Początek XX wieku zapisał się w historii odrodzeniem suwerennego państwa polskiego, jako jeden z rezultatów I wojny światowej. Powstanie niepodległych państw narodowych było jedną z tendencji zmian charakteryzujących ten okres. Inną taką tendencją była emancypacja kobiet i przyznawanie im praw wyborczych.
Jednym z istotnych, a również nieco obecnie zapomnianych wydarzeń wpisujących się w historię polskiego feminizmu była wystawa „Kobieta Polska”. Wystawa ta została zorganizowana latem 1912 roku przez „Ústředni Spolek Českých Žen” (Towarzystwo czeskich pań) i stała się świetną okazją do promocji polskiego „feminizmu”.
W przygotowanie wystawy włączyła się redakcja „Bluszczu” publikując zapowiedź wystawy w numerze 8 z dnia 24 lutego 1912 roku.
W ramach przygotowań do wystawy powstała publikacja „Kobieta polska : szkic historyczny skreślony na wystawę w Pradze r. 1912” autorstwa Antoniny Machczyńskiej (BUW sygn.: T. 3045), stanowiąca poczet kobiet polskich od na wpół mitycznej Wandy, co nie chciała Niemca, poprzez kolejne epoki aż do czasów współczesnych. Opisała nie tylko postacie powszechnie znane współcześnie, ale i takie o których pamięć się zatarła.
“Beata Dolska, w czasie swych godów weselnych, ratuje miasto Dubno od napadu Tatarów (r. 1577), kierując obroną, i szczęśliwym własnoręcznym strzałem z działa trafiając w sam namiot chana, który tem przerażony odstąpił od oblężenia”.
Od strony polskiej organizacją zajęły się wybitne działaczki społeczne i polityczne, żony znanych osobistości tworząc w większych miastach polskich komitety wystawy praskiej. Wspomniana wyżej publikacja jest dziełem komitetu lwowskiego. Powstał też komitet warszawski w składzie:
- Waśniewska, Eugenia (1880-1944) – w okresie zaborów działająca w tajnym nauczaniu, urzędniczka, w II RP posłanka na Sejm II i III kadencji
- Budzińska-Tylicka, Justyna (1867-1936) – lekarka, działaczka socjalistyczna, pionierka w propagowaniu higieny i zdrowia kobiecego
- Lampe, Wanda (1878-1958) żona chemika Wiktora Lampe
- Tabęcka, Zofia (1880-1957) córka Stanisława Rotwanda, żona Michała Tabęckiego
- Stankiewicz, Zofia (1862-1955) – malarka, graficzka
- Czetwertyńska, Maria (1853-1931) – żona księcia Włodzimierza Światopełk-Czetwertyńskiego, przewodnicząca Związku Katolickiego Polek,
- Sienkiewicz, Maria (1864-1925) żona Henryka Sienkiewicza
- Papieska, Maria – żona Leona Papieskiego (1858-19), prawnika, kolekcjonera dzieł sztuki, członka Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności
- Dicksteinowa, Paulina (1861-1928) pisarka, tłumaczka, żona Samuela Dicksteina
- Zaborowska, Helena
- Herse, Wanda (1885-1954) – taterniczka, fotografka, działaczka społeczna, założycielka i prezeska Warszawskiego Towarzystwa Wioślarek
Dwa zachowane zdjęcia tego komitetu można podziwiać za pośrednictwem biblioteki cyfrowej Polona.
Jak przystało na porządnie zorganizowaną wystawę jedną z publikacji towarzyszących był „Katalog wystawy pracy kobiety polskiej w Pradze = Katalog výstavy práce polské ženy v Praze : od 25 czerwca do 1 sierpnia 1912” również dostępny w Polonie.
Katalog ten jest podzielony na 10 części – po jednej części dla każdego z działów wystawy.
- I historia
- II Wychowanie i wykształcenia
- III Oświata
- IV Piśmiennictwo
- V Sztuka
- VI Przemysł
- VII Gospodarstwo
- VIII Stowarzyszenia
- IX higiena
- X etnografia
W ramach każdego z działów zaprezentowany jest artykuł tematyczny równolegle w językach polskim i czeskim, a następnie wydrukowana jest lista eksponatów w ramach danego działu.
Na podstawie publikacji polskich wystawie ukazał się czeski „Památník výstavy práce ženy polské v Praze 1912” Pavly Maternovej. Niestety nie posiada wersji cyfrowej, wersja tradycyjna jest dostępna dla czytelników w Bibliotece Narodowej w Warszawie: https://katalogi.bn.org.pl/permalink/48OMNIS_NLOP/1aot9i7/alma991041644029705066
oraz w Bibliotece Narodowej w Pradze: https://aleph.nkp.cz/F/PVXGN9L1PIRT1FHDE3GP8UMUVHY7IP861GHS3RMDMG4S1LN6TG-16061?func=full-set-set&set_number=141168&set_entry=000001&format=999
Wspomniane wyżej publikacje są wspaniałym źródłem informacji o działalności kobiet polskich w okresie zaborów w różnych dziedzinach życia i co istotniejsze dotyczą całości ziem polskich, a nie tylko jak można by sadzić po lokalizacji wystawy tylko ziem zaboru austriackiego.
W zbiorach GDŻS BUW znajdują się 2 karty pocztowe reklamujące to wydarzenie. Obie zawierają motywy ludowe i autorką obu jest Anna Gramatyka-Ostrowska (1882-1958), o której na stronie 44 katalogu napisano:
„W sztuce stosowanej do handlu i przemysłu prym trzyma obecnie Anna Gramatyka Ostrowska.”
Pierwsza z pocztówek, stonowana, informuje o wystawie (sygn. GDŻS: Pcz. 5/802) zawiera motyw wycinanki i napis “Wystawa pracy kobiety polskiej w Pradze”. Druga, bardziej kolorowa i przyciągająca wzrok (sygn. GDŻS: Pcz. 7/4218) z napisem “Dział etnograficzny wystawa pracy kobiety polskiej w Pradze” ukazuje młodą dziewczynę z chłopakiem w strojach ludowych na tle słoneczników i wiejskiego obejścia.
Anna Zawadzka, Gabinet Dokumentów Życia Społecznego