Pod koniec maja 2021 r. odbyły się dwudniowe warsztaty Oprawoznawczej Grupy Roboczej (Bookbinding Working Group) Konsorcjum Europejskich Bibliotek Naukowych (CERL), poświęcone różnym aspektom historycznego introligatorstwa.
Dla przypomnienia – CERL (Consortium of European Research Libraries) jest organizacją non-profit powołaną do promocji europejskiego dziedzictwa kulturowego przechowywanego w bibliotekach europejskich i amerykańskich. Posiada kilka grup roboczych zajmujących się szeregiem tematów związanych z ochroną, opracowaniem i udostępnianiem historycznych zasobów drukowanych i rękopiśmiennych. Jedną z nich jest Bookbinding WG licząca obecnie około 20 członków z różnych bibliotek. Przewodniczącym Grupy jest Per Cullhed z Biblioteki Uniwersyteckiej w Uppsali. Głównym celem tego zespołu pozostaje opracowanie i wdrożenie zasad opisu zabytkowych opraw (jako uzupełnienie do już opublikowanych w formie skróconej w katalogach), promocję i udostępnianie baz w internecie.
BUW należy do Grupy Polskich Bibliotek Naukowych Gromadzących Stare Druki, współtworząc CERL od 2006 r.
Ograniczenia pandemiczne spowodowały, że warsztaty odbywały się online i mógł w nich uczestniczyć każdy zainteresowany, co warto podkreślić. W obu wydarzeniach uczestniczyło łącznie około 200 osób. Wystąpienia były nagrywane i są udostępnione na online. Warto jeszcze podkreślić niekonwencjonalny sposób organizacji warsztatów, część prezentacji była bowiem przygotowana, a linki tydzień wcześniej rozesłane do zarejestrowanych uczestników. Każdorazowo sesję rozpoczynał wykład z prezentacją „na żywo”, pozostały czas był przeznaczony na dyskusję, pytania i odpowiedzi autorów.
Pierwszego dnia Bettina Wagner (Staatsbibliothek Bamberg), w referacie „A mediaeval horn binding and its modern reproduction – the Bamberg Psalter”, opowiedziała o niezwykle cennym czternastowiecznym bogato iluminowanym rękopisie pergaminowym, którego reprint opublikowano kilka lat temu. Znaczna część jej wystąpienia była poświęcona niezwykłej oprawie tego rękopisu. Malowany pergamin nałożono na deskę i pokryto cienkimi przeźroczystymi arkuszami z rogu. Grzbiet oprawy obleczono jedwabiem, a zewnętrzne krawędzie obu okładek zabezpieczono wąskimi pasami cyzelowanego srebra. Tego rodzaju zabytek jest rzadko spotykany w europejskich zbiorach, dotychczas odnaleziono osiemnaście opraw „rogowych” wykonanych od średniowiecza po lata współczesne.
Szczegóły oprawy i iluminacji można obejrzeć tu.
Oprawy tworzone na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku przez grupę kobiet w Edynburgu omówiła Elizabeth Quarmby Lawrence z miejscowej biblioteki uniwersyteckiej. Prekursorką kobiecego artystycznego introligatorstwa była Annie S. Macdonald (1849-1924). Opracowała ona własną metodę dekorowania opraw w stylu art nouveau, wzorowaną na oprawach książkowych z epoki średniowiecza. Na górnej okładce książki oprawionej w cienką kozią skórę, po jej nawilżeniu, rysowała wzór i tworzyła płaskorzeźbę narzędziem zwanym Drezno. W jej dorobku są piękne artystyczne dekoracje, np. z motywem śpiącego uskrzydlonego anioła w kole pod rozgwieżdżonym niebem, ozdobnych kwiatów, gałązek oraz biblijnych postaci. Dopełnieniem dekoracji było liternictwo o charakterystycznym rysunku czcionki. A. S. Macdonald oprócz oprawiania ksiąg prowadziła kursy introligatorstwa dla kobiet. Była także prekursorską powstania gildii introligatorek w Edynburgu (The Guild of Women Binders, 1898-1904) . Każda z kobiet miała odrębny styl dekorowania, jednak tylko kilka z nich wykonywało oprawy zawodowo, dla większości było to zajęcie hobbystyczne (m.in. Phoebe Anna Traquair, Jessie MacGibbon, Mrs. Douglas MacLagan). Pierwsza wystawa opraw miała miejsce w centrum wystawienniczym w Londynie w 1897 roku. Większość zachowanych w edynburskiej bibliotece obiektów nie jest podpisana, w wyjątkiem kilku oznaczonych pieczątką „The Guild of Women Binders”.
Na zakończenie warto dodać, że sztuka artystycznego oprawiania książek przez kobiety była również popularna w podobnym okresie na terenie ówczesnej Polski. Znane są nazwiska kilku kobiet (np. Zofia Dębicka, Ewa Lorentowiczowa, Helena Karpińska) jednak ich prace nie są jeszcze dostatecznie upowszechnione i opisane w środowisku badaczy opraw artystycznych. Więcej zob.: E. Pokorzyńska, Emancypacja kobiet w zawodzie introligatorskim w Warszawie w końcu XIX i na początku XX wieku.
Marianna Czapnik, Gabinet Starych Druków