Lincoln College. Fot. Remi Mathis. Źródło: wikipedia, CC BY-SA
W lipcu spędziłam trzy bardzo intensywne dni Szkoły Letniej w Lincoln College. Miałam wspaniałą okazję zapoznania się z różnymi przedsięwzięciami podejmowanymi na Uniwersytecie w Oksfordzie w celu zebrania i udostępnienia wszystkim zainteresowanym danych na temat inkunabułów i druków z XVI w. w firmie baz dostępnych online. Szczególny akcent położono na śledzenie dystrybucji, recepcji i proweniencji poszczególnych egzemplarzy. Szkoła została zorganizowana przez pracowników projektu 15cBooktrade. Zajęcia miały formę wizyt w bibliotekach college’ów (Merton, Lincoln, All Souls) oraz w Bodleian Library, wykładów i warsztatów.
Libraries with manuscripts and printed books
Biblioteka Merton College jest jedną z najstarszych działających bez przerwy bibliotek w Europie. Zbiory przechowywane są nieprzerwanie w tym samym budynku od XIV w.
Biblioteka Merton College. Fot. Tom Merton VII. CC BY-SA 3.0
Podziwialiśmy XIV-wieczne witraże, meble biblioteczne z XVI i XVII w. oraz oczywiście rękopisy i stare druki, które nosiły ślady użytkowania przez wieki: oprowadzająca szczególną uwagę zwracała na ślady po łańcuchach mocujących księgi do półek lub blatów oraz elementy dające możliwość ustalenia losów książki: typ opraw, nalepki, wpisy własnościowe.
Natomiast w Weston College zwiedzaliśmy nowoczesny budynek Visiting Scholars Centre ze świetnie wyposażonymi salami wystawowymi i konferencyjnymi. Jest to miejsce prowadzenia badań dla doktorantów i innych badaczy, którzy pracują w Oksfordzie czasowo.
Irene Ceccherini bada kolekcje książek włoskich kanoników, które znajdują się w Bodleian Library. W skrócie opowiedziała o kolekcjach dwóch z nich: Bernardo Trevisano (1652-1720, 220 rękopisów) i Jacopo Soranzo (1686-1761, 868 rękopisów). Zwróciła uwagę na zawartość gromadzonych rękopisów, charakterystyczne sygnatury oraz cechy wyglądu, pozwalające z największą dokładnością określić przynależność rękopisów do kolekcji wspomnianych osób: charakterystyczną foliację i przede wszystkim oprawy. Opowiedziała też o ciekawych dziejach rękopisu Auct.T.1.27 ‒ XII-wiecznym odpisie Historii naturalis Pliniusza. Rękopis powstał w regionie Mozy. Składał się z dwóch tomów, z których pierwszy znajduje się w Bodleian, a drugi ‒ w Bibliothèque nationale w Paryżu (Lat. 6798). Wśród znanych właścicieli obu tomów byli włoscy humaniści: Collucio Salutati (1331-1406), Leonardo Bruni (1370-1444), Antonio Panormita (1394-1471), a także Ferdynand III, król Neapolu. Następnie (nie wiadomo dokładnie kiedy) rękopis trafił do Paryża i tam był własnością kolegium jezuitów, potem opactwa Saint Germain des Prés. Po supresji klasztoru właścicielem obu tomów został Gerard Meerman (ten sam, który przez pewien czas był właścicielem rękopisu nr 1 BUW!). W tym momencie losy obu tomów się rozeszły ‒pierwszy trafił do Bodleian Library, drugi ‒ do Bibliothèque nationale. Włoscy humaniści zostawili w obu tomach nie tylko ślady swojej pracy w postaci not marginalnych, ale też wpisy własnościowe: wytarty, ale widoczny pod lampą ultrafioletową napis własnościowy Salutatiego, następnie notę o zakupie rękopisu od syna Salutatiego przez Leonardo Bruniego oraz o tym, że z kolei Panormita zakupił rękopis od syna Leonardo Bruniego po jego śmierci.
Dr James Willoughby, kierownik projektu Medieval Libraries of Great Britain, zaprezentował podstawowe publikacje dotyczące średniowiecznych bibliotek i ich zbiorów w Wielkiej Brytanii: Medieval Libraries of Great Britain Neila Kera oraz Corpus of British Medieval Library Catalogues. Następnie przedstawił działanie bazy MLGB3. Rekordy bazy zawierają informacje o obecnym miejscu przechowywania, dawnym miejscu lub miejscach przechowywania, także zawierają listę rękopisów – po wybraniu konkretnej sygnatury można przejść do opisu, w którym podano informacje o: sygnaturze, tytule, dacie powstania i danych bibliograficznych katalogów, w których znajduje się bardziej szczegółowy opis obiektu. Dr Cristina Dondi zaprezentowała bazę Material Evidence in Incunabula. Celem powstania bazy jest zgromadzenie wiedzy o produkcji wydawniczej w latach 1450-1550 oraz zbadanie miejsc i tras ich „mobilności” (miejsca druku, dystrybucja, kolekcje).
TEXTS in transition/transmission
Dyrektor Bodleian Library, Richard Ovenden, opowiedział o jej historii, omówił bieżącą działalność (kładąc szczególny nacisk na edytorstwo tekstów źródłowych przechowywanych z bibliotece!) oraz zwiedził z nami najstarszą salę biblioteczną – Duke Humfrey’s Library.
Duke Humfrey’s Library. Fot. Diliff. Źródło: wikipedia. CC BY-SA
Prof. Richard Sharpe oraz dr Cristina Dondi opowiedzieli o identyfikowaniu tekstów klasycznych, średniowiecznych i renesansowych w rękopisach i w drukach. Przedstawili korpusy tekstów, repertoria i edycje pomocne przy identyfikowaniu tekstów oraz powstającą bazę Text-inc zawierającą identyfikacje i opisy tekstów zawartych w inkunabułach.
Dr Matilde Malaspina zaprezentowała z kolei bazę ilustracji z włoskich inkunabułów. Głównym elementem rekordu w bazie jest reprodukcja ilustracji lub poszczególnych elementów dekoracji drukowanej lub malowanej ręcznie oraz ich opis. W rekordzie podane są również dane bibliograficzne druku lub druków, w których dane przedstawienie zostało wykorzystane.
Podczas warsztatów wprowadzania rekordów do bazy uczyliśmy się wypełniać poszczególne pola. Pełen rekord bazy składa się z dwóch głównych elementów: opisu egzemplarza oraz powtarzalnego opisu elementów jego historii. Praca z nowym rekordem w bazie MEI rozpoczyna się od wyszukania w podlinkowanej bazie ISTC (Incunabula Short Title Catalogue) opisu bibliograficznego inkunabułu i zaimportowania go do rekordu w MEI. W kolejnej sekcji opisuje się aktualne miejsce przechowywania druku. Po opisaniu egzemplarza, następuje zestaw pól, w których można opisać zarówno noty proweniencyjne, utworzyć hasła wzorcowe dla osób lub instytucji w przeszłości przechowujących dany egzemplarz, jak i opisać inne cechy fizyczne oraz proweniencyjne danego obiektu: zdobienia, oprawę, rubrykację, noty inne niż proweniencyjne czy pieczęcie. Cały ten zestaw pól można powtarzać wielokrotnie, aby w każdej takiej sekcji odnotować kolejny etap dziejów książki.
Tracking dispersed libraries
Dr Laura Carnelos, stypendystka British Library, opowiedziała o tworzonej przez siebie bazie PATRIMONiT, wykorzystującej to samo oprogramowanie co MEI. Baza zawiera opisy XVI-wiecznych włoskich druków ulotnych aktualnie przechowywanych w British Library. Charakterystyczną cechą kolekcji BL jest to, że w jej zbiorach znalazło się i zostało przechowanych wiele tego typu druków, które nie przetrwały w innych kolekcjach. Opis projektu znajduje się na stronie https://www.cerl.org/collaboration/projects/marie_curie.
Ostatnim akcentem szkolenia był wykład dr Cristiny Dondi na temat możliwości wizualizacji danych dotyczących wytwarzania, sprzedaży i recepcji druków na przykładzie włoskich inkunabułów.
Imponujący jest rozmach i zaawansowanie prac w Oksfordzie nad historią książek i bibliotek w XV-XVI w. Wiążę duże nadzieje z bazami tematycznymi projektowanymi i wdrażanymi w ramach projektu 15cBooktrade.
Agnieszka Fabiańska, Gabinet Rękopisów