#SZCZEPMY SIĘ, CZYLI KRÓTKI PRZEWODNIK PO ŹRÓDŁACH INFORMACJI O SZCZEPIONKACH

O ile słowem roku 2020 może być „pandemia/epidemia” i „maseczki”, to dla 2021 roku zapewne będzie nim „szczepionka”. Dzięki międzynarodowej współpracy badaczy z całego świata w krótkim czasie udało się znaleźć szczepionki na rozpowszechniający się wirus COVID-19. Oczywiście, nie jest on jedynym, przeciwko któremu szukamy skutecznej broni w zastrzyku. Jednak to obecna sytuacja sprawiła, że wiedza na temat szczepionek stała się tak potrzebna, a rzetelne źródła dostarczające informacji na ich temat poszukiwane.

Wyniki badań na temat skuteczności szczepionek najłatwiej znaleźć w Charakterystyce Produktu Leczniczego (ChPL), dostępnej na stronie organu rejestrującego. W Polsce jest nim nim Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, a w Unii Europejskiej Europejska Agencja Leków (EMA – European Medical Agency). Informacje na temat skuteczności danej szczepionki znajdują się w ChPL w punkcie 5 pt. „Działanie farmakologiczne”.

Podstawowym źródłem informacji na temat szczepionek dostępnych w Europie jest wspomniana Europejska Agencja Leków. EMA udostępnia informacje na temat szczepionek przeciwko COVID 19 poprzez dedykowaną stronę.

Co jednak gdy dane zawarte w ChPL nam nie wystarczają? Gdzie można znaleźć sprawdzone informacje na temat szczepionek? Jak dotrzeć do najnowszych badań? W tym wpisie przedstawiamy krótki przegląd źródeł informacji na temat szczepionek.

ZASOBY LICENCJONOWANE i FACHOWE, czyli profesjonalny dostęp do sprawdzonej wiedzy

Profesjonalne, naukowe bazy to niewątpliwie najpewniejsze źródło informacji. Aby znaleźć informacje na temat szczepionek najlepiej skorzystać z baz medycznych. Każdy, kto zajmuje się medycyną zna bazę MEDLINE. To podstawowe źródło informacji bibliograficznej z zakresu literatury biomedycznej. Zawiera dane bibliograficzne (w większości z abstraktami) z Index Medicus, Index to Dental Literature, International Nursing, a także z wielu innych źródeł. Warto zajrzeć również do AHFS CONSUMER MEDICATION INFORMATION, cenionego źródła na temat leków i preparatów leczniczych w języku angielskim i hiszpańskim. Opublikowana przez American Society of Health-System Pharmacists, obejmuje ponad tysiąc monografii informacyjnych leków napisanych językiem zrozumiałym dla konsumentów. Baza jest aktualizowana co miesiąc. Obie bazy dostępne są dzięki wydawcy EBSCO.

Wydawca bazy PROQUEST przygotował dedykowaną bazę CORONAVIRUS RESEARCH DATABASE‎. To bogaty zbiór artykułów z czasopism, przedruków, materiałów konferencyjnych, rozpraw i nie tylko, związanych z COVID-19 i innymi koronawirusami. Materiały pochodzą od uznanych wydawców naukowych: Springer Nature, Taylor & Francis, The BMJ. Bazę uzupełniono danymi na temat przeszłych pandemii i epidemii, takich jak MERS i SARS.

Zasoby MEDLINE, EBSCO i PROQUEST dostępne są tu.

National Library of Medicine, największa na świecie biblioteka medyczna prowadzona przez rząd federalny Stanów Zjednoczonych, prowadzi szereg platform oferujących informacje medyczne różnego typu. Do bogatego katalogu zasobów należy:

PUBMED – baza abstraktowa zawierająca ponad 32 miliony cytowań i streszczeń literatury biomedycznej,
BOOKSHELF – oferuje pełny dostęp do podręczników i książek medycznych,
PUBMED CENTRAL – bezpłatne, pełnotekstowe archiwum literatury z czasopism biomedycznych i przyrodniczych w National Institutes of Health’s National Library of Medicine (NIH / NLM).

Wystarczy, korzystając z jednej z powyższych baz, wpisać w pole wyszukiwawcze „vaccines” OR „vaccines” OR „vaccine”, by otrzymać ponad 37 000 wyników.

Pamiętajmy, że zarówno PUBMED, jak i MEDLINE korzysta z tezaurusa MeSH, czyli profesjonalnego katalogu haseł przedmiotowych opracowanego przez National Library of Medicine (USA). Hasła przedmiotowe związane ze szczepionkami dostępne są tu.

OPEN SCIENCE, czyli powszechny dostęp do informacji

Koronawirus wpływa praktycznie na wszystkie aspekty naszego życia, niestety bardzo często w sposób negatywny. Na palcach jeden ręki policzymy obszary, które zyskały dzięki pandemii COVID 19. Jednym z nich niewątpliwie będzie idea open science.

Pandemia COVID 19 pokazała nam jak ważny jest powszechny dostęp do wyników naukowych. Podczas gdy naukowcy na całym świecie ciężko pracują, aby znaleźć szczepionkę i skuteczne leki, wielu wydawców i usługodawców podjęło działania, aby tymczasowo udostępniać badania i informacje. Jedną z pierwszych takich inicjatyw była inicjatywa Wellcome Trust, brytyjskiej organizacji charytatywnej z siedzibą w Londynie. Dzięki niej otrzymaliśmy dostęp do między innymi:

Cambridge University Press – bezpłatny dostęp do ponad 80 rozdziałów książek i artykułów w czasopismach odnoszących się do badań nad COVID-19, dostępnych na Cambridge Core;
Elsevier – centrum informacji o COVID-19, zgromadziło już ok. 20 tysięcy artykułów oraz książek poświęconych badaniom nad koronawirusami;
Emerald – badania nad COVID-19 oraz badania nad zarządzaniem epidemiami i pandemiami, artykuły zostały także udostępnione z pełnym prawem do eksploracji tekstu i danych do PubMed Central i repozytorium Światowej Organizacji Zdrowia;
IOP Publishing – wszelkie opublikowane badania COVID-19 zostaną niezwłocznie udostępnione PubMed Central przez cały czas trwania kryzysu z uprawnieniami do eksploracji tekstu i danych oraz ponownego wykorzystania i wtórnej analizy;
SAGE Publishing – lista otwartych artykułów dotyczących koronawirusa w dziedzinie nauki, technologii i medycyny, jak i nauk społecznych i behawioralnych;
Springer Nature – kolekcja bezpłatnych artykułów dotycząca COVID-19;
The Royal Society – dane badawcze i ustalenia związane z epidemią nowego koronawirusa.

STRONY INTERNETOWE, czyli dostęp do informacji dla każdego

Chcąc rozpowszechniać wiedzę na temat szczepionek specjaliści WHO przygotowali bazę portali informujących o bezpieczeństwie szczepień w różnych językach europejskich (Vaccine Safety Network). Do katalogu trafiły tylko te źródła, które spełniają wysokie kryteria dobrych praktyk informacyjnych.

Członkiem prowadzonego przez WHO projektu Vaccine Safety Net (VSN) jest The European Vaccination Information portal. Europejski portal informacji o szczepieniach powstał przy współpracy trzech agencji UE, Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób, Europejską Agencję Leków i Komisję Europejską. Jest finansowany przez te agencje. Strona zawiera informacje na temat bezpieczeństwa i monitorowania szczepionek w UE; wyjaśnienia korzyści wynikających ze szczepień i sposobu wytwarzania szczepionek. Zawiera również zestawienia informacji o pięciu chorobach, którym można zapobiegać przez szczepienia, oraz listę oficjalnych stron internetowych poświęconych szczepieniom we wszystkich krajach UE. 

Jednym ze źródeł posiadających akredytację WHO jest również polski Portal Szczepienia.info. Powstały w 2007 roku z Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny we współpracy z Polskim Towarzystwem Wakcynologii, stanowi pewne źródło informacji na temat szczepień. Portal został podzielony na dwie sekcje. W części dla pacjenta znajdziemy informacje ujęte w przystępną formę pytań i odpowiedzi na temat bezpieczeństwa i skuteczności wszystkich szczepionek zarejestrowanych w Polsce. Dane uzupełniono infografikami, kalendarzem szczepień i informacjami na temat organizacji szczepień. Dział skierowany do lekarzy zawiera specjalistyczną wiedzę: kwestie prawne, zalecenia oraz opisy badań potwierdzających bezpieczeństwo i skuteczność szczepionek. Lekarze mają dostęp do porad na temat kontaktu z pacjentem, ulotek informacyjnych oraz platformy e-learningowej.

Wartą uwagi jest baza VAERS (Vaccines Adverse Reporting System) to system dobrowolnego raportowania o niepożądanych odczynach poszczepiennych (NOP) prowadzony przez oficjalne rządowe agendy w Stanach Zjednoczonych, tj. Centrum Kontroli i Profilaktyki Zachorowań (CDC- Centers for Disease Control and Prevention) oraz Agencję Żywności i Leków (FDA- Food and Drug Administration). Baza VAERS jest zbiorem informacji o NOP, gdzie każdy może zgłosić niepożądany odczyn poszczepienny. To ciekawe źródło informacji, należy jednak pamiętać, że informacje na temat NOP może zgłosić dowolna osoba bez wcześniejszej weryfikacji informacji.

Jeśli chodzi o wirus COVID 19,  liczne organizacje przygotowują bazy informacyjne jego temat. My polecamy skorzystać z dokumentu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO): WHO Draft landscape of COVID-19 candidate vaccines. W dokumencie można znaleźć potencjalne preparaty szczepionkowe, które są obecnie badane (baza jest uaktualniana co 2 tygodnie).

#SZCZEPMY SIĘ, czyli powszechna i dostępna wiedza

Powyższy przegląd, to tylko wycinek tego, co oferują zasoby informacyjne na temat szczepionek. Dzięki technologiom i idei dzielenia się wiedzą powstało wiele inicjatyw ułatwiających nam dostęp do sprawdzonych informacji na temat szczepień, nie tylko przeciw COVID 19. Ale ponieważ pandemia koronawirusa jest rzeczywistością, w której obecnie żyjemy, na koniec zwracamy uwagę na serwis OUR WORD IN DATA udostępniający dane na temat postępów w światowym programie szczepień.

I nie zapomnijmy również o rządowych źródłach informacji. W Polsce oficjalne dane na temat szczepień dostępne są w serwisie GOV.PL.  

Maja Bogajczyk, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń