„Rówieśniczki Niepodległej”. Irena Treichel – bibliotekarka

Irena Treichel (1918-1987) była jedną ze znaczących postaci polskiego bibliotekoznawstwa ‒ bibliotekarzem, starszym kustoszem dyplomowanym, wieloletnim pracownikiem Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi oraz redaktorem Słownika książki polskiej; naukowcem zasłużonym na polu bibliotekarstwa, księgarstwa, bibliofilstwa i dziedzin pokrewnych księgoznawstwa.

Irena Treichel urodziła się w Rypinie w województwie warszawskim 6 lipca 1918 r. Zmarła 4 grudnia 1987 r. w Łodzi. Po ukończeniu Gimnazjum im. Jadwigi Zaborowskiej-Michalskiej w Warszawie, w 1936 r. rozpoczęła studia na Uniwersytecie Warszawskim. Studiowała dwa lata na Wydziale Filologii Polskiej, po czym przeniosła się na bibliotekoznawstwo do Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej. W kontynuowaniu nauki przeszkodził jej wybuch wojny. Podczas okupacji pracowała jako urzędniczka w firmie Wyroby Bawełniane Wola S.A., gdzie poprzednio pracował jej ojciec, zmarły w 1940 r. w obozie koncentracyjnym Mauthausen. Po upadku powstania warszawskiego przebywała pod Warszawą, by w 1946 r. osiedlić się na stałe w Łodzi. Tam rozpoczęła pracę w Bibliotece Uniwersyteckiej, kontynuując naukę na Wydziale Filologii Uniwersytetu Łódzkiego oraz studia bibliotekoznawcze pod kierunkiem Jana Muszkowskiego.

W 1948 r. zdała egzamin państwowy I kategorii służby bibliotecznej. Następnie w 1952 r. uzyskała tytuł magistra, a w 1964 r. ‒ doktora. Obroniła pracę Pierwszy polski podręcznik bibliotekarski (BUW Magazyn sygn. 191993) będącą rozwinięciem magisterium Joachima Lelewela „Bibliograficznych ksiąg dwoje”, którego promotorką była prof. Helena Więckowska. Praca stanowi szczegółową analizę poglądów Lelewela na bibliotekoznawstwo, przybliża tematykę metodologii bibliotekarskiej i pozwala ją lepiej zrozumieć. Okres zatrudnienia Ireny Treichel przypadł na początkowy rozwój i rozbudowę Biblioteki Uniwersyteckiej oraz Uniwersytetu Łódzkiego. Jako młoda bibliotekarka współtworzyła i organizowała nowe komórki biblioteczne. Pracowała w Dziale Opracowania Zbiorów. Opracowując bieżący wpływ kształtowała wraz ze współpracownikami dawniejszy katalog klasowy by w końcu zająć się katalogowaniem przedmiotowym, realizowanym na podstawie podręcznika Katalog przedmiotowy Łysakowskiego i przy współpracy samego autora. Tworzenie katalogu Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi opisała wraz z Krystyną Kamińską w artykule: Katalogi biblioteczne (w pracy zbiorowej Pierwsze dziesięciolecie Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi 1945-1954, Łódź 1955, BUW Magazyn, sygn. 111744). Prowadziła prace naukowo-badawcze z zakresu bibliotekoznawstwa, publikując wiele artykułów w czasopismach branżowych. Interesowała się zagadnieniami z zakresu historii nauki o książce, dziejów bibliotek oraz drogi książki. W 1956 r. została kierownikiem Działu Informacyjno-Bibliograficznego, związując się mocniej z pracą nad księgozbiorem bibliologicznym, gromadzonym przy księgozbiorze informatyczno-bibliograficznym. Dział ten prowadził sprawozdawczość biblioteczną, organizację praktyk studenckich oraz przysposobienia studentów pierwszego roku studiów bibliotecznych. Irena Treichel stworzyła informator i listy lektur dla studentów i kandydatów do egzaminu na stanowisko bibliotekarzy dyplomowanych. Organizowała w BUŁ specjalne kursy przygotowujące do egzaminów.

Bliska jej była idea Adama Łysakowskiego stworzenia słownika historycznego bibliotekarzy i pracowników książki. Pracami przygotowawczymi, w ramach działalności Państwowego Instytutu Książki, kierował Wiesław Mincer (Łódz, 1946-1949). Po likwidacji PIK prace redakcyjne kontynuowano w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, dokąd przeniósł się Wiesław Mincer, a następnie ‒ równolegle w różnych jednostkach akademickich w kraju. W latach 1954-1961 naczelnym redaktorem Słownika pracowników książki polskiej był Ksawery Świerkowski. W 1958 r. wydano zeszyt próbny (Słownik biograficzny pracowników książki polskiej: zeszyt próbny, pod red. Ksawerego Świerkowskiego. Warszawa, 1958. BUW Magazyn sygn. 190138), którego Irena Treichel była współautorką. W 1961 r. powierzono jej kierowanie zespołem redakcyjnym Słownika, a siedzibą komitetu redakcyjnego stała się Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego. W tym czasie koncepcja Słownika, jego zakres tematyczny, chronologiczny, przeznaczenie i cel, zostały już określone, przy znacznym udziale tej wybitnej bibliotekarki. W lutym 1962 r. ukazał się Słownik bibliograficzny pracowników książki polskiej : wykaz haseł (BUW Magazyn sygn. 243647). Do opracowania poszczególnych biogramów powołano kilkuosobowe zespoły z instytucji naukowych i bibliotek akademickich. Irena Treichel koordynowała prace ponad 550 specjalistów nad treścią 3000 haseł. Stworzyła instrukcje redakcyjne, ustaliła metodę opracowania haseł oraz instrukcje wewnętrznych norm określających czynności na poszczególnych etapach prac. Organizowała szkolenia redaktorów. Prowadziła kontrolę tekstów, opracowanie leksykograficzne, przygotowanie indeksu, wykazu skrótów, korektę maszynopisów, mając ostateczny wpływ na końcową treść haseł. Osobiście opracowała liczne biogramy w obu tomach Słownika. Zgromadzona dokumentacja została zachowana w postaci Archiwum Słownika dostępnego w Katedrze Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Łódzkiego w Pracowni Słownika pracowników książki polskiej.

Ukazanie się Słownika pracowników książki polskiej w 1972 r. stało się ważnym wydarzeniem Międzynarodowego Roku Książki. Publikacja została wysoko oceniona i doceniona, stanowiąc ważne źródło w badaniach księgoznawczych, historycznych, literackich. Indeks oraz biogramy pracowników pominiętych w pierwszym tomie znalazły się w Suplemencie.

Słownik pracowników książki polskiej, choć jest dziełem zbiorowym, stał się dziełem życia Ireny Treichel i jednym z największych osiągnięć Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego. Dotychczas ukazały się 4 suplementy Słownika. Redakcja pracuje nad suplementem 5.

Irena Treichel należała do Łódzkiego Towarzystwa Przyjaciół Książki i Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, aktywnie działając w sekcji SBP Historyczno-Pamiętnikarskiej Okręgu Łódź Miasto, zajmującej się zbieraniem informacji z zasłużonymi bibliotekarzami, wspomnień i życiorysów wykorzystanych później w Słowniku oraz w publikacjach w czasopismach branżowych. Za zasługi w pracy zawodowej została uhonorowana: Złotym Krzyżem Zasługi (1975), Honorową Odznaką SBP (1975), Medalem Uniwersytetu Łódzkiego (1976), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1986) i Złotą Odznaką Stowarzyszenia Księgarzy Polskich (1987). Publikowała na łamach: Bibliotekarza, Przeglądu Bibliotecznego, Roczników Bibliotecznych, Prac Polonistycznych, Księgarza, opracowała kilkanaście biogramów w Polskim Słowniku Biograficznym.

Miała ogromny wpływ na rozwój polskiego bibliotekarstwa.

Joanna Maciejewska, Gabinet Dokumentów Życia Społecznego
Fot. Matylda Filas, Gabinet Dokumentów Życia Społecznego

Bibliografia:

1. Korczyńska-Derkacz, Małgorzata, Państwowy Instytut Książki (1946-1949) i jego rola w rozwoju bibliologii, bibliotekarstwa i kultury książki w Polsce. Wrocław, 2011.
2. Pieńkowska, Krystyna, Irena Treichel (1918-1987). Przegląd Biblioteczny. 1989, nr 2, s. 97-100.
3. Tadeusiewicz, Hanna, Irena Treichel. [W:] Słownik pracowników książki polskiej. Suplement I, pod redakcją Hanny Tadeusiewicz z udziałem Bogumiła Karkowskiego. Warszawa, 2000. s. 164.
4. Tadeusiewicz, Hanna, Irena Treichel jako redaktor Słownika pracowników książki polskiej. Przegląd Biblioteczny. 1989, nr 2, s. 101-105.
5. Tomaszewski, Konrad. Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego Wola. „Na Sieradzkich Szlakach” 1988, nr 2, s. 25-28. Cyfrowa Ziemia Sieradzka http://cyfrowa.pbp.sieradz.pl/dlibra/publication?id=38&tab=3