Tęsknota

Wśród niezbyt licznych w Gabinecie Dokumentów Życia Społecznego BUW kart pocztowych nie dotyczących Uniwersytetu Warszawskiego wydanych  przed 1918 rokiem można odnaleźć prawdziwe perełki.  Jedną z nich jest  nie wyróżniająca się na pierwszy rzut oka pocztówka wydana przez Jana Czerneckiego w Wieliczce około roku 1910-1911. Sam wydawca jest już postacią bardzo ciekawą. To pierwszy wielicki fotograf, ale nie wieliczanin z urodzenia. Jan Czernecki (1871-1955) – urodził się w Stroniatynie koło Lwowa. Na przełomie wieków przeniósł się do Wieliczki, gdzie założył niewielkie wydawnictwo wydające karty pocztowe, książki i albumy, a następnie otworzył księgarnię. Przeniósł się potem do Krakowa, gdzie osiadł na stałe, prowadząc tam księgarnię, drukarnie i introligatornię. Zasłynął jako pierwszy fotograf podziemnych wyrobisk kopalni soli w Wieliczce – oficjalną zgodę na fotografowanie  uzyskał w 1902 r. od c. k. Krajowej Dyrekcji Skarbu we Lwowie. Tym fotografiom poświęcona była wystawa w Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka W obiektywie Jana Czerneckiego. Fotografie kopalni wielickiej sprzed 100 lat,  18.03-26.09.2010. Reprodukcje zdjęć można obejrzeć tu: https://www.swiatobrazu.pl/zdjecia-sprzed-wieku-w-muzeum-zup-krakowskich-wieliczka-19797.html

Sam wydawca był też mecenasem artystów, propagował malarstwo wydając reprodukcje na pocztówkach. W latach 1910-1911 wydał serię kart pocztowych zatytułowaną Sylwety zaprojektowaną przez Stanisława Eljasza-Radzikowskiego zainspirowanego postacią aktorki Ireny Solskiej. I właśnie w GDŻS BUW znajduję się jedna pocztówka z tej serii – ma numer 33 i nosi tytuł Tęsknota.

Stanisław Eljasz-Radzikowski (1869–1935), był synem Walerego Eljasza-Radzikowskiego. Z wykształcenia lekarz, z zamiłowania znawca Tatr i malarz. Z rodziną Solskich poznał się we Lwowie, gdzie praktykował jako lekarz kliniki uniwersyteckiej. W latach 1912–1914 był lekarzem klimatycznym w Zakopanem, utrzymywał kontakt z Ireną Solską, która mieszkała tam z córką. Urzeczony Solską stworzył cykl oryginalnych portretów, które ukazały się jako seria 43 kart pocztowych pod nazwą Sylwety, z których każda miała swój tytuł, często metaforyczny. Każda z sylwet inspirowana osobą i osobowością aktorki przedstawia jej sylwetkę w różnych pozach i postaciach.

Karty z sylwetkami, zaprojektowane przez Radzikowskiego, przypominają rozpowszechnione w Europie w końcu XVIII i na początku XIX wieku, karty wzorowane na sztuce Dalekiego Wschodu: wycięte z ciemnego papieru i naklejone na jasnym tle sylwetki, często z motywami kwiatowymi.

Nasza karta (nr inw. GDŻS BUW: 7/4006) przedstawia kobietę z wijącymi się włosami wśród kwiatów, a naprzeciw niej ptaka w locie. Całość jest w kolorze czarnym, tylko płatki kwiatów odcinają się wyraźnie swoim pomarańczowym kolorem.

W Warszawie karty z serii Sylwety nr 5, 29 i 39 posiada Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy ; Sylwety nr 3, 5, 18. 39, 40 i 41 są również w zbiorach Biblioteki Narodowej w Zakładzie Dokumentówh Życia Społecznego i są udostępnione w Polonie: https://polona.pl/search/?filters=contributor:%22Eljasz–Radzikowski,_Stanis%C5%82aw_(1869–1935)_Autor_wzoru%22,public:1,hasTextContent:0

Oprócz tego katalog online BN wykazuje, że BN posiada komplet kart: https://katalogi.bn.org.pl/discovery/fulldisplay?vid=48OMNIS_NLOP:48OMNIS_NLOP&search_scope=NLOP_IZ_NZ&tab=LibraryCatalog&docid=alma991031266329705066&lang=pl&context=L&adaptor=Local%20Search%20Engine&query=any,contains,sylwety&offset=0

Karty stały się przedmiotem krótkiego artykułu Lidii Kuchtówny opublikowanego w „Pamiętniku Teatralnym” 1977, z. 4 (104) s. 509-528 (BUW sygn.: 020804).

Najliczniej reprezentowane w wersji cyfrowej są w Muzeum Krakowa w ich Cyfrowym Thesaurusie: http://ct.mhk.pl/wps/portal/mhmk/main/wyszukiwanie-zaawansowane/!ut/p/z1/04_Sj9CPykssy0xPLMnMz0vMAfIjo8zijV3cAy2cnc0N_f0DzAw8g0xdHT3czYwMHI30w1EVuFs6ghSY-QSYWroYGjgZ6EcR0h-FqgSLCWAFBjiAowEBE8LM9AtyIwwyPR0VAQiyT3I!/?1dmy&urile=wcm%3apath%3a/mhmk+portal/wyszukiwanie-zaawansowane&adv=0&query=sylwety&exhibitsPageNr=1&newsPageNr=1&articlesPageNr=1

Stanisław Eljasz-Radzikowski był też autorem wzorów na nalepkach okiennych wydawanych z okazji rocznicy Konstytucji 3 Maja przez Towarzystwo Szkoły Ludowej. GDŻS posiada w swoich zbiorach 4 takie nalepki, wszystkie reprodukowane w bibliotece cyfrowej:

https://crispa.uw.edu.pl/object/files/415183/display/Default

https://crispa.uw.edu.pl/object/files/415173/display/Default

https://crispa.uw.edu.pl/object/files/415172/display/Default

https://crispa.uw.edu.pl/object/files/415276/display/Default

Anna Zawadzka, Gabinet Dokumentów Życia Społecznego