Tegorocznym miejscem obrad miłośników zagadnień tegumentologicznych, zorganizowanych przez niemieckie robocze grono do rejestracji, opracowania i zachowania historycznych opraw (AEB) był Augsburg – malownicze miasto północnej Bawarii. Wzięło w nich udział 100 uczestników reprezentujących europejskie instytucje nauki i kultury oraz osoby niezrzeszone. O Augsburgu, jako miejscu przechowywania cennych opraw, głośno było w niemieckiej prasie we wrześniu 2017 r., kiedy to opublikowano informację o odnalezieniu książki oprawnej w pergaminową kartę z Biblii Gutenberga (wyd. w l. 1452-1455) ozdobionej efektownymi iluminacjami pochodzącymi z lipskiego warsztatu malarskiego. Odkryte cimelium znajduje się w bibliotece państwowej (Staats- und Stadtbibliothek), jednakże cenne i piękne książki przechowuje także książnica uniwersytecka, gospodarz tegorocznego zjazdu. W sali wystawowej ‒ skarbcu pokazano nam m.in. oprawy wykonane z wtórnie użytego pergaminu pochodzące z klasztornych librarii, jak też luksusowe egzemplarze powstałe w renesansie. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje francuska oprawa z motywem plecionki wstęgowej ze zbioru bibliofila-finansisty Marcusa Fuggera (1529-1597), która trafiła do biblioteki uniwersyteckiej w Augsburgu poprzez koligacje rodzinne Fuggerów z grafami Oettingen-Wallerstein. Na temat historii księgozbioru książąt Oettingen-Wallerstein, podczas wykładu inauguracyjnego mówił kierownik zbiorów specjalnych, dr Günther Hägele.
Oprawa francuska z księgozbioru Markusa Fuggera. W zwierciadle górnej okładziny herby rodziny Fugger-Kirchberg. Fot. UB Augsburg
Papier brokatowy z 2. połowy XVIII w., Johann Wilhelm Meyer (Augsburg 1713-1784).
Podczas obrad mieliśmy możliwość zwiedzenia jeszcze jednej wystawy, poświęconej papierowi brokatowemu. Od wieku XVIII używano go zarówno do oprawy książek, jak i na wyklejki (egzemplarze tak oprawiane znajdują się m.in. w Gabinecie Starych Druków BUW). O papierze augsburskim (bo również tak określa się papier brokatowy) mówiła podczas zjazdu Angela Opel. Materiał ten stał się tematem wystawy Więcej niż kolorowy papier – wyklejki ze zbiorów graficznych (Mehr als Muster – Bunt – und Vorsatzpapiere aus der Grafische Sammlung) przygotowanej podczas zajęć semestralnych przez studentów Wyższej Szkoły w Augsburgu.
Pamiętnik z kłódką. Źródło: http://sklep.beniamin.com.pl
Spośród wszystkich prezentacji konferencyjnych na szczególną uwagę zasługuje referat Marco Heilesa z Düsseldorfu. Zaprezentował on oprawy zamykane na klucz, pochodzące z czasów średniowiecza i wczesnej ery nowożytnej, które jak się okazuje do dziś inspirują wydawców młodzieżowych gadżetów (w handlu dostępne są pamiętniki z kłódką – przykład przywołany przez referenta, choć inny niż ten, który przedstawiamy obok).
Najstarszą znaną księga „z kluczykiem” jest rękopisem z 1446 roku. Jaką funkcję spełniały takie zabezpieczenia? Jak się zdaje, nie chodziło jedynie o strzeżenie tajemnic zawartych w kodeksach. Osoby zainteresowane zgłębieniem tematu zachęcam do lektury tekstu autorstwa dra Heilesa (na blogu mediewistów), w którym odnajdziemy listę książek „z kluczykiem” z terenu środkowej Europy (zob. https://mittelalter.hypotheses.org/8758).
Książka „zakluczona” – górna okładzina z zamkiem w centrum zwierciadła – rękopis z zasobu BSB München (Cgm 8470). Fot. Bayerische Staatsbibliothek München. Lizenz: CC BY-NC-SA 4.0
Oprawom z wieków średnich poświęcił uwagę Scott Husby ze Stanów Zjednoczonych, prezentując twórczość jednego z XV-wiecznych introligatorów, Johannesa Richenbacha z Geislinger. Oprawy z jego warsztatu rozproszone są w bibliotekach Stanów Zjednoczonych i Europy a opisy oraz zdjęcia kilku z nich można odnaleźć w bazie Booksbindings on Incunables (zob. http://www.themorgan.org/search/site/richenbach).
Sygnowana oprawa z warsztatu Richenbacha. Speculum beatae Mariae virginis, 1466. MS M.629 Morgan Library & Museum
Kolejny referat odbiegał nieco od tematyki prezentowanej podczas zjazdu, lecz spotkał się z dużym zainteresowaniem słuchaczy. Mistrz introligatorstwa Ingela Dierick (Belgia) i artysta Rolf Lock (Austria) przedstawili Nietypowy projekt książkowy 99 Haiku. Efektem tego projektu są unikalne niewielkie książeczki, powstałe z inspiracji twórczością japońskiego artysty Hiroshige Ando (1797-1858). Natomiast Metchilda Lobisch mówiła o twórczości szwajcarskiego mistrza introligatorstwa Thorvalda Henningsena (1896–1977). Oprawy z jego warsztatu, przechowywane w zbiorach centralnej biblioteki w Zurychu, stały się punktem wyjścia do badań prowadzonych przez referentkę.
Dwa ostatnie wystąpienia dotyczyły ochrony dóbr kultury. Ursula Hartwieg z Berlina przedstawiła podsumowanie działalności KEK (Koordinierungstelle fur die Erhaltung des schriftlichen Kulturguts) – ciała powołanego do koordynowania projektów mających na celu zabezpieczenie dziedzictwa kultury w niemieckich bibliotekach i archiwach. W referacie Ocalić tradycję (Überlifertes sichern) zaprezentowała dotychczasową aktywność KEK. Z kolei Cornelia Chamard omówiła projekt prowadzony przez Bibliotekę Uniwersytecką w Rostocku i bibliotekę północnego kościoła, którego celem jest rejestracja zbiorów bibliotek kościelnych w Meklemburgii – Pomorze Przednie (Mecklemburg-Vornpommern; więcej o projekcie zob. http://www.ub.uni-rostock.de/ub/xDLib/kirchenbib_xde.shtml)
Zapewne więcej o bibliotekach Pomorza-Meklemburgii dowiemy się za rok, bowiem kolejny zjazd odbędzie się nad Bałtykiem, w Bibliotece Uniwersyteckiej w Rostocku, na który zapraszali organizatorzy spotkania w Augsburgu.
Joanna Milewska-Kozłowska, Gabinet Starych Druków