Źródło: http://centrumcyfrowe.pl/swoboda-uzycia/
Spotkanie, które odbyło się 26 listopada 2015 r. w Warszawskiej Zachęcie, zostało przez organizatorów (Centrum Cyfrowe Projekt Polska) podzielone na dwie części. Na pierwszą składały się wystąpienia prelegentów.
Łukasz Kozak (Biblioteka Narodowa, Polona) w wystąpieniu „Białe zające są w innych krajach” przybliżył zagadnienia dotyczące promocji zbiorów cyfrowych. Mówił o dostępności zbiorów w najwyższej możliwej jakości. Przedstawione zostały opcje browsingu w Polonie i cała polityka tworzenia i współgrania ze sobą strony głównej cyfrowej Biblioteki Narodowej oraz jej profili na różnego rodzaju portalach społecznościowych. Trzeba przyznać, że robi to wrażenie. Samodzielny blog Polony, fanpage na Facebooku, konto na tumblr.com czy Polona Typo, to wszystko składa się na bardzo dobrze i spójnie prowadzoną politykę informacyjną i promocyjną. W dalszych planach Polona ma włączenie opcji społecznościowych oraz tagowanie, które mogłoby pozwolić w przyszłości na to, aby biblioteka cyfrowa stała się zasobem dostępnych za darmo zdjęć. W zamierzeniach jest też rezygnacja z logowania przy pobieraniu plików oraz API dla Polona Typo.
Marcin Werla z PCSS mówił o oznaczaniu i udostępnianiu zasobów z domeny publicznej. Swoje wystąpienie oparł na statystykach wskazujących, że wiele bibliotek cyfrowych nieprawidłowo oznacza publikowane dokumenty w kontekście praw autorskich. Do częstych błędów należą: przypisywanie copyrightu instytucji digitalizującej przy jednoczesnej informacji o tym, że dzieło jest w domenie publicznej; publikowanie dzieł wydanych w XIX wieku na licencjach Creative Commons. W indeksowanych przez FBC publikacjach takich błędów jest około 250 tys. na prawie 2,5 miliona zindeksowanych obiektów. Oczywiście część z nich nie jest błędami, być może są to publikacje zawierające analizę krytyczną lub inne elementy, które powodują, że należy im się ochrona prawnoautorska. Częściowym rozwiązaniem tego problemu było wprowadzenie rozwinięcia dla atrybutu prawa Dublin Core (formatu metadanych najpopularniejszego w bibliotekach cyfrowych w Polsce) z podziałem na prawa dostępu, właściciela praw i licencję. Pozwoliło to na większą dokładność w określaniu zagadnień związanych z autorstwem i prawami dostępu. Niestety melioracja „praw” to proces czasochłonny.
Wspominany był również problem z Javą, który najczęściej pojawia się przy publikacjach zabezpieczonych przed kopiowaniem, PCSS szuka rozwiązania tego problemu.
W wystąpieniu poruszony został też problem dostępności danych i obiektów, szczególnie ze strony wyszukiwarek internetowych, które dla większości odbiorców stanowią pierwszy krok w poszukiwaniu tekstów źródłowych. Rekomendowane są tu testy, od najprostszych – przeklikanie serwisu bez użycia klawiatury, przez bardziej skomplikowane (test SEO) lub sprawdzenie stopnia zindeksowania witryny przez np. Google. Tu nastąpiła podpowiedź, że nawet przy zmianie oprogramowania biblioteki cyfrowej, warto zachować „stare” adresy, gdyż ponowne indeksowanie przez roboty internetowe może potrwać nawet wiele lat.
Krótko został przypomniany projekt Wirtualnego Laboratorium Transkrypcji, zaimplementowano tam pobieranie publikacji przez protokół OAI.
Tematem poruszonym na sam koniec była odpowiednia budowa serwisów internetowych, ze szczególnym uwzględnieniem ich dostępności dla podmiotów zewnętrznych poprzez API. Wydaje się, że „stara” struktura
| odbiorcy nieszablonowi | odbiorcy indywidualni |
| API | serwis www |
| dane | |
powinna być zastąpiona przez model bazujący na stałym modyfikowaniu i wykorzystaniu API.
| odbiorcy nieszablonowi | odbiorcy indywidualni |
| serwis www | |
| API | |
| dane | |
Takie ułożenie zmusza osoby rozbudowujące serwis do stałego kontrolowania i unowocześniania działania API, gdyż jest to im samym potrzebne do sprawnego działania serwisu i pełnego wykorzystania posiadanych danych.
Jakub Jan Kubalski (kancelaria prawnicza Domański Zakrzewski Palinka) mówił o zawłaszczaniu domeny publicznej. Niestety dużą część wystąpienia zdominował temat samego pojęcia domeny publicznej, które właściwie nie występuje w polskim prawodawstwie. Odnośnie jej zawłaszczania, czyli prób ponownego włączenia dzieł pod majątkowe prawo autorskie, pojawiło się kilka przykładów, z których najciekawsze, to: stale wydłużane okresy ochrony praw autorskich, które często powodowały wycofanie z domeny publicznej dzieł, które wcześniej już do niej trafiły czy tworzenie oddzielnych ustaw aby uniemożliwić przejście do domeny publicznej konkretnego autora (Fryderyk Chopin ma w Polsce swoją własną ustawę). Pokazuje to jak bardzo zawiłe i podatne na wszelkiej maści lobbing jest prawo autorskiej i jak ważna jest aktualna wiedza na temat stanu prawnego oraz jego wpływu na działalność choćby bibliotek cyfrowych.
W krótkim wystąpieniu dotyczącym Text and Data Mining w instytucjach kultury Katarzyna Werner (Centrum Cyfrowe Projekt Polska) przybliżyła zagadnienie wykorzystania dużych zasobów danych. W swoim referacie skupiła się na problemach występujących przy TDM: braku dostępu (od strony technicznej, np. braku API), ograniczeniach prawnych, ze względu na udostępniany format, jak również niepełne lub błędne metadane.
Ostatnie wystąpienie w sesji „wykładowej” wzbudziło największą dyskusję. Dr Alek Tarkowski w referacie „Otwarta kultura” postanowił snuć rozważania na linii Kolekcja-Dziedzictwo-Dobro wspólne-Domena publiczna. Ten ostatni termin był rozpatrywany, chyba nawet bardziej przez uczestników niż prelegenta, pod różnymi kątami. Domena publiczna i prawo, domena publiczna jako platforma, domena publiczna a rynek, domena publiczna jako bezmiar, domena publiczna i obywatele, domena publiczna jako styl życia. Przy każdym z odniesień do domeny publicznej było widać różnice w jej rozumieniu i traktowaniu. Uczestnicy w wielu kwestiach się zgadzali, w części różnili nieznacznie, ale też czasem ich poglądy były zupełnie odmienne.
W części warsztatowej odbywały się prace w grupach:
- „Nie dla samej otwartości… jak budować zaangażowanie odbiorców w cyfrowe zasoby kultury?” – prowadził Kamil Śliwowski (Creative Commons Polska)
- „Eksperymenty z domeną publiczną” – prowadził Marcin Wilkowski (Fundacja Nowoczesna Polska)
- „Wokół dzieł osieroconych” – prowadziła Natalia Mileszyk (Centrum Cyfrowe Projekt Polska).
Ze względu na ograniczenia czasowe wziąłem udział w pracach grupy 3 i 2.
Warsztaty dotyczące dzieł osieroconych skupiły się na teoretycznych casusach, w których „było coś nie tak”. Dało to możliwość przestudiowania „konkretnych przypadków” i wczucia się w sytuację, z jaką będą mieli do czynienia nie raz bibliotekarze cyfrowi w przyszłości. Przy okazji rozpatrywania poszczególnych scenariuszy okazało się, że np. samodzielne zdjęcia nie podlegają pod ustawę o dziełach osieroconych, natomiast takie, które gdzieś zostały opublikowane już tak. Okazało się też, że dzieło może być osierocone tylko w części, gdy na przykład jeden z jego autorów nie jest znany, a pozostali tak. Ten warsztat był bardzo pouczającym doświadczeniem.
Warsztat Eksperymentów z domeną publiczną polegał na wymyśleniu projektu, który wykorzystywałby zasoby w niej zgromadzone. Po wybraniu tematu i tego, co nam byłoby potrzebne (np. obrazki kotów :)), musieliśmy się zastanowić nad wylosowanymi problemami/zagadnieniami z opisem trudności w wykorzystaniu zasobów domeny publicznej. To ćwiczenie pokazało dwie ważne rzeczy. Z początku wydawało się, że trudno będzie wykorzystać/„skomercjalizować” domenę publiczną, ale po krótkiej burzy mózgów okazało się to jednak możliwe. Z ćwiczenia wynikło też, jak ważne dla obiektów cyfrowych są szeroko pojęte metadane, zarówno opisowe, jak również przedmiotowe. Źle opisany zasób, nieotagowany, choćby na dużym stopniu ogólności, w praktyce ma minimalne szanse na zaistnienie w sieci, a przez to na ponowne wykorzystanie i/lub dotarcie do szerszej rzeszy odbiorców.
Całe warsztaty Swoboda użycia należy uznać za dość ciekawe i udane.
Grzegorz Kłębek, Oddział Rozwoju Zasobów Elektronicznych