kontaktów ze społecznością przez biblioteki – zaprezentowano, jak biblioteka może zmienić swą tradycyjną funkcję w lokalnej społeczności, korzystając z danych społecznościowych jej użytkowników, a także wykorzystując pogłębioną wiedzę o osobach korzystających z usług bibliotecznych. Biblioteka w tym kontekście nie tylko odpowiada na współczesne oczekiwania użytkowników dotyczących form komunikacji czy domyślnego działania serwisów internetowych, zaczyna również pełnić rolę ośrodka tworzącego i organizującego lokalną społeczność zwłaszcza jako miejsce styku lokalnych władz, organizacji non-profit i lokalny mediator pomiędzy różnymi grupami interesów. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że w omawianej publicznej bibliotece powstało stanowisko dyrektora ds. usług cyfrowych.
W sesjach równoległych pojawiły się takie zagadnienia jak:
- infrastruktura regionalna i narodowa w globalnym uniwersum metadanych – podczas tej sesji dwóch dyrektorów OCLC przedstawiło możliwości produktów i usług oferowanych przez firmę pozwalających na włączenie się bibliotekom, konsorcjom lokalnym i krajowym bibliotek do korzystania z zasobów światowych informacji, metadanych oraz prezentowania i poprawiania widoczności własnych zasobów w globalnych koncentratorach danych. Praktyczny wymiar tych przedsięwzięć starała się przybliżyć na własnych doświadczeniach przedstawicielka Biblioteki Uniwersyteckiej z Wageningen w Holandii. Opisywała inicjatywę współpracy uniwersytetów holenderskich, konsorcjum UKB i holenderskiej biblioteki narodowej. Program ten – „Transition to WorldShare” – miał na celu ujednolicenie procedur tworzenia metadanych, systemów informatycznych oraz wpłynięcie na większą widoczność materiałów w globalnym świecie. Dane są tworzone w zaledwie dwóch systemach informatycznych (WMS, Aleph), a jednak już to wygenerowało pewne problemy i opóźniło projekt. Dane są przejmowane również wprost z Biblioteki Kongresu bądź WorldCata. Mimo wspólnego celu wszystkich instytucji i pomocy OCLC początkowy termin zakończenia realizacji projektu znacznie się przesunął i wciąż dopracowywane są szczegóły wielu zagadnień. Podkreślano na przykład, że OCLC i ich produkty świetnie radzą sobie z indeksowaniem czy ogólniej przetwarzaniem powtarzalnych danych, ale w przypadku opracowań jednostkowych, unikatowych dane takie są bardzo trudno dostępne, choć dostęp do nich powinien być równie łatwy jak przy poprzednich metodach i narzędziach opracowania. W ocenie prelegentki plan ramowy przedsięwzięcia został jednak wdrożony i korzyści płynące z integracji wkrótce będą zauważalne.
- czas nieustannych zmian – bibliotekarze stykają się obecnie z ogromną różnorodnością zadań w swojej pracy. To wymaga rozwijania u nich nowych umiejętności. Jak prawidłowo zidentyfikować potrzebne bibliotekarzom umiejętności, by jak najlepiej przygotować ich do wykonywania tego zawodu w nieustannie zmieniających się warunkach? Przeanalizowano to zagadnienie m.in. w oparciu o raport IFLA na temat trendów w bibliotekach i bibliotekarstwie.
- jak może się “zmienić” biblioteka po rozpoczęciu przeniesienia swoich usług do rozwiązania “chmurowego”? – podczas tej sesji zostały zaprezentowane korzyści i ograniczenia, jakie wynikają z przeniesienia usług bibliotecznych do „chmury”. Pierwszym przykładem takiego przeniesienia była biblioteka Amerykańskiego Uniwersytetu w Sharjah (The American University of Sharjah). Jest to pierwsza biblioteka na Bliskim Wschodzie, która wdrożyła u siebie system WMS (WorldShare Management Services). W systemie zaimplementowano dodatkowo możliwość katalogowania i wyszukiwania w języku arabskim. Drugim przykładem był Uniwersytet w Rotterdamie (Erasmus University Rotterdam). Z uwagi na to, że posiada on wiele różnych bibliotek wydziałowych, wdrożenie wymagało dużo większej pracy i zaangażowania ze strony bibliotekarzy. W efekcie udało się jednak osiągnąć zamierzone cele i zaspokoić potrzeby każdej z nich. W obu przypadkach, wdrożenie wymagało ścisłej współpracy między pracownikami biblioteki a dostawcą systemu. Główną korzyścią takiego rozwiązania, wymienianą przez prelegentów, jest całkowite przeniesienie odpowiedzialności za funkcjonowanie systemu na firmę zewnętrzną. Dzięki temu biblioteka nie musi już utrzymywać własnych serwerów. Z drugiej strony oznacza to całkowite uzależnienie od dostawcy w kwestii działania systemu.
- centra wymiany, zmieniające się przestrzenie – biblioteki coraz częściej dzielą zajmowaną przez siebie przestrzeń z innymi instytucjami i organizacjami. Badane są możliwości wygodniejszej i efektywniejszej aranżacji wnętrz, aby mogły służyć bardzo różnorodnym grupom odbiorców. Biblioteki prowadzą dialog ze swoimi użytkownikami, dowiadując się o ich potrzebach i czerpiąc natchnienie do rozwijania działalności z pomysłów czytelników.
- identyfikowanie obiektów i łączenie ich za pomocą indeksowania semantycznego – prelegenci z bibliotek narodowych Polski oraz Niemiec prezentowali, jak ich instytucje wzbogacają informacje dostępne dla użytkownika w ich zasobach. Polska Biblioteka Narodowa dodaje szereg sformalizowanych danych bezpośrednio do rekordów w formacie MARC21 w oparciu o międzynarodowe standardy, aby mogły być one wyszukiwane, grupowane, etc. przez międzynarodowe instytucje oraz systemy automatyczne, jak również udostępnia API do tych zasobów. Niemiecka Biblioteka Narodowa natomiast wzbogaca prezentację danych o informacje pochodzące z innych źródeł takich jak VIAF czy Wikipedia, z którymi na mocy porozumienia łączy dane tam przedstawiane z numerami kontrolnymi (linkami) swojej bazy. Tworzą się w ten sposób jednocześnie nowe połączenia pomiędzy dziełami, autorami i opracowaniem rzeczowym. Prelegent podkreślał, że tworzenie nowych połączeń, linkowanie danych stało się nowym wymiarem katalogowania i jednocześnie obowiązkowym elementem pracy osób katalogujących w tej bibliotece. Z kolei pracowniczka działu badań OCLC zaprezentowała prace OCLC związane z opracowaniem złożonych algorytmów mających na celu ustalanie relewancji tematycznej, a nawet automatycznego opracowania przedmiotowego rekordów bibliograficznych, jak również tworzenia nowych połączeń i indeksów tematycznych wraz z ich atrybutami. Porównano 3 metody algorytmiczne (wykorzystywane przez m. in. Google), wyniki przez nie zwracane, a także zależność wyników i ich interpretacji od materiału źródłowego (baza medyczna, inna specjalistyczna) oraz kontekstu lingwistycznego, geograficznego czy czasowego.
- polepszanie wrażeń użytkowników i możliwości zaangażowania – o wrażenia użytkowników bibliotek w świecie cyfrowym należy dbać równie troskliwie, co o te w świecie realnym. Biblioteka Uniwersytetu w Wageningen (Holandia) bada odczucia i potrzeby użytkowników, aby móc lepiej dostosowywać swoje wnętrza oraz oferowane produkty i usługi. Madrycka Biblioteka IE angażuje w swoje działania nie tylko znane nam powszechnie rozwiązania takie jak smartfony czy tablety, ale także rzeczywistość rozszerzoną (augmented reality) czy roboty.
- przekształcanie biblioteki akademickiej – Biblioteka Uniwersytetu w Essex zdecydowała się zmienić postrzeganie biblioteki jako zamkniętego środowiska. Postanowiono stworzyć miejsce przyjazne czytelnikom, w którym będą mogli odnaleźć wsparcie oraz inspirację. Biblioteka otworzyła się na sugestie czytelników. Utworzono specjalną grupę doradczą, która zajmuje się rozwojem poprzez zbieranie opinii na temat funkcjonowania biblioteki. Czytelnicy mogą zgłaszać swoje sugestie osobiście, mailowo i na cyklicznych spotkaniach grupy. Biblioteka DTU (Technical University of Denmark) postanowiła skorzystać z wielkich możliwości Big Data i zaczęła gromadzić dane na temat funkcjonowania swojej biblioteki. Zdecydowano, że oprócz podstawowych danych takich jak częstotliwość odwiedzin i liczba wypożyczeń, będą zbierane również dane dotyczące m.in. temperatury, poziomu oświetlenia i ruchu w całej bibliotece. Te wszystkie dane są wykorzystywane w aplikacjach, które mają ułatwić czytelnikom korzystanie z biblioteki. Przykładowo, czytelnik przy pomocy aplikacji może odnaleźć wolne miejsca, zobaczyć je na mapie cieplnej i wybrać najbardziej mu odpowiadające. Wprowadzenie nowych udogodnień spowodowało wzrost rocznej liczby odwiedzających ze 120 tys. do 550 tys.
- innowacje w bibliotekach publicznych – w Hamburgu wprowadzono eksperymentalnie bibliotekę samoobsługową. Odpowiednio wyposażona biblioteka jest dostępna bez obecności jakichkolwiek pracowników. Mieszkańcy zaakceptowali to rozwiązanie, a brak przypadków wandalizmu zachęca do rozwinięcia koncepcji i wdrożenia kolejnych placówek tego typu. Biblioteki duńskie opracowały projekt personalizacji wnętrz i usług oferowanych przez bibliotekę do potrzeb aktualnie przebywających w niej użytkowników (oświetlenie, ogrzewanie, oferta wyświetlana na ekranach LCD, itp.)
- równoważenie usług z bezpieczeństwem danych, interfejsami API i interoperacyjnością – sesja głównie dotyczyła zakresu interfejsów API, które są obecnie dostępne na Platformie WorldShare. Zestaw API umożliwia dostęp do różnorodnych danych biblioteki, z których korzystają aplikacje OCLC. Z API mogą korzystać również aplikacje stworzone przez bibliotekę lub innych dostawców usług bibliotecznych. Lista dostępnych API:
- Acquisitions – odpowiada za obsługę modułu akwizycji. Umożliwia dostęp do danych o zamówieniach, fakturach i finansowaniu.
- Circulation – odpowiada za obsługę modułu wypożyczeń. Umożliwia dostęp do danych o wypożyczeniach i zamówieniach.
- NCIP – odpowiada za obsługę protokołu NCIP (NISO Circulation Interchange Protocol / Z39.83)
- Vendor Info Center – umożliwia dostęp do danych o sprzedawcach dostarczających materiały, produkty oraz inne usługi.
- ILL Policies Directory – umożliwia dostęp do zasad wypożyczeń międzybibliotecznych w danej bibliotece.
- Article Exchange – umożliwia dostęp do modułu odpowiedzialnego za udostępnianie różnego rodzaju materiałów.
Większość sesji Product Day była powtórzeniem informacji z sesji dni poprzednich, tylko niektóre z wątków zostały nieco rozwinięte. Jako nowy produkt czy usługę przedstawiono WorldShare e‑Services, który jest produktem niezależnym od innych z rodziny OCLC i został zaprezentowany jako pomost pomiędzy obecnymi systemami w bibliotece a pełnym wdrożeniem WMS lub jako platforma integrująca wyszukiwanie zasobów, zwłaszcza elektronicznych, w bibliotece. Kolejnym produktem była usługa OCLC Sustainable Collection Services (SCS) w połączeniu z GreenGlass. Polega ona na wymianie danych między bibliotekami o drukowanych zasobach i ich lokalizacjach, aby efektywniej wykorzystywać zasoby magazynowe, informacje o częstotliwości wypożyczeń, aby racjonalniej podejmować decyzje o zakupie i lokalizacjach książek i czasopism, w ramach grupy bibliotek, a także efektywniej wprowadzać wypożyczenia międzybiblioteczne (system Tipasa). System działa w oparciu o dane przetwarzane i dostarczane zwrotnie przez OCLC.
Kolejne spotkanie EMEA OCLC odbędzie się w lutym 2018 roku w Edynburgu.
Agnieszka Kasprzyk, Karol Mirowski, Maciej Jabłoński, Centrum NUKAT